ཚེ་རིང་དབང་འདུས། ༉ རེས་གཟའ་ཉིམ་ལུ་ ནོརབུ་སྡིངས་ཀྱི་ སྦོ་ལོགས་ཁར་ ལམ་སེལ་ལས་ཁུངས་ཀྱི་ ལས་མི་སྡེ་ཚན་ཅིག་གིས་ འཁོར་ལམ་དོང་ཐོན་མི་ཚུ་ བསུབ་དོ་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ ཁོང་ཆ་ཁྱབ་ཀྱིས་ དོང་ཐོན་ཡོད་མི་ཚུ་ བཟོ་བཅོས་ཐོག་ལས་ ཧིང་སངས་ས་བཟོ་ཞིནམ་ལས་ རྩི་ནག་བཏང་ཆོག་སྦེ་ བཟོཝ་ཨིན་པས།

དྲོ་པ་ཨ་རྟག་ར་ ལས་མི་ཚུ་གིས་ ས་ཁོངས་ནང་འོངམ་ད་ སྒྱིད་ཐག་ཧུར་རི་རི་སྦེ་ འོང་དོ་ཡོདཔ་ད་ ཁོང་ལུ་ དངུལ་ཕོགས་ཚུ་ཡང་ དངུལ་ཕོགས་ཡར་སེང་དངུལ་ཀྲམ་༦,༥༠༠ རེ་ཐོབ་མི་རྩིསཝ་ད་ ཡོངས་བསྡོམས་ ཟླ་རིམ་དངུལ་ཕོགས་ དངུལ་ཀྲམ་༡༢,༠༠༠ རེ་ ཐོབ་དོ་ཡོདཔ་ད་ ཁོང་ཆ་ཁྱབ་ དྲོ་པའི་ཆུ་ཚོད་༧ ལས་འགོ་བཙུགས་ ལཱ་ནང་འཛུལ་བའི་ཤུལ་ལུ་ ཕྱི་རུ་ཆུ་ཚོད་༤ ཚུན་ ལཱ་འབད་དོ་ཡོད་པའི་ཁར་ བདུན་ཕྲག་ཅིག་ནང་ ཉིནམ་༦ ལཱ་འབད་དགོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

ན་ཧིང་ སྤྱི་ཟླ་༡༡ པའི་ནང་ དངུལ་རྩིས་ལྷན་ཁག་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་ལས་མི་གླ་ཆ་ཡར་སེང་གི་ གསལ་བསྒྲགས་འབད་ཡོདཔ་ད་ ཁོང་གི་དངུལ་ཕོགས་དེ་ དངུལ་ཀྲམ་༡༢,༠༠༠ ལས་འགོ་བཙུགས་དངུལ་ཀྲམ་༡༨,༠༠༠ ཚུན་ གོ་རིམ་ཡོད་པའི་གུ་ ཡར་སེང་དེ་ཡང་ སྤྱི་ཟླ་༡༠ པའི་ཚེས་༡ ལས་ འགོ་བཙུགས་ཐོབ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

ལས་མིའི་གྲངས་སུ་ སྐྱེས་ལོ་༤༨ ལང་མི་ ཤཱ་མ་ཡ་ཨིནམ་ད་ མོ་གིས་ སྟབས་ཅིག་ལུ་ དངུལ་ཕོགས་ཡར་སེང་ དངུལ་ཀྲམ་༣༠,༠༠༠ ཡོདཔ་ལས་ མོ་གིས་ དངུལ་ཀྲམ་༢༠,༠༠༠ གསོག་འཇོག་འབད་བཞག་ཡོདཔ་ད་ ཤཱ་མ་ཡ་གིས་ བཤད་མིའི་ནང་ དངུལ་ཕོགས་ཡར་སེང་འབད་མི་ལུ་བརྟེན་ མོ་གིས་ དངུལ་གསོག་འཇོག་འབད་ཚུགས་ཅི་ཟེར་ཨིན་པས།

ཤཱ་མ་ཡ་དེ་ འདས་པའི་ལོ་༢༥ གི་རིང་ ལམ་སེལ་ལས་ཁུངས་ནང་ ལས་མི་སྦེ་ སྡོད་ཡོདཔ་ད་ མོ་གི་རྨགཔ་དེ་ཡང་ ལས་མི་ཨིནམ་བཞིན་དུ་ ང་བཅས་ཀྱིས་ ལམ་སེལ་ལས་ཁུངས་ལུ་ བརྟེན་ཐོག་ལས་ རང་སོའི་བུ་གཞི་ཚུ་ལུ་ འཚོ་སྐྱོང་འཐབ་ཚུགས་ཡོདཔ་ད་ དངུལ་ཕོགས་ཉུང་སུ་ཅིག་སྦེ་ སྡོད་པའི་སྐབས་ལུ་ ཟླཝ་ཅིག་ནང་ ཟད་འགྲོ་ལང་མ་ཚུགས་པར་ ལཱ་ཁག་བཏང་ཡི་ཟེར་ཨིན་པས།

ཤཱ་མ་ཡ་གིས་ ངལ་གསོའི་སྐབས་ལུ་འབད་རུང་ ངལ་གསོ་མ་ལེན་པར་ ལཱ་འབད་དོ་ཡོདཔ་ད་ མོ་གིས་ བཟོ་གྲྭ་ཁང་སོ་སོ་ཚུ་ནང་ ལཱ་འཚོལ་ཐོག་ལས་ མོ་རའི་ཟ་ཚང་སྐྱོང་ནིའི་དོན་ལུ་ རྩ་འགེངས་པའི་ཁར་ དངུལ་ཕོགས་ཡར་སེང་ཐོབ་སྟེ་འབད་རུང་ མོ་གིས་ འཕྲོ་མཐུད་དེ་ར་ ངལ་གསོའི་སྐབས་ལུ་ ལཱ་ཚུ་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

ཤཱ་མ་ཡ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ དངུལ་ཐེབས་ཐོབ་མི་གིས་ གསོག་འཇོག་ཐེབས་འབད་ཚུགས་ཡོདཔ་ད་ ཨིན་རུང་ གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་སྒྲིང་སྒྲི་མེད་ནི་དེ་གིས་ གསོག་འཇོག་གི་ མ་དངུལ་ཧ་ལམ་ཅིག་ གསོ་བའི་བརྟག་ཞིབ་ནང་ ཟད་འགྲོ་བཏང་དགོཔ་ཐོནམ་མས་ཟེར་ཨིན་པས།

སྐྱེས་ལོ་༤༦ ལང་མི་ བིར་མ་ཡ་དེ་ཡང་ ལམ་སེལ་ལས་ཁུངས་ནང་ ལཱ་འབད་དེ་ ལོ་༡༢ ལང་ཡོདཔ་ད་ མོ་གིས་ མ་དངུལ་གསོག་འཇོག་ཚུ་ དེ་ཅིག་ར་ འབད་མ་ཚུགས་མི་དེ་ཡང་ མོ་རའི་ཨ་ལོ་ཚུ་ སློབ་སྦྱོང་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཟད་འགྲོ་བཏང་དགོཔ་ཡོད་ནི་དེ་གིས་ཨིན་པས།

བིར་མ་ཡ་གིས་ བཤད་མིའི་ནང་ དངུལ་ཕོགས་ཡར་སེང་འབད་བའི་ཤུལ་ལུ་ མོ་གིས་ཡང་ གསོག་འཇོག་འབད་ཚུགས་ཅི་ཟེར་ཨིནམ་ད་ ཨིན་རུང་ མོ་རའི་གསོག་འཇོག་འབད་མི་མ་དངུལ་ཚུ་ གསོ་བའི་འཕྲོད་བསྟེན་གྱི་དོན་ལུ་ ཟད་འགྲོ་བཏང་དགོཔ་ཐོནམ་མས་ཟེར་ཨིན་པས།

ལས་མིའི་ལཱ་འབད་མི་༥ གིས་ སླབ་དོ་བཟུམ་འབད་བ་ཅིན་ ཁོང་གི་ ལཱ་གི་གནས་སྟངས་དང་བསྟུནམ་ད་ འཕྲལ་འཕྲལ་སྦེ་ར་ ལུས་ལུ་ན་ཚ་ འཁོར་མི་ལུ་བརྟེན་ སྨན་ཁང་ནང་ བརྟག་དཔྱད་འབད་བར་ འགྱོ་དགོ་པས་ཟེར་ཨིན་པས།

བིར་མ་ཡ་གིས་ འབད་བ་ཅིན་ ཁོང་གིས་ ཉེ་འདབས་ལུ་ཡོད་པའི་ གསོ་བའི་འབྲིང་རིམ་སྨན་ཁང་ནང་ བརྟག་དཔྱད་འབད་བར་ འགྱོ་དོ་ཡོད་རུང་ འཕྲལ་འཕྲལ་སྦེ་ར་ ཁོང་ཆ་ཁྱབ་ དབང་འདུས་སྨན་ཁང་ནང་ བཏངམ་མས་ཟེར་ཨིནམ་ད་ ང་ལུ་ ན་ཚ་དེ་ སྐེདཔ་དང་ གཟུགས་གི་རྩ་ཚུ་ ན་ནི་དེ་ཨིནམ་ལས་ དེ་བསྒང་ སྨན་ཁང་ནང་ བརྟག་དཔྱད་འབད་དེ་ འབྲིང་རིམ་སྨན་ཁང་ལས་ དབང་འདུས་སྨན་ཁང་ནང་ བཏངམ་མས་ཟེར་ཨིནམ་ད་ མོ་གིས་ སྨན་བཅོས་འབད་དེ་ དྲགཔ་ཅིག་དེ་འཕྲོ་ལས་ ལོག་སྡོད་སྒར་ནང་ འོངམ་ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།

ལམ་སེལ་ལས་ཁུངས་ནང་ ལཱ་འབད་མི་ཅིག་དེ་ བཀྲིས་གཡང་རྩེ་ལས་ཨིན་མི་ ཆོས་བརྟན་ཚེ་རིང་ཨིནམ་ད་ ཁོ་ལཱ་དེ་ནང་ སེམས་དགའ་བས་ཟེར་ཨིནམ་བཞིན་དུ་ ཁོ་ལུ་ གནས་ཚང་མེད་པའི་ཁར་ ཨ་ལོ་བུ་གཉིས་ཡོད་མི་ཚུ་ སློབ་གྲྭ་ནང་ལས་ ཐོན་སྡོད་མི་འབད་རུང་ ད་རེས་ ལམ་སེལ་ལས་ཁུངས་ནང་ ཁོ་ར་དང་གཅིག་ཁར་ ལཱ་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

དངུལ་ཕོགས་ཡར་སེང་གནང་མི་གིས་ ང་བཅས་ཟ་ཚང་ཚུ་ ལཱ་འབད་ནི་ལུ་ སྤྲོ་བ་ཐེབས་ཅིག་ར་ བྱུང་ཡོདཔ་ད་ དངུལ་ཕོགས་ཡར་སེང་ལུ་བརྟེན་ བཞེས་སྒོ་ཚུ་ཡང་ སྤུས་ཚད་དང་ བཅུད་ཅན་སྦེ་ ཟ་ཚུགས་པས་ཟེར་ཨིན་པས།

ཆོས་བརྟན་ཚེ་རིང་གི་བུཚ་ བུམ་པ་དེ་ མཁལ་རྡོག་གི་ ནད་གཞི་ཡོད་མི་ལུ་བརྟེན་ ལམ་སེལ་ལས་ཁུངས་ནང་ མཛོད་ཁང་བདག་གཉེར་པ་སྦེ་ ལཱ་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

ཧེ་མ་ དངུལ་ཕོགས་ཡར་སེང་མ་འབད་བའི་སྐབས་ལུ་ ང་ར་ དབང་འདུས་ལུ་ ཁྲག་སེལ་གྱི་དོན་ལུ་ སྨན་བཅོས་ནང་འགྱོཝ་ད་ དངུལ་ལང་མ་ཚུགས་པའི་ གདོང་ལེན་ཡོད་ཟེར་ ཁོ་གིས་བཤདཔ་ཨིན་པས།

བུམ་པ་དེ་ བདུན་རིམ་བཞིན་དུ་ ཁྲག་སེལ་ཐེངས་གཉིས་རེ་ འབད་དགོ་དོ་ཡོདཔ་ད་ བདུན་ཕྲག་ཨ་རྟག་ར་ འགྲུལ་འཐུས་དངུལ་ཀྲམ་༡,༠༠༠ རེ་ ཟད་འགྲོ་བཏང་དགོཔ་ལས་ ཁོ་རའི་ ཨ་པ་གིས་ ཁོ་ལུ་ མ་དངུལ་གྱི་ གྲོགས་རམ་འབད་བའི་ཁར་ དངུལ་ཕོགས་ཡར་སེང་གིས་ ཁོ་གི་དཀའ་ངལ་དེ་ སྦོམ་སྦེ་ར་ སེལ་ཚུགས་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

༉ རྒྱལ་གཞུང་འབྲུག་གི་འགག་སྡེ་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་རྒྱལ་སྲུང་ཞབས་ཏོག་གི་དོན་ལུ་ རིག་རྩལ་གཙོ་ཅན་༤ ཡོད་པའི་གྲལ་ལས་གཅིག་ ཁྲིམས་སྲུང་འགག་པ་༡༧༩ ལུ་ སྦྱོང་བརྡར་བྱིན་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

མི་སྡེ་ཉེན་སྲུང་གི་དོན་ལས་ ཉིན་གྲངས་༤༥ གི་ ཞིབ་འཚོལ་དང་ སྲོག་སྐྱབས་ གཞི་རྟེན་མེ་རྐྱེན་ཚད་འཛིན་གྱི་ སྦྱོང་བརྡར་དེ་ འདས་པའི་བདུན་ཕྲག་ནང་ མཇུག་བསྡུ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

རྒྱལ་སྲུང་ལས་རིམ་དེ་ འགོ་བཙུགས་ནི་རན་ཡོདཔ་ལས་ གྲ་སྒྲིག་འབད་ནི་ལུ་ ཤུགས་ལང་པའི་བསྒང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

རྒྱལ་ཡོངས་ཞིབ་འཚོལ་དང་སྲོག་སྐྱབས་སྦྱོང་བརྡར་ལྟེ་བའི་ནང་ སྐུ་མགྲོན་གཙོ་བོ་ ཁྲིམས་སྲུང་འགག་སྡེའི་གཙོ་འཛིན་ འཆི་མེད་རྡོ་རྗེ་དང་ རྒྱལ་སྲུང་ལྟེ་བ་ལས་དྲུང་ཆེན་ ཆུ་ཁ་རྫོང་བདག་ བླམ་གནས་བརྟན་ དྲང་དཔོན་ ས་གནས་གཞུང་གི་འགོ་ཁྲིདཔ་ཚུ་གིས་ གྲལ་གཏོགས་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

རྒྱལ་སྲུང་ཤེས་ཡོན་༤ གྱི་ དམག་སྡེའི་འགོ་འཛིན་དེ་ ངོས་འཛིན་འབད་མི་དང་འབྲེལ་ བསྟན་སྲུང་དྲག་པོའི་དམག་སྡེ་དང་ རྒྱལ་པོའི་སྐུ་སྲུང་ དེ་ལས་ རྒྱལ་གཞུང་འབྲུག་གི་འགག་སྡེ་ཚུ་གིས་ མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ འབད་ནི་ཨིན་པས།

རྒྱལ་སྲུང་ཤེས་ཡོན་ལྟེ་བ་ཚུ་ཡང་ བསམ་རྩེ་ལུ་ རྒྱ་མཚོ་གླིང་རྒྱལ་སྲུང་ཤེས་ཡོན་ལྟེ་བ་དང་ དབང་འདུས་ཕོ་བྲང་ མཁོ་ཐང་ཁ་ མོང་སྒར་ སྦོང་སྡེ་མ་ དེ་ལས་ བསམ་གྲུབ་ལྗོངས་མཁར་ པདྨ་ཐང་རྒྱལ་སྲུང་ཤེས་ཡོན་ལྟེ་བ་ཚུ་ཨིན་པས།

ཁྲིམས་སྲུང་འགག་པའི་ འགོ་དཔོན་༧ དང་ ཁྲིམས་སྲུང་འགག་པ་༡༠༠ གིས་ འཚོལ་ཞིབ་དང་ སྲོག་སྐྱབས་ཀྱི་ སློབ་སྟོན་པའི་ སྦྱོང་བརྡར་དང་ འགོ་དཔོན་༥ དང་ ཁྲིམས་སྲུང་འགག་པ་༧༠ གྱིས་ གཞི་རྟེན་མེ་རྐྱེན་ཚད་འཛིན་གྱི་ སྦྱོང་བརྡར་ཚུ་ མཇུག་བསྡུ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

རྒྱལ་ཡོངས་ཞིབ་འཚོལ་དང་སྲོག་སྐྱབས་སྦྱོང་བརྡར་ལྟེ་བའི་ འཚོལ་ཞིབ་དང་ སྲོག་སྐྱབས་ཀྱི་ སྦྱོང་བརྡར་བྱིན་མི་ ལིང་དཔོན་ཚེ་དབང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ འབྲུག་འདི་ གངས་རི་ཅན་གྱི་ རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་འབདཝ་ལས་ སྦྱོང་བརྡར་དེ་ མེད་ཐབས་མེདཔ་ཅིག་ཨིན་པའི་ཁར་ རང་བཞིན་གྱི་རྐྱེན་ངན་ ཆུ་རུད་དང་ ས་རུད་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ ཁྱེགས་མཚེོ་རྦད་ནི་ དེ་ལས་ ས་ཡོམ་ལུ་བརྟེན་ ལྷག་པར་དུ་ གདོང་ལེན་བྱུངམ་མས་ཟེར་ཨིན་པས།

ཁོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ སློབ་སྟོན་པ་ཚུ་གིས་ རྒྱལ་སྲུང་སྦྱོང་བརྡར་འབད་མི་ཚུ་ལུ་ འཚོལ་ཞིབ་དང་ སྲོག་སྐྱབས་ཀྱི་ཆ་ཤས་ ཐགཔ་གི་སྲོག་སྐྱབས་ ཁྲོམ་ཚོགས་འཚོལ་ཞིབ་དང་སྲོག་སྐྱབས་ ཆུ་ནང་ལས་ གང་མགྱོགས་སྦེ་ སྲོག་སྐྱབས་དང་སྨན་བཅོས་ཀྱི་ སྦྱོང་བརྡར་ཚུ་ བྱིན་འོང་ཟེར་ཨིན་པས།

འཚོལ་ཞིབ་དང་ སྲོག་སྐྱབས་ཀྱི་ སྦྱོང་བརྡར་ཆ་ཤས་ཚུ་ཡང་ འདས་པའི་ལོ་བཅུ་ཕྲག་ནང་འཁོད་ལུ་ འབྲུག་གི་རང་བཞིན་རྐྱེན་ངན་གྱི་ ཐོ་བཀོད་དང་འཁྲིལ་ཏེ་ ངོས་འཛིན་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

སྦྱོང་བརྡར་འབད་མི་ཚུ་ལུ་ ལག་ལེན་དངོས་བསྟར་དང་ ཤེས་ཡོན་ཚུ་ སྦྱོང་བརྡར་བྱིན་མི་དེ་ཡང་ ཀུན་སྤྱོད་རྣམ་གཞག་དང་ སློབ་སྟོན་ལག་ལེན་ལྷན་ཐབས་ལུ་དམིགས་ཏེ་ཨིན་པས།

གཞི་རྟེན་མེ་རྐྱེན་ཚད་འཛིན་གྱི་ སྦྱོང་བརྡར་བྱིན་མི་ སྡེ་གོང་སྒྲོལ་མ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ སྦྱོང་བརྡར་པ་ཚུ་ལུ་ ངོ་རྐྱང་གནས་ཚད་ནང་ ན་གཞོན་ཚུ་ལུ་ མེ་རྐྱེན་དང་འབྲེལ་བའི་ རིག་རྩལ་དགོཔ་ཡོདཔ་ལས་ གཞི་རྟེན་མེ་རྐྱེན་ཚད་འཛིན་གྱི་ སྦྱོང་བརྡར་ཚུ་ བྱིན་ཡི་ཟེར་ཨིན་པས།

མོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ ནགས་ཚལ་དང་ གཞི་རྟེན་མེ་རྐྱེན་དེ་ ཁྱབ་ཆེཝ་སྦེ་ འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ལས་ སྦྱོང་བརྡར་པ་ཚུ་གིས་ མེ་ཚད་འཛིན་འབད་ནི་གི་ཅ་ཆས་ ཨའི་ཌ་ལིག་ཌིལ་དང་ ལི་ཀིའོ་ཕའིཌ་ པེ་ཊཱོ་ལི་ཡམ་རྒྱ་རྫི་ དེ་ལས་ མེ་བསད་འཕྲུལ་ཆས་སྐོར་ལས་ ལེགས་ཤོམ་སྦེ་ ཤེས་ཚུགས་ཟེར་ཨིན་པས།

འཚོལ་ཞིབ་དང་ སྲོག་སྐྱབས་སྦྱོང་བརྡར་མཇུག་བསྡུ་མི་ ཀུན་བཟང་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ཉིན་གྲངས་༤༥ གི་ སྦྱོང་བརྡར་ལས་རིམ་ནང་ རང་དོན་ཉེན་སྲུང་གི་སྐོར་ལས་ ལྷག་སྦྱང་འབད་ཡོདཔ་ལས་ དགོས་མཁོ་བྱུང་པའི་སྐབས་ གཞན་ཚུ་ལུ་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ཚུགས་ནི་མས་ཟེར་ཨིན་པས།

ཁོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ རྒྱལ་སྲུང་སྦྱོང་བརྡར་ ཤོ་ཐེངས་དང་པ་ཚུ་ལུ་ འཚོལ་ཞིབ་དང་ སྲོག་སྐྱབས་ཀྱི་ སྦྱོང་བརྡར་བྱིན་མི་ ཁོང་ཨིནམ་ལས་ ལྷབ་སྦྱང་གི་ ཉམས་མྱོང་འདྲ་མཉམ་ཐོབ་ནི་ལུ་ བློ་སྟོབས་ཐོབ་སྟེ་ ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།

རྒྱལ་སྲུང་།

དུས་ཅི་ སྤྱི་ཟླ་༩ པ་ལས་ རྒྱལ་སྲུང་ཤེས་ཡོན་ལྟེ་བ་༤ ནང་ལས་ སྦྱོང་བརྡར་འགོ་བཙུགས་ནི་ལས་ གྲ་སྒྲིག་འབད་བའི་བསྒང་ཡོདཔ་ད་ ད་ལྟོ་ཚུན་ སྤྱི་ལོ་༢༠༠༠ སྐྱེས་མི་ ཕོ་སྐྱེས་༦,༣༨༡ དང་ ཨམ་སྲུ་༦,༥༥༢ བརྩིས་ཏེ་ ན་གཞོན་༡༢,༩༣༣ གྱིས་ སྦྱོང་བརྡར་གྱི་དོན་ལས་ ཐོ་བཀོད་འབད་དེ་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།

རྒྱལ་སྲུངཔ་ཚུ་གིས་ ཟླཝ་དག་པ་ཅིག་ གཞི་རྟེན་དམག་སྦྱོང་འབད་ནི་ཨིན་པས།

དཔལ་ལྡན་འབྲུག་པའི་རྒྱལ་སྲུང་གི་བཅའ་ཁྲིམས་དེ་ སྤྱི་ཚོགས་ཀྱིས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༢ ཟླ་ ༡༡ པའི་ཚེས་༡༡ ལུ་ ཆ་འཇོག་འབད་ཡོདཔ་ད་ ན་ཧིང་ སྤྱི་ཟླ་༡༠ པའི་ཚེས་༩ ལས་ ཐོ་བཀོད་འབད་ནི་ འགོ་བཙུགས་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ དུས་ཅི་ སྤྱི་ཟླ་༤ པའི་ཚེས་༡༩ ནང་འཁོད་ལུ་ བརྒྱ་ཆ་༩༩.༩༦ ཐོ་བཀོད་འབད་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།

ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

༉ གཅན་གཟན་སྟག་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་ཁབས་༡༣ གྱིས་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ རྒྱལ་ཁབ་རེ་ལུ་ འཆར་དངུལ་ ཡུ་ཨེསི་ཌོ་ལར་ས་ཡ་༡༣༧ གྱི་ ཁྱད་པར་ཆགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

དེ་འབདཝ་ལས་ ཁོང་ཆ་ཁྱབ་ཀྱིས་ འཆར་དངུལ་ ཡུ་ཨེསི་ཌོ་ལར་ཐེར་འབུམ་༡ བཟོ་ནིའི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་ཅི་ཟེར་ སྤྱི་ཟླ་༤ པའི་ཚེས་༢༣ ལུ་ སྤ་རོ་ལུ་སྦེ་ ཡུན་བརྟན་གཅན་གཟན་སྟག་མ་དངུལ་གྱི་ གྲོས་འཛོམས་འགོ་དང་པ་ འཚོགས་པའི་སྐབས་ འཛམ་གླིང་རི་དྭགས་སྲུང་མ་དངུལ་གྱི་ སྟག་ཡུན་བརྟན་རྩོལ་སྒྲུབ་འགོ་ཁྲིདཔ་ ཨིསི་ཊཱི་ ཅ་མཱན་གྱིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།

སྟག་ཉམས་སྲུང་གི་དོན་ལས་ ལོ་༡༠ གྱི་འཆར་དངུལ་གསརཔ་ འགོ་འབྱེད་འབད་མི་དེ་ སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣ་འཛིན་སྐྱོང་དང་ ནག་རྫས་ཀར་བཱོན་རྒྱུན་རིམ་ མི་ས་ཡ་༡༠༠ ལུ་ཐོན་སྐྱེད་བགོ་བཀྲམ་ དེ་ལས་ སྤྱིར་བཏང་ རྒྱུ་ཀར་གྱི་འཕྲོད་བསྟེན་ ངེས་བརྟན་བཟོ་ནི་ལུ་ གལ་ཅན་ཅིག་ཨིན་པས།

ཨིསི་ཊཱི་ ཅ་མཱན་གྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ མ་དངུལ་ཚུ་ གོ་སྐབས་དང་ སྲིད་བྱུས་རེ་འདུན་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཆགས་ལུགས་སྐབས་དོན་ དེ་ལས་ འཕྲོ་མཐུད་དེ་ར་ གཅན་གཟན་སྟག་མ་དངུལ་དང་འཁྲིལ་ཏེ་ སྟག་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་ཁབ་ཚུ་ནང་ བགོ་བཀྲམ་འབད་འོང་ཟེར་ཨིན་པས།

གྲོས་འཛོམས་དེ་ མི་དབང་རྒྱལ་བཙུན་ རྗེ་བཙུན་པདྨ་དབང་ཕྱུག་མཆོག་གི་ སྐྱབས་འཛིན་འོག་ལུ་ སྟག་ཉམས་སྲུང་མཉམ་རུབ་ཀྱི་ རྒྱབ་སྐྱོར་ཐོག་ལས་ འབྲུག་གཞུང་གིས་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

མཉམ་རུབ་ནང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཞིབ་དཔྱད་ལས་སྡེ་དང་ རྒྱལ་སྤྱི་སྲོག་ཆགས་དང་ཤིང་སྣ་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱི་རང་བཞིན་ཉམས་སྲུང་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ལ་སོགས་པ་བརྩིས་ཏེ་ ཉམས་སྲུང་དྲག་ཤོས་ ཁག་མ་འདྲཝ་ལེ་ཤ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

མི་དབང་རྒྱལ་བཙུན་མཆོག་གིས་ གསུངས་མིའི་ནང་ རྒྱལ་སྤྱི་ས་གཞི་ཨའི་གི་ཉིནམ་ནང་ དོན་སྨིན་ཅན་གྱི་ རི་དྭགས་ཞབས་ཏོག་ འོས་མཐུན་དྲན་ནི་གི་ ཉིནམ་ཅིག་ཨིན་མས་ཟེར་ཨིན་པས།

མི་དབང་རྒྱལ་བཙུན་མཆོག་གིས་ ད་རེས་ གཅན་གཟན་སྟག་དེ་ཡང་ ཉམས་ཉེན་ཅན་གྱི་གྲངས་སུ་ཨིནམ་ལས་ སྡུག་བསྔལ་མྱོང་བའི་གཞི་གནད་ཅིག་ཨིནམ་ད་ གལ་སྲིད་ ང་བཅས་རའི་ མི་ཚེ་ནང་ སྟག་རབས་ཆད་པ་ཅིན་ ང་བཅས་ཀྱིས་ འཐུས་ཤོར་བའི་ རྟགས་ཨིན་ཟེར་གསུངས་ནུག།

གལ་སྲིད་ ང་བཅས་ཀྱིས་ སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་ ཉམས་བཅུག་པ་ཅིན་ ང་བཅས་རའི་ བརྩི་མཐོང་བྱང་བའི་ བརྡ་མཚོན་སྟོན་དོ་ཡོདཔ་ད་ དེ་བཟུམ་སྦེ་ སྐྱེ་ལྡན་གནས་སྟངས་རིམ་ལུགས་དེ་ ཡུན་བརྟན་སྦེ་ བཞག་མ་ཚུགས་པ་ཅིན་ ང་བཅས་ཀྱིས་ མི་ཚེའི་སྙིང་པོ་བྱང་ཡོད་པའི་ རྟགས་མཚན་ཨིན་ཟེར་ མི་དབང་རྒྱལ་བཙུན་མཆོག་གིས་ གྲོས་འཛོམས་ནང་གསུངས་ནུག།

མི་དབང་རྒྱལ་བཙུན་མཆོག་གིས་ ཉམས་སྲུང་གི་དོན་ལས་ ཁས་ལེན་འབད་ནི་དེ་ དོན་དམ་ཐོག་ལས་ སྣང་མེད་བཞག་ མི་འོང་ནི་དང་ ཡུན་བརྟན་གྱི་མ་དངུལ་དེ་ གལ་ཅན་ཅིག་ཨིན་ཟེར་ གསུངས་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

མི་དབང་མཆོག་གིས་ གསུངས་མིའི་ནང་ འཕྲལ་འཕྲལ་ར་ གནས་གོང་ཅན་གྱི་ ཉམས་སྲུང་གི་ལཱ་ནང་ ཕོ་ཚོད་བཀོད་མ་ཚུགས་པའི་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་ རྒྱབ་སྐྱོར་དང་འབྲེལ་བའི་ དཀའ་ངལ་བྱུངམ་མས་ཟེར་ཨིན་པས།

གྲོས་འཛོམས་དེ་ཡང་ གཅན་གཟན་སྟག་གནས་ལུགས་ཀྱི་དོན་ལས་ དངུས་འབྲེལ་གསར་བཏོད་ཐབས་ལམ་ཐོག་ལས་ ཐོན་སྐྱེད་མངམ་བཟོ་ལུ་དམིགས་ཏེ་ཨིན་ཟེར་ མི་དབང་རྒྱལ་བཙུན་མཆོག་གིས་ གསུངས་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

གཅན་གཟན་སྟག་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་ཁབས་༡༣ ཡོད་མི་གྲས་ལས་༡༠ གིས་ གྲོས་འཛོམས་ནང་ བཅའ་མར་གཏོགས་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

བློན་ཆེན་ཚེ་རིང་སྟོབས་རྒྱས་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ འབྲུག་གིས་ འཛམ་གླིང་གལ་གནད་ཆེ་བའི་ སྟག་གནས་ལུགས་ཉམས་སྲུང་གི་གྲོས་འཛོམས་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་ཚུགས་མི་ལུ་ སྐལ་བ་བཟང་ཡི་ཟེར་ཨིན་པས།

ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ཁ་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ཀྱི་མདོ་ཆེན་ བློ་བཟང་རྡོ་རྗེ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ མ་དངུལ་ཡུ་ཨེསི་ཌོ་ལར་ཐེར་འབུམ་༡ བཟོ་ནི་དང་འབྲེལ་ ལས་རིམ་གྱིས་ མི་སྡེ་གདོང་ལེན་སྒྲིང་སྒྲི་དང་ གཟན་གཟན་སྟག་ལས་ མི་སྡེ་གཞི་བཞག་གདོང་ལེན་ལུ་འགྱུར་བཅོས་འབད་དེ་ མཉམ་གནས་ཞི་བདེ་ ལྷན་ཐབས་འབད་ཚུགས་ཟེར་ཨིན་པས།

འབྲུག་བློ་གཏད་མ་དངུལ་དང་ རང་བཞིན་ཉམས་སྲུང་གི་ འགོ་དཔོན་ཚུ་དང་འཁྲིལ་ཝ་ད་ གྲོས་འཛོམས་ཀྱི་ ལས་རིམ་སྐབས་ གཅན་གཟན་སྟག་གི་ རིས་མོ་བྲིས་མི་ཚུ་ བཙོང་མི་ལས་འོང་འབབ་ བརྒྱ་ཆ་༡༥ སྟག་ཉམས་སྲུང་མ་དངུལ་ནང་ འགྱོ་འོང་ཟེར་ཨིན་པས།

ཁཝ་ནང་སྟག་ཟེར་མི་ འགྲེམས་སྟོན་འབད་ཡོདཔ་ད་ དེ་ལས་ཐོབ་པའི་ འོང་འབབ་བརྒྱ་ཆ་༦༠ སྟག་ཉམས་སྲུང་ནང་ འགྱོ་ནི་ཨིན་པས།

གཅན་གཟན་སྟག་དེ་ འཛམ་གླིང་ནང་ སྦོམ་ཤོས་ཅིག་ཨིན་མི་ གཅན་གཟན་གྱི་རིགས་ཅིག་ཨིན་ལས་ སྟག་གིས་ གཞི་རྟེན་དང་ སྐྱེ་ལྡན་གནས་སྟངས་རིམ་ལུགས་ ལཱ་འགན་སྦོམ་ཡོད་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ རི་དྭགས་དང་ མི་ཚུ་གིས་ བརྟེན་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

སྟག་གནས་ལུགས་ཀྱི་ཡུན་བརྟན་མ་དངུལ་ གྲོས་འཛོམས་ནང་ གངས་རི་ཧེ་མ་ལ་ཡཱན་ས་མཚམས་ཉམས་སྲུང་གནས་ལུགས་རྩོལ་སྒྲུབ་དེ་ཡང་ བློན་ཆེན་ཚེ་རིང་སྟོབས་རྒྱས་ཀྱིས་ འགོ་འབྱེད་འབད་ནུག།

ལུང་ཕྱོགས་དྲོད་ཤུགས་མགྱོགས་ཚད་ལས་ ཤར་གངས་རི་ཨེ་མ་ལ་ཡཱན་ལུང་ཕྱོགས་ཀྱི་ སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་ མི་སྡེ་ཉེན་སྐྱོབ་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་དང་ མི་གི་ཞི་བདེ་༢ ཆ་ར་ སྲུང་སྐྱོབ་འབད་དགོཔ་ཨིན་པས།

དེ་བཟུམ་མའི་ ཐབས་ལམ་བཏོན་མི་དེ་ཡང་ འབྲུག་ལུ་ཡོད་པའི་ འཛམ་གླིང་རི་དྭགས་མ་དངུལ་དང་ རྒྱ་གར་གྱི་ འཛམ་གླིང་རི་དྭགས་མ་དངུལ་ དེ་ལས་ ནེ་པཱལ་གྱི་ འཛམ་གླིང་རི་དྭགས་མ་དངུལ་གྱིས་ རྒྱབ་སྐྱོར་ཐོག་ལས་ ལུང་ཕྱོགས་མཉམ་འབྲེལ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་དང་ ས་མཚམས་མཉམ་འབྲེལ་གནད་དོན་སེལ་ཐབས་ལ་སོགས་པ་ལུ་དམིགས་ཏེ་ཨིན་པས།

གཅན་གཟན་སྟག་གི་ གྲོས་འཛོམས་དེ་ ད་རིས་ མཇུག་བསྡུ་ནི་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

སྤ་རོ་ལུ་ སྟག་ཉམས་སྲུང་གི་ ཡུན་བརྟན་མ་དངུལ་གྲོས་འཛོམས་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་མི་དེ་ སྤྱི་ཟླ་༤ པའི་ཚེས་༢༣ ལུ་ མཇུག་བསྡུ་ཡོདཔ་ད་ རྒྱལ་ཁབ་༡༣ ནང་ སྟག་ཉམས་སྲུང་དོན་ལས་ མ་དངུལ་ཡུ་ཨེསི་ཌོ་ལར་ཐེར་འབུམ་༡ བཟོ་ནིའི་ དམིགས་གཏད་འགྲུབ་ནིའི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་༡༠ ལས་ ངོ་ཚབ་ཚུ་གིས་ གྲོས་འཛོམས་ནང་ གྲལ་གཏོགས་འབད་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།

Goongtong is a new issue in the dzongkhag

Chencho Dema

PUNAKHA: Closeness to the capital city, vast fertile land and economic perspectives have played a role in Punakha not seeing as many goongtong (empty households) as in other dzongkhags. However, this could change with a wind of change sweeping through the dzongkhag.

This change is forced by the high rural to urban migration, particularly among the young who are moving to the towns and cities in search for better opportunities.

There are 11 gewogs in the dzongkhag with all gewogs connected with motorable roads, mobile and internet networks. But the winds of change are blowing in gewogs like  Shengana, Talo and Barp. Records show 22 gungtongs in Barp gewog, followed by 15 in Talo, four in Dzomi and three in Lingmukha.

Local leaders are concerned. The Kabjisa Gup, Sonam Dorji  said that while Punakha currently doesn’t have a high number of Goongtongs, there is a risk given  the migration patterns among the populace.

“Younger generations are migrating abroad after their studies while some are moving to urban areas for better opportunities leaving their parents in the villages, some of whom are following their children,” he said.

The gup believes that improvement in infrastructure and facilities at the gewog level could reverse the trend.

Talo gup, Rinzin Wangchuk, is observing a strange trend where houses are under lock and key for much of the year. “People come for the annual rituals only,” he said. Technically, the gup feels it qualifies as a goongtong. There are 15 goongtongs in the gewog.

A household without a resident for more than six months is deemed goongtong, according to the gup.

“There are goongtongs in my gewog because residents own land or properties in various locations and only return to the village once a year to perform annual rituals (Loche).”

Sonam Tobgay, the gup of Lingmukha said that there are many houses that remain locked for most of the year, but are visited for a few days for the annual loche, which are not referred as goongtongs.

Meanwhile, the impact is visible in the land they relied on for livelihood.

Records with the dzongkhag agriculture sector reveal that over 1,455 acres of land, encompassing both wet and dry areas, have been left fallow across the 11 gewogs of the dzongkhag.

Punakha, once the old capital city, is a popular tourist site. The goongtong issue raises concerns about the future trends.

…national skills competition winners recognised

Lhakpa Quendren

Gelephu—With Bhutan becoming a member country of WorldSkills Asia in September 2023, the winners of the national skills competition will compete in WorldSkills Asia starting next year.

To prepare for the competition, the Ministry of Education and Skills Development (MoESD) conducted the first-ever national skills preparation from April 19 to 23 at the Jigme Wangchuck Power Training Institute in Sarpang.

The winners were recognised on National Zorig Day in Gelephu yesterday, and artisans displayed their finished products at the stalls for sale.

The chairman of the national skills competition operating committee, Karma Dorji, said that the criteria for the national competition were set to align with those of the WorldSkills Asia competition.

“For instance, participants were limited to ages between 18 and 25 to align with the criteria of WorldSkills Asia,” he said. “The maximum age for participation in WorldSkills International is 22.”

Bhutan is also expected to join the membership of WorldSkills International in September this year. Should the country become a member, national-level winners would compete in WorldSkills International if they win at WorldSkills Asia.

Karma Dorji said that the government has supported the membership. “Such platforms will help youths develop the skills required to adapt to changing times.”

Education Minister Yeezang De Thapa stated that the experience gained from the national skills competition would enable young Bhutanese to compete in international skills competitions.

“Skills development plays a crucial role in shaping the workforce, driving economic growth, and increasing opportunities for entrepreneurship and long-term gainful employment,” she said.

A total of 46 participants, including eight females, participated in the competition across eight categories: baking, bricklaying, furniture making, religious painting (Lhadri), carving (Patra), silver and gold smithery (Troezo), web technology, and welding.

The winners of each category were awarded cash prizes of Nu 100,000 for first place, Nu 70,000 for second place, and Nu 50,000 for third place. Additionally, first-place winners will receive a complimentary student care policy for one year from Bhutan Insurance Limited.

Dorji Thongmey, a 20-year-old final-year student at Gyalpozhing College of Information Technology, believes that skills make a difference in employment. He won the web technology category.

“The job market is highly competitive, and merely having a degree does not provide an advantage without the necessary skills,” he said. “With a set of skills, we can also compete against others in the same field at the international level.”

Bidya Rai, 24, an employee at dusitD2 Yarkay, who won the baking category, said that the competition at the national level would encourage them to further enhance their skills. “As we rely on our skills, I believe we should continue to develop them for regional or international competitions.”

WorldSkills Asia is a skills competition for the best participants from national competitions across Asia. It is an international non-profit organization promoting high-quality technical skills and vocational education among Asian Member Countries.

Jigmi Wangdi

WHO’s regional workshop in Paro will focus on enhancing the capacities of countries to standardise, harmonise, analyse, and utilise Routine Health Information System (RHIS) data at various levels of healthcare governance.

The workshop from April 23 to 26 in Paro is being conducted by the World Health Organisation (WHO) in collaboration with the Ministry of Health (MoH).

The RHIS is crucial for effective health management, providing continuous data on health service delivery and outcomes. These systems collect, manage, and analyse data from healthcare facilities to inform policy-making, improve service delivery, and monitor disease trends and health service performance.

The workshop has more than 100 participants, including 70 international delegates from the Southeast Asia Region participating in this workshop to reinforce health systems that prioritise evidence-based practices and ensure equity in healthcare delivery.

Discussions will cover the pivotal role of RHIS data in improving health outcomes and achieving universal health coverage.

Lyonpo Tandin Wangchuk said that the workshop is a testament to the collective commitment towards building robust and resilient health systems that prioritise evidence-based practices, ensuring equity in healthcare delivery, striving for excellence in service provision, and embodying the spirit of resilience in the face of challenges.

“First and foremost, routine health information serves as a powerful tool for disease surveillance and early detection. Bhutan has achieved another milestone in strengthening its routine health information system with the launch of the electronic Patient Information System (ePIS) in 2023,” Lyonpo said.

WHO Representative to Bhutan, Dr Bhupinder Kaur Aulakh, urged member states to invest in strengthening RHIS data systems, collaborate with other sectors, and apply innovative technologies to use data to make informed decisions and deliver impact.

“A country’s health information system is one of the six critical building blocks of its health system. It generates crucial data and evidence for decision-making processes that directly influence population health outcomes and wellbeing,” Dr Bhupinder Kaur said.

She added that during the Covid-19 pandemic, the importance of a strong RHIS was further highlighted. “Countries relied on this to rapidly adapt their reporting mechanisms to identify, collect and use accurate and timely data to shape their response strategies.”

An official from the WHO said that this is the first time that Bhutan is hosting a regional meeting for the integrated health information system.

“It is also one of the first initiatives where the WHO Regional Office have brought in experts on areas such as non-communicable diseases (NCD), immunisation, Reproductive, Maternal, Newborn, and Child Health (RMNCH), dengue and health management information system,” the official said.

The official shared that this is a unique initiative from the WHO Regional Office to bring in together all three levels of WHO organisation across four programme areas like immunisation, NCDs, MNCAH and dengue surveillance to strengthen the integration and use of routine health facility data.

This year, the workshop has participants from ten Southeast Asian countries out of 11 countries. The participating countries are home to 25 percent of the world’s population.

For generations, our lives have been intricately woven with the rhythms of the land, cultivating crops and tending to livestock with reverence for the earth that sustains us. In recent years, however, a shadow has fallen over our fields and forests—the shadow of conservation.

Bhutan has long been hailed as a leader of conservation success. Our commitment to preserving nature’s bounty has earned us many accolades and admiration from around the world. And, indeed, we take pride in the flourishing tiger population and the recent hosting of a prestigious tiger conference on our soil. But amidst the celebrations and accolades, a stark reality stares us in the face—the increasing human-wildlife conflicts that threaten to tear at the fabric of our existence.

For the farmers of Bhutan, this dilemma is not merely a matter of policy or politics. It is a matter of survival. Each day, as our farmers till their fields and tend to their crops, they must contend with the ever-present threat of marauding wildlife.

Tigers, elephants, and other creatures wander into the villages and fields in search of food and shelter, leaving a trail of destruction in their wake. Crops are trampled, livestock attacked, and livelihoods put at risk. In the face of such adversity, we are left to wonder—who are we saving, the tiger or the people?

The answer, we believe, lies not in choosing one over the other, but in finding a way to coexist harmoniously with our wildlife brethren. For we recognise the intrinsic value of these majestic creatures and the vital role they play in maintaining the delicate balance of our ecosystems.

But we also know the importance of safeguarding our agricultural heritage and ensuring the well-being of our farming communities.

To achieve this delicate balance, we must embrace a pragmatic approach that honours both conservation and agriculture. This means implementing strategies that protect wildlife while also safeguarding our crops and livestock.

It means engaging with local communities and empowering them to take ownership of conservation efforts. It also means forging partnerships between farmers, conservationists, and policymakers to find innovative solutions to the challenges we face.

One such solution lies in the concept of wildlife-friendly farming practices. By implementing measures such as predator-proof fencing, crop diversification, and habitat restoration, we can minimise human-wildlife conflicts while also promoting sustainable agriculture.

By providing incentives for wildlife-friendly practices and compensating farmers for crop damage, we can ensure that conservation efforts benefit both wildlife and people.

But perhaps the most crucial element of this equation is education. We must educate our farmers about the importance of conservation and empower them to become stewards of the land. By instilling a sense of pride and responsibility in our farming communities, we can ensure that they are fully invested in the conservation efforts that are so vital to our collective future.

In the end, the path forward may be long and challenging, but we are confident that by working together, we can find a way to navigate the complex terrain of Bhutan’s conservation dilemma.

We are stewards of the land, guardians of the land’s treasures, and custodians of its future. And it is our duty, our privilege, and our honour to ensure that both tigers and people thrive in this sacred land we call home.

This conference gives us some hope.

Yangyel Lhaden

In one of Pelela’s simple shops, Kinzang Dorji has his most special clothes called ngosham and kira. They’re made from wool from nearby sheep and cost Nu 30,000. These clothes are some of the best things he sells. But every evening, he takes them home and puts them back in his shop the next day.

Kinzang says, “I can only sell the real local handicrafts of Bhutan once in a while.” Like other sellers, his top items are chugo and gho belts made from wool.

At the shops on the top of Pelela mountain, you can find handicrafts from Bhutan like yathra products, ropes, and slingshots made from yak wool, as well as bells and hangers also made from yak wool. They also sell yak meat and bamboo items. Additionally, there are goods from Nepal like shawls, earrings, and rosaries, along with locally dried vegetables and incense items.

One issue for Kinzang is that he can’t sell enough items made locally in Bhutan. But he’s even more concerned about two bigger problems: there are fewer yaks around, which means less yak wool for products, and fewer people are making bamboo items and other crafts.

Kinzang points at the bamboo products and says, “There are only five elderly individuals in Sephu Gewog who make these.” He then gestures towards the ngosham and explains, “This is made from local sheep wool. Sephu has altogether stopped raising sheep.”

Continuing, he says, “Even though I’d prefer to buy bells from local craftsmen, modernisation has led to blacksmiths no longer making them. That’s why I have to import them.”

He concludes with concern: “I fear that one day, it will become history that these kinds of local products were available in Bhutan.”

Another vendor, Yangden, who is 27 and from Sephu, says, “The yathra products we say are genuine are actually made from wool we bring in, which is a mix of yak wool and other artificial materials. If we burn it, plastic comes out.”

Yangden shows a bag made from Bhutanese yak wool in her store. They feel rough, tough, and prickly.

“Sometimes tourists ask us why we’re selling items from other countries, but we don’t have a choice. I have to admit, some of them are imported,” Yangden says.

She stressed the importance of the government requiring all items sold in handicraft shops to be sourced and made locally in Bhutan. This rule should be enforced by law to guarantee fair competition. When one seller starts selling imported goods, others feel pressured to do the same.

Yangden adds, “At least for clothes made from yak wool, even though the wool itself is imported, our local weavers from Bumthang weave it, keeping some authenticity. They’re skilled at creating any patterns needed. But the problem is, there just aren’t enough yaks or sheep to produce wool and support local wool products.”

The yak population in Bhutan has decreased significantly from 2007 to 2022. In 2007, there were 51,500 yaks in the country, but by 2022, this number had dropped to 20,328. Similarly, during this time, Wangdue’s yak population decreased from 2,913 in 2007 to 2,518 in 2022.

The sheep population has also been declining from 2007 to 2022, as per livestock statistics. In 2007, there were 12,415 sheep, with 1,680 of them in Wangdue. However, by 2022, the total sheep population decreased to about 10,000, with Wangdue having only about 700 sheep left.

Kinzang explains that because people in his region are making money from cordyceps, they’re choosing to stop raising livestock. Additionally, the younger generation isn’t as interested in raising yaks and sheep anymore.”I have to admit, I’m not interested in raising yaks either,” Yangden says. She mentions that her family’s around 200 yaks have been passed on to her uncle. Now, her cousin, who grew up in the mountains, takes care of them. “She’s used to the tough conditions and mountain life, so she can handle staying up there,” Yangden explains.

“I have to admit, I’m not interested in raising yaks either,” Yangden says. She mentions that her family’s around 200 yaks have been passed on to her uncle. Now, her cousin, who grew up in the mountains, takes care of them. “She’s used to the tough conditions and mountain life, so she can handle staying up there,” Yangden explains.

“I have to admit, I’m not interested in raising yaks either,” Yangden acknowledges. She explains that her family’s approximately 200 yaks have been handed over to her uncle. Currently, her cousin, who grew up in the mountains, looks after them. “She’s accustomed to the challenging conditions and mountain lifestyle, which is why she’s able to stay up there,” Yangden elaborates.

Kinzang so concludes: “Considering the dwindling supply of materials for local production and the younger generation losing interest in arts, crafts, and livestock rearing, doesn’t my prediction about local products becoming history seem more likely?”

 In the shops one can find yathra products, ropes, and slingshots made from yak wool, as well as bells and hangers also made from yak wool

Thinley Namgay

The day-long Olympic Day Celebration at the Phuentsholing Sports Association’s Ground yesterday saw the participation of 1,200 students, who were introduced to Sports Science.

Organised by the Bhutan Olympic Committee (BOC), this year’s celebration, unlike in the past, focused on Sports Science. The past editions of the Olympic Day stressed on fun activity.

A BOC official said that 800 students were divided into 10 groups and introduced to all 10 different sports, letting them learn and enjoy each sport for 30 minutes each.

Sports Science is a discipline that studies how the healthy human body works during exercise, and how sports and physical activity promote health and performance.

The remaining 400 students engaged in the fun run to spread awareness of Olympic values such as saying no to drugs and promoting sports for all.

A BOC senior programme officer, Tshering Zangmo, said the Sports Science was crucial to assess the level of fitness among all youth in schools.

According to Tshering, it is to provide personalised sports recommendations and strategic interventions for youth based on their fitness levels, body types, and talent based on collected data.

“It is also to develop clear and focused pathways for talent identification and development, which will hopefully lead to a vibrant sporting culture among the youth and help develop elite talent from a young age,” Tshering Zangmo said.

She said that the Sports Science team was collecting data, which includes information on body type, fitness levels, genetic factors, dietary habits, and participation in sports activities. This is the pilot programme of the BOC.

Various sports and educational activities were conducted to mark the day.

The Olympic Day celebration in different schools and dzongkhags every year  also helps introduce young people to sports and also bridge the regional gaps in the country in terms of sporting opportunities.

The Olympic day is usually celebrated in June, but it was preponed to avoid inconveniences caused by the monsoon.

His Royal Highness Prince Jigyel Ugyen Wangchuck, the President of the BOC, graced the event. Officials from 10 sports federations, and other relevant officials, and residents also took part in the event.

The day is celebrated in more than 160 countries to promote fitness and well-being, in addition to the Olympic ideals of fair play, perseverance, and sportsmanship.

The first Olympic Day was celebrated on June 23, 1948.

KP Sharma

When conservationists and partners came together to discuss sustainable finance for tiger landscapes in Paro yesterday, one key topic of discussion was the involvement of communities in protecting and restoring tiger habitats in the long run.

As countries and conservation partners intensify their efforts to protect the tiger species through biological corridors and protected areas, it has also impacted communities and indigenous people.

The discussion revolved around the need for communities to adjust to sharing and co-existing within tiger habitats.

Sharing biodiversity makes them susceptible to conflicts between humans and wildlife.

To tackle these concerns, conference participants highlighted the importance of broader national and international collaboration, strategic frameworks, and involving communities in conservation efforts to understand and address their issues, which are crucial for a systematic conservation approach.

During the panel discussion, the director-general of WWF International, Kirsten Schuijt, said that tiger conservation should focus on the connectivity between various systems, such as corridors and communities.

She added that financing must incorporate governance systems that engage communities to make the conservation initiatives more relevant.

The director general stressed the reality of human-wildlife conflict, citing the human-elephant conflict in Bhutan as an example where communities face such challenges on a daily basis.

She suggested implementing measures such as fences, insurance schemes, and designing conservation programmes that prioritise listening to the voices of the community for suitable solutions to the rising human-wildlife conflicts.

Explaining Bhutan’s conservation efforts, the director of the Department of Forest and Park services, (DOFPS), Lobzang Dorji, highlighted Bhutan’s commitment to tiger conservation through various nature conservation acts.

He mentioned the declaration of an additional biological corridor last year and the extensive coverage of protected areas, with 52 percent of the forest under protection as some of the initiatives undertaken by the government in Bhutan.

Lobzang Dorji informed the participant about the presence of 131 tigers in 17 dzongkhags, with sightings reported in all dzongkhags last year.

Further, he also mentioned the implementation of a robust tiger protection plan and the utilisation of cutting-edge technology to study tiger movements within the country.

The director said that while people still live within tiger habitats, their livelihoods are well taken care of by the government in Bhutan.

He said that Gross National Happiness (GNH) is a focal point in Bhutan’s conservation efforts, as it balances sustainable development with environmental concerns.

All economic developmental plans, Lobzang Dorji said, are planned carefully to ensure a healthy ecosystem. The approach, he said, ensures that one aspect does not come at the expense of the other.

Some panelists said that as biodiversity continues to decline, it’s important for the world to unite in protecting species from extinction.

They suggested building strong connections with communities as essential for successful species conservation initiatives, using protocols established by tiger range countries.

The panelists also discussed the role of the private sector in conserving tiger species.

Government and relevant stakeholders must engage in dialogue with the private sector to determine how they can contribute effectively to conservation initiatives as a part of wider community involvement in conservation, panelists said.

Penalist Hanna Fairbank, said that the commercial trade of tigers was a growing concern over the years.

To address this issue, she suggested that the partners collect information and regularly report to relevant agencies on tiger conservation, wildlife trafficking, and poaching.

She said that sustainable and legal harvesting of species, along with tiger conservation, should respect the customary practices of communities, as they often share the biodiversity landscape.

རང་ཟླ་༣ པའི་ཚེས་༡༥ ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་བཟོ་རིག་གི་ཉིནམ་དང་བསྟུན་ གཞུང་གྲྭ་ཚང་གིས་ སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཞལ་གདམས་ཟེར་མི་དཔེ་དེབ་ ཧེ་མ་ལས་ཡོད་མི་དེ་ ལེགས་བཅོས་དང་ ཞུན་དག་འབད་ཞིནམ་ལས་ ཇ་པཱན་ལུ་ཡོད་པའི་ ནང་ཆོས་གོང་འཕེལ་སྡེ་ཚན་གྱི་ རྒྱབ་སྐྱོར་ཐོག་ལས་ དཔེ་དེབ་༡༠,༠༠༠ པར་སྐྲུན་འབད་མི་དེ་ གཙུག་ལག་སློབ་དཔོན་མཆོག་དང་ ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་བློན་པོ་ དེ་ལས་ གཞུང་གྲྭ་ཚང་གི་ ཆེ་མཐོའི་འགོ་དཔོན་དང་ དྲུང་ཆེན་ཚུ་མཉམ་འཛོམས་ཐོག་ གསར་བཏོན་འབད་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ཀྱི་ སློབ་གྲྭ་དང་ ཆོས་སྡེ་ཁག་ཚུ་ནང་ བཀྲམ་སྤེལ་འབད་ནི་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

སྤྱི་ཟླ་༤ པའི་ཚེས་༢༡ ལུ་ བློན་ཆེན་ཚེ་རིང་སྟོབས་རྒྱས་མཆོག་གིས་ དབུ་བཞུགས་ཐོག་ལས་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་བཀོད་ཚོགས་ཞལ་འཛོམས་ཐེངས་༣ འཚོགས་པའི་སྐབས་ བློན་ཆེན་གྱིས་ འབྲུག་ལུ་ ཕྱིའི་མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་ ལྷན་ཐབས་འབད་ནི་དང་ ཡར་དྲག་གཏང་ནིའི་སྐོར་ལས་ བཤད་ཡོདཔ་མ་ཚད་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་མི་ ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ འོས་འབབ་ལྡན་པའི་ མ་རྩ་བཙུགས་མི་ཚུ་ འཚོལ་ནི་ལུ་ གཙོ་བོར་བཏོན་དགོཔ་སྦེ་ གསུངས་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

ཕྱིའི་མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་ སྲིད་བྱུས་དང་ ལམ་ལུགས་ དེ་ལས་ སྒྲིག་གཞི་ཚུ་ མཇུག་བསྡུ་ཞིནམ་ལས་ ཟླཝ་འདི་གི་ ཟླ་མཇུག་ལུ་ ལྷན་རྒྱས་གཞུང་ཚོགས་ལུ་ ཕུལ་དགོ་པའི་རེ་བ་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།

༉ འབྲུག་གིས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༣༤ གི་ནང་འཁོད་ལུ་ འབབ་ཁུངས་ཆེ་བའི་གནས་རིམ་གྱི་ དམིགས་གཏད་འགྲུབ་དགོ་པ་ཅིན་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ དཔལ་འབྱོར་བརྒྱ་ཆ་༡༣ རེ་ ཡར་འཕར་གཏང་དགོཔ་ཨིན་པས།

དེ་ཡང་ འབྲུག་གི་ ཨེ་ཤི་ཡཱན་གོང་འཕེལ་དངུལ་ཁང་གི་ གནས་བཞུགས་ངོ་ཚབ་ དཔལ་འབྱོར་གྱི་འགོ་དཔོན་ བསོད་ནམས་ལྷུན་གྲུབ་ཀྱིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།

འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ འཆར་གཞི་ཚུ་དང་ རིམ་བསྒྲིགས་འབད་དེ་ འབྲུག་གིས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༡༩ འི་ནང་འཁོད་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ ནང་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་འབོར་དེ་ ཡུ་ཨེསི་ཌོ་ལར་ཐེར་འབུམ་༢.༥ ལས་ ཡུ་ཨེསི་ཌོ་ལར་ཐེར་འབུམ་༥ འབདཝ་ད་ གཉིས་ལྟབ་སྦེ་ ཡར་སེང་གཏང་ནི་གི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

སྤྱི་ལོ་༢༠༣༤ གི་ནང་འཁོད་ལུ་ འབྲུག་གིས་ དཔལ་འབྱོར་གྱི་གནས་ཚད་དེ་ ཡུ་ཨེསི་ཌོ་ལར་ཐེར་འབུམ་༡༠ ཡར་སེང་གཏང་སྟེ་ འབབ་ཁུངས་ཆེ་བའི་ དམིགས་གཏད་གྲུབ་ཚུགསཔ་འབད་ནི་གི་ རེ་བ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

དངུལ་རྩིས་བློན་པོ་ ལས་སྐྱིད་རྡོ་རྗེ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ལོ་བསྟར་གྱི་ དཔལ་འབྱོར་ཡར་འཕར་དེ་ བརྒྱ་ཆ་༨ བཏང་ཐོག་ལས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༩ འི་ནང་འཁོད་ལུ་ འབབ་ཁུངས་ཆེ་བའི་གནས་ཚད་ནང་ ལྷོད་ནི་གི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་མི་དེ་ འགྲུབ་ཚུགས་ཟེར་ཨིན་པས།

དེ་ཡང་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ ལྟ་བཤལ་༣༠༠,༠༠༠ དང་ ཕྱིའི་མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༡༠༠ འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ འཆར་གཞི་ཕྱི་ཁ་ལས་ གློག་མེ་ལས་འགུལ་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་འཆར་གཞི་ དེ་ལས་ དགེ་ལེགས་ཕུག་དྲན་ཤེས་ཁྲོམ་ཚོགས་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ཨིན་མི་ལུ་བརྟེན་ དམིགས་གཏད་ཚུ་ འགྲུབ་ཚུགས་ཟེར་ ལས་སྐྱིད་རྡོ་རྗེ་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།

སྤྱི་ལོ་༢༠༢༤ ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ ནང་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་འབོར་དེ་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༢༧༩.༧༥ དང་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༩ འི་ནང་འཁོད་ལུ་ ནང་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་འབོར་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༥༥༩.༥ བཟོ་ནི་གི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་མི་དང་བསྟུན་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ དཔལ་འབྱོར་ཡར་འཕར་ བརྒྱ་ཆ་༡༤ དེ་རེ་ གཏང་དགོཔ་ཨིན་པས།

དཔལ་འབྱོར་བརྒྱ་ཆ་༡༢ དང་༡༣ གྱི་བར་ན་ ཡར་སེང་གཏང་ནིའི་ཐད་ཁར་ བསོད་ནམས་ལྷུན་གྲུབ་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ འབྲུག་གིས་ གསར་སྒྲུབ་ཀྱི་ མ་དངུལ་ལེ་ཤ་བཙུགས་དགོ་པའི་ཁར་ སྒེར་སྡེ་ལས་སྡེ་འབྲེལ་འཛིན་གྱི་ སྲིད་བྱུས་ཚུ་ཡང་ བསྒྱུར་བཅོས་འབད་དགོ་ཟེར་ཨིན་པས།

ཁོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ འབྲུག་གི་དཔལ་འབྱོར་ཡར་འཕར་དེ་ འདས་པའི་ལོ་ཚུ་ནང་ མི་མང་ཟད་འགྲོ་བཏང་མི་ལུ་ རག་ལས་དོ་ཡོདཔ་ལས་ ཡུན་བརྟན་གནས་ཚུགས་པར་ ལཱ་ཁག་བཏངམ་ཨིན་པས།

འབྲུག་གི་ རྒྱལ་ཡོངས་འོང་འབབ་དང་ ཐོན་སྐྱེད་དེ་ འཆར་གཞི་༥ པའི་ནང་ བརྒྱ་ཆ་༢.༦ དང་ འཆར་གཞི་༩ པའི་ནང་བརྒྱ་ཆ་༣.༤ ཡར་སེང་འབད་མི་ལས་ འཆར་གཞི་༡༢ པའི་ནང་ བརྒྱ་ཆ་༢.༩ ལུ་ མར་བབས་སོང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

འཆར་གཞི་༡༢ པའི་ནང་ རྒྱལ་ཡོངས་འོང་འབབ་དང་ ཐོན་སྐྱེད་བརྒྱ་ཆ་༢.༩ དེ་ གཞུང་གིས་ དངུལ་ཀྲམ་༡ ཟད་འགྲོ་གཏང་པའི་སྐབས་ ནང་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་འབོར་དེ་ དངུལ་ཀྲམ་༢.༩ ཡར་སེང་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་ བསོད་ནམས་ལྷུན་གྲུབ་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ཐོན་སྐྱེད་ཁྱད་པར་དེ་ ཡུ་ཨེསི་ཌོ་ལར་ས་ཡ་༧༠༠ འབདཝ་ད་ ནང་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་འབོར་ལས་ བརྒྱ་ཆ་༩ འཐོན་ནི་བཟུམ་ཅིག་ཡོདཔ་ད་ ཁྲལ་ལུ་བརྟེན་པའི་འབབ་ཁུངས་དེ་ ནང་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་འབོར་ལས་ བརྒྱ་ཆ་༡༢ ལས་༡༥ བར་ན་ ཚོད་རྩིས་བཏོན་ཏེ་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།

དེ་བཟུམ་སྦེ་ འདས་པའི་ལོ་ཚུ་ལས་ འགོ་བཙུགས་ཏེ་ འཆར་གཞི་རེ་ལུ་ རྒྱ་གར་གཞུང་གིས་ མ་དངུལ་གྱི་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་མི་ཡང་ མར་བབས་སོང་སྟེ་ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།

རྒྱ་གར་གཞུང་གིས་ འཆར་གཞི་རེ་ལུ་ མ་དངུལ་གྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་མི་དེ་ འཆར་གཞི་༡ པའི་ནང་ བརྒྱ་ཆ་ལས་བརྒྱ་སྦེ་ མར་བབས་སོང་ཡོདཔ་ད་ འཆར་གཞི་༦ པའི་ནང་ བརྒྱ་ཆ་༤༢ དེ་ལས་ འཆར་གཞི་༡༡ པའི་ནང་ བརྒྱ་ཆ་༢༡ མར་བབས་སོང་ནུག།

འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་ གཞུང་གིས་ འཆར་དངུལ་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༥༡༢.༤༨ བགོ་བཀྲམ་འབད་མི་ལས་ རྒྱུན་སྐྱོང་གི་འཆར་དངུལ་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༢༦༢.༤༨ དང་ གསར་སྒྲུབ་འཆར་དངུལ་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༢༥༠ ཨིན་པས།

རྒྱལ་ཡོངས་འོང་འབབ་དང་ ཐོན་སྐྱེད་ དེ་ལས་ མ་དངུལ་གྱི་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་མི་ མར་འབབ་སོང་བའི་ གདོང་ལེན་ཡོདཔ་ད་ བསོད་ནམས་ལྷུན་གྲུབ་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ འབྲུག་གིས་ མི་མང་སྒེར་སྡེ་མཉམ་འབྲེལ་འབད་ནི་ གཙོ་རིམ་བཟུང་སྟེ་ གསར་བཏོན་དངུལ་འབྲེལ་འབད་ནི་ དང་ལེན་འབད་དགོཔ་ད་ སྒེར་སྡེ་བཅའ་མར་གཏོགས་ནི་དེ་ སེམས་ཤུགས་བྱིན་དགོཔ་དེ་ཡང་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ རྩིས་ཆད་མར་ཕབ་འབད་དེ་ ལཱ་གཡོག་གི་གོ་སྐབས་བཟོ་ཐོག་ལས་ གཞུང་དང་ སྒེར་གྱི་བར་ན་ མཉམ་འབྲེལ་གོང་འཕེལ་གཏང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

སྲིད་བྱུས་བསྒྱུར་བཅོས་འབད་ནི་ཐད་ལུ་ བསོད་ནམས་ལྷུན་གྲུབ་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ མི་མང་སྒེར་སྡེ་མཉམ་འབྲེལ་གོང་འཕེལ་གྱི་ ལས་འགུལ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་མ་ཚུགས་མི་གི་ གདོང་ལེན་དེ་ཡང་ གཙུག་སྡེ་བཟོ་བཀོད་སྣ་མང་དང་ གཞུང་ལྟེ་བ་ལས་ཆ་འཇོག་ལམ་ལུགས་ མི་མང་སྒེར་སྡེ་མཉམ་འབྲེལ་གོང་འཕེལ་སྐོར་ལས་ གོ་བ་བརྡ་སྤྲོད་ལེགས་ཤོམ་མེད་མི་ དེ་ལས་ གྲུབ་འབྲུས་བྱུང་བའི་ མིག་དཔེ་བཟང་པོ་ཅིག་ མེད་མི་ལུ་བརྟེན་ཨིན་མས་ཟེར་ཨིན་པས།

མི་མང་སྒེར་སྡེ་མཉམ་འབྲེལ་མཐར་འཁྱོལ་ཅན་ འགྱོ་ནིའི་དོན་ལུ་ བསོད་ནམས་ལྷུན་གྲུབ་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་ གཞི་རྟེན་ལྕོགས་གྲུབ་ལྷན་ཐབས་དང་ ཁག་འབགཔ་བདེ་སྒྲིག་འབད་དགོཔ་ད་ ཚོང་འབྲེལ་གྱི་གནས་སྟངས་ལེགས་ཤོམ་བཟོ་ནི་ གཞུང་དབང་ལས་འཛིན་ལ་སོགས་པ་ཚུ་ གཞི་སྒྱུར་འབད་དགོ་ཟེར་ཨིན་པས།

དངུལ་ཁང་ཚུ་གིས་ དུས་ཅི་ འབྲུག་པའི་དཔལ་འབྱོར་བརྒྱ་ཆ་༤.༤ དང་ སང་ཕོད་བརྒྱ་ཆ་༧ ལུ་ ཡར་འཕར་འགྱོ་ནི་གི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་མི་དེ་ཡང་ ཞབས་ཏོག་དང་ ནུས་ཤུགས་ལས་སྡེ་ གོང་འཕེལ་འགྱོ་ནི་ཨིན་མི་ལུ་བརྟེན་ཨིན་པས།

དངུལ་རྩིས་ལྷན་ཁག་གིས་ དུས་ཅི་ དཔལ་འབྱོར་ཡར་འཕར་བརྒྱ་ཆ་༥.༦༨ དང་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༥ ལུ་ བརྒྱ་ཆ་༨.༩༧ ཡར་འཕར་འགྱོ་ནི་གི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།

སྤྱི་ལོ་༢༠༢༡ ལུ་ ནང་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་འབོར་གྱི་ འཕར་ཚད་དེ་ བརྒྱ་ཆ་༤.༤ དང་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༢ ལུ་ བརྒྱ་ཆ་༥.༢ དེ་ལས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ ལུ་ བརྒྱ་ཆ་༣.༢ ཐོ་བཀོད་འབད་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།

ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

Foreign labour been explored as a solution

Chencho Dema

Punakha—The absence of hands to till the land has left land to follow in the otherwise fertile agricultural land in Punakha.

Records from the dzongkhag agriculture sector reveal that over 1,455 acres of land, encompassing both wet and dry areas, have been left fallow in 11 gewogs of the dzongkhag.

Punakha boasts a total land area of 8,373 acres of wetland and 2,347 acres of dry land. However, out of this expanse, about 7,457 acres of wetland and 1,732 acres of dry land remain uncultivated. Additionally, 143.2 acres are designated as orchards.

The dzongkhag had 597.4 acres of fallow land in 2019, according to the RNR Census report 2019 by NSB.

This phenomenon is not only in  Punakha.  Many farm lands in the country are being left fallow, with the size increasing each year.

Farmers blame the rural to urban migration for fallowing land. “Due to youth migration abroad or to urban areas for employment, only elderly are left  in the villages who are unable to work in the fields,”  said Sonam, a 55-year-old resident of Lakhu, Punakha. “Hiring labour is costly. With no alternative, we are forced to abandon farm work.”

Farmers said that hiring foreign workers could effectively revive fallow land nationwide and increase production.

The daily wage rate for agricultural labourers has seen a surge with some demanding Nu 1000, excluding meals and beverages in Punakha.

Labour shortages especially during the paddy plantation is considered the primary cause, leading many farmers to abandon agricultural works.

Meanwhile, the Department of Agriculture (DoA) is implementing various strategies to curb the issue with import of seasonal foreign labor seen as a potential solution to address the labour shortage.

The director of the Department of Agriculture, Yonten Jamtsho, said the department is concerned about the growing size of fallow land.

He said that while this has been caused mainly by labour shortage, inadequate irrigation and human wildlife conflict are other factors. “The department is providing support in irrigation, fencing and possible import of foreign labourers,” he said.

The department also identified suitable new agricultural land within the government reserve forests (GRF) to provide on lease for interested private individuals and firms for commercial agricultural farming. “This is expected to offset the concerns of increasing fallow land,” he said.

The department has developed a proposal on import of seasonal foreign labour and discussed with the labour and immigration department.

The proposal will be submitted  to Cabinet for further deliberation.

If the proposal is approved, the department has plan to pilot the proposal in two dzongkhags, Samtse and Paro to evaluate its efficiency and potential scalability.

Water scarcity is identified as another  factor contributing to the issue. The director said that the department has been implementing various initiatives to enhance water efficiency, particularly through the adoption of micro-irrigation techniques such as drip irrigation, for vegetable cultivation.

According to DoA, agricultural land constitutes 2.6 percent of the total land area of the country, equivalent to approximately 250,000 acres. Out of this, fallow land comprises 66,120 acres, accounting for 26 percent of the agricultural land.

In 2022, the Ministry of Agriculture and Livestock and the National Land Commission Secretariat conducted a pilot survey to evaluate the status and distribution of fallow land and to explore innovative agricultural uses for it.

The pilot study revealed that major reasons for leaving land fallow include labour shortages, inadequate water or irrigation infrastructure, human-wildlife conflicts, and the distance of land plots from human settlements.

Additional factors included inaccessible roads, remoteness from human settlements, challenging topography with steep slopes, and land degradation or the risk of landslides.

KP Sharma

A two-day experience-sharing workshop for Community Research Persons (CRPs) from five dzongkhags is currently underway in Paro, starting yesterday.

The workshop is aimed at understanding the roles and responsibilities of CRPs as volunteers in the agricultural sector within the Nutrition Behavior Change Communication (BCC) model beyond the project’s duration.

The BCC strategy was developed in collaboration with the Food and Agriculture Organization of Bhutan under the Food Security and Agriculture Productivity Project (FSAPP).

CRPs are volunteers responsible for advocating the community members on various aspects, including nutrition gardens, dietary habits, cleanliness, food safety, post-harvest operations and agricultural marketing.

The workshop also seeks to advocate for support from the Department of Agriculture to ensure the continuity of the CRP system. This is essential for sustaining community support in behaviour change towards food and nutrition security, aligning with Bhutan’s Food and Nutrition Security Policy of 2023.

Starting in December 2022, the project focused on improving dietary diversity and nutrition among beneficiaries. Nutrition BCC initiatives were carried out using a training-of-trainers (ToT) approach, according to the project coordinators.

As per the project co-ordinators, by October 2023, the project had effectively involved 160 CRPs, with 39 percent being female. These CRPs reached out to 4,550 beneficiaries, with 55 percent being female.

The outreach programme has four main themes such as setting up nutrition gardens, promoting dietary diversity, ensuring food safety and enhancing dietary intake at both household and community levels.

The director of the Department of Agriculture, Ministry of Agriculture and Livestock, Yonten Gyamtsho, commended the project for successfully implementing the nutrition BCC initiatives at the grassroots level.

He expressed gratitude towards FAO for their support in developing the BCC Strategy and capacity building of project implementers and CRPs.

The project, which started seven years ago and spans five dzongkhags of Chukha, Dagana, Haa, Samtse, and Sarpang is scheduled to conclude in December 2024.

The Nutrition and Education co-ordinator of FAO, Sangay Wangdi, said that the organisation has invested extensive time and resources in the project.

He stressed the importance of its continuation with government support after FAO hands it over within the next few months.

He also highlighted the project’s various benefits to the community, including the establishment of household vegetable gardens, implementation of marketing strategies and enhancements in health and sanitation hygiene practices.

He said that not all gewogs within these dzongkhags were included. Factors such as poverty levels and market accessibility were considered in selecting the gewogs.

A CRP member, Karma Tamang from Sampheling in Chukha, mentioned that the group conducts village visits to raise awareness about the advantages of consuming nutritious vegetables and cultivating highly nutrient-rich vegetables for self-consumption.

She further added that over the years, community members in her village have begun adopting healthier eating habits through awareness and education initiatives.

In addition, the workshop also discussed the means to address the post-harvest challenges in agriculture, school feeding programme and highlighted other critical areas where farmers can contribute through their agricultural products.

Ugyen C Penjor

On Saturday, near Nobding, a group of workers from the Department of Roads are fixing potholes. They’re shaping the holes, cleaning them up, and getting them ready for repairs by adding bitumen.

Every morning, these workers arrive at the site with fresh energy. Their monthly pay got bumped up to Nu 12,000 from around Nu 6,500 after the pay raise. They kick off their workday as early as seven in the morning, keeping at it until four in the evening. They put in six days of work each week.

In November last year, the Ministry of Finance declared a pay increase for national workforce employees. Their new salaries range from Nu 12,000 to Nu 18,000, and this change took effect from October 1.

One of the workers is Sah Maya, 48. When she got her lump sum of the revised salary, which was about Nu 30,000, she managed to save Nu 20,000. Sah Maya expressed that the salary revision has now made it possible for her to save some money.

Sah Maya has been a part of the Department of Roads for the past 25 years, and her husband also works with DoR. She said: “We’ve relied on our jobs at the Department of Roads to provide for our kids and put food on the table. It used to be tough with low salaries to make ends meet.”

Sah Maya never takes days off, even on holidays. She looks for additional work at construction sites to support her family. Despite the increase in salary, she continues to work on holidays.

Sah Maya said: “The extra money now allows for more savings, but due to health concerns, most of our earnings still go towards medical checkups.”

Bir Maya, 46, has been working alongside the roads for 12 years. She hasn’t been able to save much because she has to use her salary to support her children’s education.

Bir Maya said that after the salary increase, she was able to set aside some money for savings, albeit a small amount. However, these savings are primarily used to cover her medical expenses.

All five workers present today said that falling ill was quite common due to the nature of their work.

Bir Maya said, “We usually visit the nearby Basic Health Unit when we’re sick, but we’re often referred to Wangdue hospital.I frequently suffer from back and muscle aches, which can be almost unbearable at times. But as soon as I feel better, I come back to work.”

Cheten Tshering from Trashiyangtse finds joy in his work as a Department of Roads employee. He is a single father with two sons who were previously school dropouts but now work alongside him at the Department of Roads.

“The increase in salary has motivated our entire family to work even harder, ensuring we have hearty meals on the table,” he said.

Cheten Tshering’s son, Bumpa, suffers from kidney disease and works as a store-incharge at the Department of Roads.

“Before the salary increase, it was tough to manage the expenses for my dialysis trips to Wangdue,” he said.

Bumpa needs dialysis twice a week, costing around Nu 1,000 per week in travel expenses. “Although my father still supports me, the salary revision has eased some of the burden on him.”

Paro, April 22, 2024

His Majesty and I are delighted to welcome all our guests to Bhutan. Most of you have flown in from different parts of the world, and that in itself speaks volumes about your commitment to the cause of tigers and sustaining their landscapes.

Today is International Mother Earth Day. I cannot think of a more meaningful time to reflect on our regard for wildlife, our interdependence with nature, and our commitment to preserve Mother Earth for all time.

We have gathered here because the tiger – this majestic symbol of grace, wisdom, and strength – needs help. For us in Bhutan, the tiger is one of our spiritual guardians. Like in many other cultures, the tiger is revered in Bhutanese folklore and mythology. And I am sure it is no coincidence that we are meeting not far from the Taktshang monastery, more popularly known as the tiger’s nest – which is an iconic landmark in Bhutan.

One of the tragedies of life on earth is that precious animal species are  increasingly driven to extinction. I vividly recall, and I’m sure many of you do as well, the images from 2018 of Sudan, the last male northern white rhino who captured the world’s attention. His passing marked the extinction of his kind. The photographs of Sudan and his caretaker served as a poignant reminder of a declining species driven to extinction and the critical scale of biodiversity loss, and humanity’s role in it. The global response to Sudan’s death was one of grief and regret. The attention his story captured must continue to emphasise the increasing urgency of preventing any species from further extinction.

It is truly heartbreaking that even the tiger is now endangered. If our generation witnesses the extinction of tigers, it means that we have failed. If we allow biodiversity to erode, it means that we have lost our values. If we cannot sustain the ecosystem, it means we have lost the essence of life.

We are here today because we share the sense of urgency to protect tiger habitats. Tiger landscapes are diverse and ecologically abundant regions; and we know that by preserving them, we are protecting other critically endangered wildlife. Such reserves provide essential ecosystem services, ranging from clean water and air, to the carbon sink value of dense forests. In other words, we are safeguarding the well-being of our planet.

According to the latest Global Tiger Recovery Program report, we have succeeded in reversing the century old decline in the global tiger population. And we are proud that Bhutan has contributed to this positive trend. It is a marvel that the Royal Bengal Tiger is at home in Bhutanese mountains, roaming more than 4,000 metres above sea level.

While we know that all this comes from Bhutan’s ingrained reverence for nature, I would like to thank every single person involved in this achievement. Our forest rangers who braved the harsh terrain to set up camera traps; the experts who analysed the information; and, not least, the rural communities that support wildlife conservation at a cost to their own livestock and agricultural crops. I would also like to acknowledge the immense efforts put in by other tiger range countries for their success in recovering tigers in the wild.

We extend our gratitude to our partner organisations and all supporters who provide the resources, expertise, and collaboration needed to make meaningful progress in tiger conservation. And thank you for supporting Bhutan, who has committed to remain a carbon negative country despite our own economic challenges.

Bhutan’s unique approach to growth is guided by the values and beliefs that have evolved over the centuries. Our belief in the interdependence of all life forms have helped us nurture the harmony between our traditional societies and nature. Bhutan’s forests, covering 70% of our land and absorbing over two-and-a-half times our carbon emissions, are a haven for a unique range of wildlife.

On a more personal note, His Majesty and I have continued his family tradition of visiting the Royal Manas Wildlife Sanctuary in the southern foothills whenever we can. Our children have grown to love Manas, surrounded by breathtaking nature and wildlife. They especially enjoy sightings of the critically endangered golden langur that we see almost daily. Occasionally, His Majesty likes to go for an evening run along a familiar route in the forest. The last time we were in Manas, we were overjoyed when, the morning after one of His Majesty’s runs, foresters discovered footprints of a Tigress and her Cub on the same path.

One of the most exciting developments for 21st century Bhutan is the creation of the Gelephu Mindfulness City, a Special Administrative Region envisioned by His Majesty The King, which promises to take the bond between humans and nature to new heights. It spans over 2,500 sq. km. between a Wildlife Sanctuary and a National Park which are renowned for their abundant biodiversity. This unique city will be a pioneering economic hub where vibrant development and growth is merged with pristine nature, abundant wildlife, and rich culture in an environment of mindfulness and spirituality.

This city will define a new era for Bhutan, a future that blends the latest innovations with the age old wonders of nature.

Ladies and Gentlemen, In our commitment to conservation, we must not neglect the realistic and vital need for sustainable funding. All too often, the invaluable work of conservationists is impeded by the unpredictability of financial support. Therefore, the intention of this conference is to raise significant resources through innovative financing mechanisms for tiger landscapes.

I want to take this opportunity to express my appreciation and admiration for everyone who is here today. The dedication and impact of your work in your respective fields is incredibly motivating.

Together, we can rewrite the narrative of extinction and loss, and instead create a beautiful story of compassion, resilience, restoration and reverence for all living beings. And in this shared journey of conservation, may we find comfort in the interconnectedness of all life and the boundless potential for positive change.

Thank you and Tashi Delek.

Lhakpa Quendren

Sarpang—While Sarpang has seen a surge in areca nut growers in recent years, farmers face challenges exporting their produce every season due to the absence of a trade route at the Gelephu border gate.

Currently, areca nut exports are only permitted via the Phuentsholing (Jaigaon) and Samtse (Chamurchi) border gates.

The data shows that 6,758 metric tonnes of areca nuts, valued at Nu 351 million, are exported through the Gelephu border gate annually.

However, this trade is not without challenges.

Bhutanese exporters have to pay about Nu 7,000 to Nu 10,000 in taxes per truckload to the Sashastra Seema Bal (SSB) at the border.

Given the challenges farmers face, the recent Sarpang Dzongkhag Tshogdu (DT) suggested the opening of a reliable trade route for areca nut exports through the Gelephu border gate.

Senggey Gup Jigme raised concerns regarding the imposition of the ‘gunda tax’ on exports and the low prices of areca nuts. “If such issues continue, farmers will be forever bogged down. It will impede economic progress and income generation for farmers.”

Without addressing the issues faced by areca nut growers, achieving the dzongkhag’s per capita income target of Nu 400,000 by 2029 would be difficult, he said.

Farmers prefer planting areca nut trees. Ten out of 12 gewogs in Sarpang grow areca nuts as their main source of income.

Sarpang is one of the six southern dzongkhags growing areca nuts as a cash crop.

Chhuzagang Gewog alone produced about 4,500 metric tonnes of areca nuts in 2023.

Chhuzagang Gup Karma Tshering said that areca nuts was the main source of their income, but farmers were not fetching good prices due to several issues. “For us, other forms of agricultural farming are neither reliable nor sustainable.”

The official from the Department’s Regional Agriculture Marketing and Cooperatives (RAMCO) in Gelephu said that the agriculture and livestock ministry plans to include areca nuts in the Bhutan-India trade agreement to address this longstanding issue.

The issues with areca nut exports emerged in 2021 after the Indian government digitalised the business system and prohibited the export of areca nuts from Bhutan to India.

However, there is a yearly quota permitting the export of 17 metric tonnes if the price exceeds Nu 321 per kilogram.

Sarpang Dzongda Lobzang Dorji informed that the dzongkhag administration has submitted the matter to the Ministry of Commerce, Industry, and Employment.

He added that the government is in discussions to open several trade routes across the borders for other products as well.

“While the export is facilitated through the close relationship between the two nations, farmers still face some issues,” he said. “If areca nut exports are permitted through the Gelephu border gate, many issues are expected to be resolved. It will also benefit other areca nut-related products.”

Thinley Namgay

Karma Dema,  32,  from Mongar, will lead the newly formed Tsirang FC as head coach in the upcoming Bhutan Premier League (BPL) set to commence next month.

Karma Dema stands out as the only female coach among the ten teams in the highest professional  football league this  season .

Karma’s presence in the BPL team is regarded as a beacon of hope for many aspiring female coaches in this male-dominated sport.

She is poised to become the second female coach ever to lead a BPL team, following the footsteps of Ugyen Academy’s Denka.

Karma joined the club last month. Prior to this, she served as an assistant coach at Daga United FC during the BPL Qualifiers under the guidance of head coach Ngawang Dendup, a former coach of Thimphu City FC.

She has also held the position of head coach for Gelephu Academy’s under (U)-20 and U-16 women’s teams.

Reflecting on her journey, Karma Dema said: “Coaching a BPL team presents a significant opportunity for me, of which I am immensely proud. There are only a few women coaches in Bhutan, and I hope my journey inspires them.”

Despite being new to the club, Karma said that her players were enthusiastic. With five foreign players on the team, she believes their presence could make a significant impact.

Initially concerned about timely support from the club’s management upon her recruitment, Karma was  surprised by the warm welcome and support she and her players have received. “This gesture has motivated me,” she said.

Karma hasn’t encountered any significant challenges within the club. She finds coaching male players easier, as they are inherently more interested in football. Training sessions were in full swing, she said.

Anticipating a challenging season, Karma is determined to ensure competitive games. She is optimistic that Tsirang FC’s fans will continue their support, as seen during the BPL Qualifiers.

For Karma, coaching is more interesting than  being a player. She enjoys working with different players and imparting her skills to them.

While Karma’s contract with Tsirang FC is for a season, the possibility of an extension will depend on her performance.

Between 2010 and 2012, Karma was in the senior national women’s team. Possessing an AFC A-licence, she meets the requirement to coach a BPL team and aspires to acquire an AFC Pro license in the future.