༉ རྩི་རང་རྫོང་ཁག་གི་ སྒོ་ནོར་སྡེ་ཚན་གྱིས་ འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་ སྒོ་ནོར་གྱི་ རྒྱ་ཆེ་བའི་ཚོང་འབྲེལ་བཟོ་ནི་ལུ་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ང་བཅས་ཀྱིས་ ཚོང་འབྲེལ་ཡུན་བརྟན་བཞག་ནིའི་དོན་ལུ་ ཚོང་ལམ་ལུ་ ཤུགས་བཏོན་དོ་ཟེར་ རྩི་རང་སྒོ་ནོར་གཙོ་འཛིན་འོགམ་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
དེ་ཡང་ ཚོང་འབྲེལ་ཆུང་བའི་ སྒོ་ནོར་གསོ་སྐྱོང་གིས་ དེ་ཅིག་ར་ ཕན་ཐོགས་མི་ཚུགས་པས་ཟེར་ཨིན་པས།
སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ ལུ་ རྩི་རང་མཚོ་གླིང་ཁ་ལས་ ཧེམ་ཀུ་མར་པོག་ཝཱལ་གྱིས་ བྱ་གསོ་སྐྱོང་འཐབ་ནི་ འགོ་བཙུགས་མི་དེ་ཡང་ ཚོང་འབྲེལ་ལེགས་ཤོམ་ཡོད་མི་ལུ་བརྟེན་ཨིནམ་ད་ ཨིན་རུང་ ཁོ་གི་ མནོ་བསམ་བཏང་མི་དེ་ དོན་དང་ལྡནམ་ཅིག་ལུ་ འགྱུར་མ་ཚུགས་ཟེར་ཨིན་པས།
བྱ་གསོ་སྐྱོང་ཁང་དེ་ཡང་ དབང་འདུས་དང་ རྩི་རང་ལུ་འགྱོ་སའི་ གཞུང་ལམ་གྱི་ཉེ་འདབས་ལུ་ བཙུགས་ཡོདཔ་ད་ ད་རེས་འབད་བའི་བསྒང་ལས་ གསོ་སྐྱོང་ཁང་དེ་ སྟོངམ་ཐོན་པའི་གུ་ ཚལ་མ་ལུ་གྱུར་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ གསོ་སྐྱོང་ཁང་ནང་ཡོད་པའི་བྱ་ཚུ་ག་ར་ ན་ཧིང་ སྤྱི་ཟླ་༤ པའི་ནང་ བྱ་ནད་ཐོན་ཏེ་ ཤི་ཡོདཔ་ད་ ཧེ་མ་ མནོ་བསམ་སྦོམ་བཏང་སྟེ་ ཚོང་འབྲེལ་གཞི་བཙུགས་འབད་མི་དེ་ ད་རེས་ བུ་ལོན་གྱི་འོག་ལུ་ ཚུད་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
ཧེམ་ཀུ་མར་གྱི་ བྱ་གསོ་སྐྱོང་ཁང་དེ་ མི་ཊར་༦༠ དང་༡༡.༥ འབད་མིའི་ནང་ བྱའི་ཤོང་ཚད་༡,༠༠༠ ཡོད་མིའི་ནང་ འགོ་བཙུགས་པའི་སྐབས་ལུ་ ནང་འཁོད་ཀྱི་བྱ་༦༠༠ བཙུགས་མི་གིས་ བདུན་རིམ་བཞིན་དུ་ སྒོང་རྡོག་ཐོན་སྐྱེད་ དངུལ་ཀྲམ་༡༡,༠༠༠ དེ་རེ་ ཐོབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
བྱ་རིགས་ཚུ་ སྒོང་རྡོག་བུད་བའི་བསྒང་ར་ ཤི་ནི་འགོ་བཙུགས་ཡོདཔ་ལས་ སྨན་བཅོས་འབད་མི་གིས་ ནད་གཞི་ལུ་བརྟེན་ཐོབ་པའི་ བྱ་ཤི་ནི་ལས་ བཀག་ཐབས་འབད་མ་ཚུགས་ཟེར་ ཧེམ་ཀུ་མར་གྱིས་ བཤད་པའི་ཁར་ སྒོ་ནོར་འགོ་དཔོན་གྱིས་ འབད་བ་ཅིན་ བྱ་སོན་དེ་ ལེགས་ཤོམ་མེནམ་སྦེ་ སླབ་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
ཧེམ་ཀུ་མར་གྱིས་ བྱ་གསོ་སྐྱོང་ཁང་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཟད་འགྲོ་དངུལ་ཀྲམ་༡༥༠,༠༠༠ བཏང་མི་དེ་ བསྐྱིན་འགྲུལ་ལེན་ཡོདཔ་ལས་ སྐྱིན་ཚབ་བཏབ་མ་ཚུགས་པའི་ཁར་ ཁོ་ར་ལུ་ གསོག་འཇོག་འབད་བཞག་མི་ དངུལ་ཀྲམ་༤༥༠,༠༠༠ དེ་ཡང་ བྱ་གསོ་སྐྱོང་གི་དོན་ལུ་ ཟད་འགྲོ་བཏང་ཚརཝ་ལས་ སེམས་ཕམ་བྱུང་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
འདི་བཟུམ་གྱི་ གྱོང་རྒུད་སྦོམ་ར་ ཕོག་སྟེ་འབད་རུང་ ཧེམ་ཀུ་མར་ལུ་ འབད་ཐབས་གཞན་ག་ནི་ཡང་མེདཔ་ལས་ ཁོ་གིས་ སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་དེ་ ཁོ་ར་ལུ་ཡོད་པའི་ སྐམ་ཞིང་ཨེ་ཀར་ཅིག་འབད་མི་དེ་ བཙོང་ནི་གི་དོན་ལུ་ མི་སྡེ་བརྡ་བརྒྱུད་ནང་ གསལ་བསྒྲགས་འབད་ཡོདཔ་ད་ ཁོ་ལུ་ ས་ཆ་ཨེ་ཀར་༢.༤༥ དེ་ཅིག་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འདི་བཟུམ་གྱི་རྐྱེན་ངན་དེ་ རང་རྐྱངམ་གཅིག་མེན་པར་ རྩི་རང་སྒོ་ནོར་འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ སྒོ་ནོར་གསོ་སྐྱོང་འཐབ་མི་ ལག་ལེན་ཚུལ་བཞིན་ མ་འབད་མིའི་གནས་ཐོ་དང་འཁྲིལཝ་ད་ མཚོ་འཁོར་གླིང་རྒེད་འོག་རྐྱངམ་གཅིག་ལུ་ར་ ན་གཞོན་སོ་ནམ་པ་ཚུ་ལུ་ གསོ་སྐྱོང་ཁང་༦ ལག་ལེན་འཐབ་མ་ཚུགས་པར་ བཞག་པའི་ཁར་ གཞན་ཡང་གཞུང་ལམ་གྱི་ལྟག་ལུ་ སྐྱེས་ལོ་༥༥ ལང་མི་ ན་ར་ཡན་ ཀུ་མར་ཆེ་ཏི་རི་གིས་ གསོ་སྐྱོང་ཁང་དེ་ བཀོག་བཞག་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
ན་ར་ཡན་ཀུ་མར་གྱི་ གསོ་སྐྱོང་ཁང་ནང་ བྱ་༥༠༠ གི་ཤོང་ཚད་ཡོད་དེ་འབད་རུང་ ད་རེས་འབད་བའི་བསྒང་ལས་ བྱ་༢༠༠ ཤི་བའི་ཤུལ་ལུ་ ལྷག་ལུས་བྱ་༡༠༠ བཙོང་ཞིནམ་ལས་ ནང་འཁོད་ཀྱི་བྱ་༢༢ མ་གཏོགས་མ་བཞགཔ་ཨིན་པས།
ང་གིས་ ལོག་སྟེ་ར་ བྱ་གསོ་སྐྱོང་ཁང་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་ མནོ་བསམ་མེད་ཟེར་ བཤད་མི་དེ་ཡང་ གྱོང་རྒུད་སྦོམ་ར་ཕོགཔ་མས་ཟེར་ཨིནམ་ད་ བྱ་གསོ་སྐྱོང་འཐབ་ནི་དེ་ ག་ནི་བ་ འདྲོག་སི་སི་གི་ ཚོང་འབྲེལ་ཅིག་འབདཝ་ལས་ ལོག་སྟེ་འབད་ནིའི་ འཆར་གཞི་མ་བརྩམས་ཟེར་ ན་ར་ཡན་ཀུ་མར་གྱིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
རྒེད་འོག་འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་མི་དང་ ལེན་མི་༢ ཀྱི་བར་ན་ ལག་ལེན་དང་ ལམ་ལུགས་ཚུ་ ཁ་གསལ་ཅིག་མིན་འདུག་ཟེར་ཨིནམ་ད་ བྱ་གསོ་སྐྱང་ཁང་ཚུ་ གཞུང་གི་གོང་ཚད་ཕབ་ཆའི་ཐོག་ལུ་ གཞི་བཙུགས་འབད་དོ་ཡོད་པའི་ཁར་ གསོ་སྐྱོང་ཁང་གི་དོན་ལུ་ རྩི་ས་དང་ ལྕགས་ཀྱི་རིགས་ཚུ་ གཞུང་གིས་ བྱིན་དོ་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
མགོནམ་ཚེ་རིང་གིས་འབད་བ་ཅིན་ འདི་བཟུམ་གྱི་ རྐྱེན་ངན་བྱུང་མི་ལུ་བརྟེན་ ན་གཞོན་ཚུ་གིས་ བྱ་གསོ་སྐྱོང་འཐབ་ནི་དེ་ གནས་སྐབས་ཀྱི་ ལཱ་བཟུམ་ཅིག་སྦེ་ འབདཝ་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
གཞུང་གི་ཁ་ཐུག་ལས་ ན་གཞོན་ཚུ་ལུ་ རྒྱབ་སྐྱོར་བྱིན་དོ་ཡོད་རུང་ ན་གཞོན་ཚུ་གིས་ གལ་སྲིད་ གོ་སྐབས་ལེགས་ཤོམ་ཅིག་ འཐོབ་འདྲཝ་འབད་བ་ཅིན་ གསོ་སྐྱོང་ཁང་དེ་ བཀོག་བཞགཔ་མས་ཟེར་ཨིནམ་ད་ ཁོང་དང་གཅིག་ཁར་ གན་ཡིག་ཚུ་བཟོ་སྟེ་འབད་རུང་ དེ་གིས་ཡང་ དཀའ་ངལ་དེ་ བསལ་མི་ཚུགས་པས་ཟེར་ཨིན་པས།
འདི་བཟུམ་གྱི་ གསོ་སྐྱོང་ཁང་ཚུ་གིས་ གལ་སྲིད་ སྒོང་རྡོག་གི་ གོང་ཚད་ཡར་སེང་འགྱོ་བ་ཅིན་ དེ་འཕྲོ་ལས་ ལོག་འགོ་བཙུགས་ནི་དང་ སྒོང་རྡོག་གི་གོང་ཚད་ མར་བབས་འགྱོ་བའི་བསྒང་ལས་ བཀོག་བཞགཔ་མས་ཟེར་ ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

ཚེ་རིང་དབང་འདུས།

༉ ཐིམ་ཕུག་ཁྲོམ་སྡེ་གིས་ ཞིབ་དཔྱད་འབད་མི་ སྙན་ཞུ་དང་འཁྲིལཝ་ད་ ཁྲོམ་སྡེའི་ནང་ སྣུམ་འཁོར་བཞག་ཁང་༢ བཟོ་སྐྲུན་འབད་མི་དེ་ ལག་ལེན་དེ་ཅིག་ར་ མ་འཐབ་པར་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ ས་ཁོངས་སྟབས་མ་བདེཝ་ཡོད་པའི་གུ་ གནད་དོན་གཞན་ཡང་ ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
སྣུམ་འཁོར་བཞག་ཁང་༢ ནང་ སྤྱིར་བཏང་སྣུམ་འཁོར་༥༧༠གི་ ཤོང་ཚད་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ ཧོང་ཀོང་མར་ཀེཊ་ལུ་ཡོད་མིའི་ནང་ སྣུམ་འཁོར་༣༥༠དང་ ལུང་བསྟན་ཟམ་པའི་ཉེ་འདབས་ལུ་ཡོད་མིའི་ནང་ སྣུམ་འཁོར་༢༢༠འི་ ཤོང་ཚད་ཡོདཔ་ད་ སྣུམ་འཁོར་བཞག་ཁང་༢ ཆ་ར་ ས་ཐོག་ལས་ཡར་ ཐོག་ཚད་༣ དང་ ས་འོག་ལུ་ ཐོག་ཚད་༢ ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
ཁྲོམ་སྡེའི་འགོ་དཔོན་གྱིས་ བཤད་དོ་བཟུམ་འབད་བ་ཅིན་ སྣུམ་འཁོར་བཞག་སའི་དོན་ལུ་ སྔོན་འགྲོའི་བརྟག་ཞིབ་འབདཝ་ད་ རྒྱལ་སྤྱི་དངུལ་འབྲེལ་ལས་འཛིན་གྱི་ གྲོས་སྟོན་པ་གིས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༡༨ ལུ་ མི་མང་སྤུངས་འཛོམས་ཀྱི་ གནས་སྟངས་དང་བསྟུན་ ས་ཁོངས་དེ་ འོས་འབབ་སྦོམ་ཡོདཔ་སྦེ་ ཆ་འཇོག་འབད་ནུག་ཟེར་ཨིན་པས།
ཞིབ་དཔྱད་འབད་བའི་སྐབས་སུ་ བཅའ་མར་གཏོགས་མི་༦༦༢ ལུ་ དྲི་དཔྱད་འབདཝ་ད་ བརྒྱ་༥༠གིས་ བྱ་སྟབས་མ་བདེཝ་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིནམ་ད་ བརྒྱ་ཆ་༢༩ གིས་ སྣུམ་འཁོར་བཞག་ས་ གཞན་ཁར་ཡང་ ཐོབ་དོ་ཡོདཔ་སྦེ་ སླབ་པའི་ཁར་ བརྒྱ་ཆ་༡༧ གྱིས་ མཐུན་རྐྱེན་ཚུ་ ཚུལ་མཐུན་མེད་པའི་ འཛུལ་སྒོ་ནང་འཁོད་ཀྱི་ བསྒོར་ལམ་དང་ གློག་མེ་ལ་སོགས་པའི་ བྱ་སྟབས་མ་བདེ་བའི་གནད་དོན་གྱིས་ ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ལུ་ ལཱ་ཁག་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
ལ་ལོ་ཅིག་གིས་ འཐུས་བསྡུ་ལེན་འབད་ནི་དང་ གཙང་སྦྲ་ལེགས་ལྡན་མེདཔ་སྦེ་ཨིནམ་ད་ ལ་ལོ་ཅིག་གིས་ སྣུམ་འཁོར་བཞག་ཁང་ཚུ་ཡོདཔ་སྦེ་ ཧ་མ་གོ་ཟེར་སླབ་པའི་ཁར་ ལ་ལོ་ཅིག་གིས་ ཟླ་རིམ་གྱི་འཐུས་སྟབས་གཅིག་ལུ་འབད་མི་དེ་ མཐོ་སུ་ཡོདཔ་ད་ ཉིན་འཐུས་འབད་བ་ཅིན་ རན་ཏོག་ཏོ་འདུག་ཟེར་ སླབ་པའི་ཁར་ ནོར་འཛིན་ལམ་བདའ་ ཉོ་ཚོང་གི་དོན་ལུ་འགྱོཝ་ད་ ས་ཁོངས་༢ ཆ་ར་ ཐག་རིང་སུ་སྦེ་འདུག་ཟེར་ སླབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཞིབ་འཇུག་དེ་ མི་མང་ག་ར་ལུ་ གོ་ཡངས་ཐོག་ལས་ འབད་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ དེ་ཚུ་ ཁྲོམ་སྡེའི་མི་སྡེ་བརྡ་བརྒྱུད་ནང་ སྤྱི་ཟླ་༦ པའི་ཚེས་༡༢ ལུ་ བཙུགས་ཡོད་མི་དེ་ཡང་ མི་སེར་ཚུ་གིས་ ས་ཁོངས་དེ་ གནད་དོན་ག་ཅི་ལུ་བརྟེན་ ལག་ལེན་མ་འཐབ་ཨིན་ན་ བརྟག་ཞིབ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ཨིན་པས།
འདི་བཟུམ་གྱི་ གོ་སྐབས་བྱིན་པའི་སྐབས་སུ་ མཐུན་རྐྱེན་ཡོདཔ་ཨིནམ་ མི་སེར་བརྒྱ་ཆ་༩༧ གྱིས་ ཧ་གོ་དོ་ཡོདཔ་ད་ བརྒྱ་ཆ་༧༡ གིས་ ས་ཁོངས་ལག་ལེན་འཐབ་པའི་ཁར་ མི་༢༠༠དེ་ཅིག་གིས་ སྣུམ་འཁོར་བཞག་ས་ གཞན་ཁར་འཐོབ་མ་ཚུགས་པའི་སྐབས་ལུ་ ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིནམ་ད་༡༩༤ གིས་ ཚོང་ཉོ་ནིའི་དོན་ལུ་ ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ གཞན་མི་ཚུ་གིས་ ཁམས་སང་དང་ ཉེན་སྲུང་ གོང་ཚད་རན་ཏོག་ཏོ་ཡོད་ནི་དེ་གིས་ ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་སྦེ་ཡང་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
ཁྲོམ་སྡེའི་འགོ་དཔོན་གྱིས་ བཤད་མིའི་ནང་ སྣུམ་འཁོར་བཞག་འཐུས་དངུལ་ཀྲམ་༢༠འབད་མི་དེ་ གཞན་ཁར་དངུལ་ཀྲམ་༣༠དང་༤༠འབད་མི་དང་ཕྱདཔ་ད་ ཚད་དང་ལྡནམ་སྦེ་ འདུག་ཟེར་ཨིན་པས།
ལུང་བསྟན་ཟམ་པའི་ ཉེ་འདབས་ལུ་ཡོད་པའི་ སྣུམ་འཁོར་བཞག་ཐང་དེ་ སྣུམ་འཁོར་བཞག་ས་རྐྱངམ་གཅིག་གིས་ མ་ཚད་པར་ འབྲུག་རྒྱལ་ཡོངས་དངུལ་ཁང་དང་ འབྲུག་ཨོ་ལིམ་པིག་ ཀི་རི་ཀེཊ་ཚོགས་ཆུང་ཡིག་ཚང་ཚུ་ བཙུགས་ཡོདཔ་ད་ ཤེས་རིག་གྲོས་སྟོན་པ་ཚུ་ལུ་ ཧོང་ཀོང་མར་ཀེཊ་གི་ ས་ཁོངས་ནང་ གླ་ཁར་བཏང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ད་ལས་ཕར་ ལཱ་ཚུ་ག་དེ་སྦེ་ འབད་ནི་ཨིན་ནའི་སྐོར་ལས་ ཁྲོམ་སྡེ་གིས་ བློན་ཆེན་ཡིག་ཚང་ལུ་ ཡི་གུ་བཙུགས་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

ཚེ་རིང་དབང་འདུས།

༉ སྲོལ་འཛིན་དང་རྫོང་ཁ་གོང་འཕེལ་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ རྫོང་ཁའི་ལས་སྣ་ལ་ལོ་ཅིག་ སྒེར་སྡེ་ཚུ་ལུ་ བྱིན་ནིའི་ འཆར་གཞི་ཡོད་མི་དང་འབྲེལ་ ལས་སྡེ་ཚུ་གིས་ རྫོང་ཁ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ལུ་ གལ་གནད་ཅན་གྱི་ འགན་ཁུར་ཚུ་ འབག་ཚུགས་ནི་ཨིན་པས།
ལས་ཁུངས་ཀྱི་མདོ་ཆེན་ གནག་མཚོ་རྡོ་རྗེ་གིས་ བཤད་མིའི་ནང་ འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་ རྫོང་ཁ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ ན་གཞོན་དང་ འཕྲུལ་རིག་ལག་ལེན་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་ནང་དོན་ཡར་དྲག་ དེ་ལས་ སྒེར་སྒེ་དང་མཉམ་འབྲེལ་འབད་ནི་ལུ་ གཙོ་རིམ་བཟུང་སྟེ་ རྫོང་ཁ་དེ་ ཁྱད་རྣམ་ཅན་ སྣ་མང་སྦེ་ བཟོ་འོང་ཟེར་ཨིན་པས།
ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ སྒེར་སྡེ་དང་ མཉམ་འབྲེལ་གྱི་འཆར་གཞི་དེ་ གཞུང་གི་ཡིག་ཆ་ཚུ་ རྫོང་ཁའི་ནང་ སྐད་སྒྱུར་འབད་ནི་ཨིནམ་བཞིན་དུ་ གནད་དོན་དེའི་སྐོར་ལས་ ལས་སྡེ་དག་པ་ཅིག་དང་ གྲོས་བསྟུན་དང་ ལཱ་གི་འཐུས་ཚུ་ཡང་ བདེ་སྒྲིག་འབད་ཚར་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ སྒེར་སྡེའི་ངོ་རྐྱང་ཚུ་ལུ་ རྫོང་ཁ་དང་འབྲེལ་བའི་ནང་དོན་ཚུ་ ཝི་ཀི་པི་ཌི་ཡ་ནང་ བཙུགས་ནི་གི་ དང་འདོད་ཡོད་མི་ཚུ་ལུ་ སྤུས་ཚད་དང་འཁྲིལ་ཏེ་ འཐུས་བྱིན་ནིའི་ འཆར་གཞི་ཡང་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཟླཝ་འདི་ནང་ལས་ ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ འབྲུག་པའི་རང་ལུགས་ལམ་སྲོལ་དང་ རྫོང་ཁ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དོན་ལས་ བདུན་རིམ་ཀུན་གསལ་གསར་ཤོག་ལུ་ མ་དངུལ་གྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ནི་ འགོ་བཙུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ད་ དེ་གིས་ རྫོང་ཁ་ཀུན་གསལ་ལྷག་མིའི་ གྱངས་ཁ་ཡར་སེང་འབད་ཚུགས་པའི་ རེ་བ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དེ་མ་ཚད་ ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ཀྱི་ སློབ་གྲྭ་༤༩༠ དེ་ཅིག་ལུ་ རྫོང་ཁ་ཀུན་གསལ་གསར་ཤོག་ མཁོ་མངགས་འབད་དགོཔ་སྦེ་ སླབ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སློབ་གྲྭ་ཚུ་ལུ་ ཀུན་གསལ་གསར་ཤོག་གི་འདྲ་རེ་ པར་སྐྲུན་འབད་དེ་ རང་སོའི་ དཔེ་མཛོད་ཁང་ནང་ བཞག་དགོཔ་ད་ ཡོངས་འབྲེལ་ཐོག་གི་ ཀུན་གསལ་དེ་ སློབ་དཔོན་ཚུ་ལུ་ བཀྲམ་སྤེལ་འབད་ནི་ལུ་ སེམས་ཤུགས་བྱིན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཀུན་གསལ་དང་ ལས་ཁུངས་ཀྱི་བར་ན་ མཉམ་འབྲེལ་འབད་མི་དེ་གིས་ མཐའ་ཟུར་ལས་ཕར་ དམིགས་བསལ་དུ་ སློབ་ཕྲུག་ཚུ་ལུ་ གནས་ཚུལ་ལྷག་ནིའི་ ཁེ་ཕན་བྱུང་སྟེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ ལས་རིམ་དེ་གིས་ སློབ་ཕྲུག་ཚུ་ལུ་ ཞིབ་འཚོལ་དང་ སློབ་གྲྭའི་ལས་སྣ་ཚུ་ལུ་ཡང་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ཚུགས་ཟེར་ མདོ་ཆེན་གྱིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
སློབ་ཕྲུག་ཚུ་ལུ་ རྫོང་ཁའི་ཤེས་ཡོན་དང་ དཔེ་དེབ་ པར་སྲུང་ དེ་ལས་ གློག་བརྙན་ཚད་གཅིག་ལས་བརྒལ་མེད་པའི་ དཀའ་ངལ་སེལ་ཐབས་དོན་ལུ་ ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་ཤེས་ཡོན་གློག་བརྙན་ལུ་ གཙོ་རིམ་བཟུང་ནི་ཨིན་པས།
དེ་ཡང་ གཞུང་གིས་ པར་སྐྲུན་གྱི་ཅ་ཆས་ཚུ་ལུ་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ ཉུང་སུ་འབད་ནིའི་ བཀའ་རྒྱ་དང་འཁྲིལ་ཏེ་ཨིན་ཟེར་ ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ བཀོད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་ནང་དོན་གྱི་དོན་ལུ་ འཆར་དངུལ་ཡོངས་བསྡོམས་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༢༠ བགོ་བཀྲམ་འབད་ཡོདཔ་ད་ གཞི་རིམ་སློབ་གྲྭ་ཚུ་གི་དོན་ལས་ ཤེས་ཡོན་གློག་བརྙན་བཟོ་ནི་ལུ་ ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ ཨའེ་བེསཊི་དང་ མཉམ་འབྲེལ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ད་ ཨའེ་བེསཊི་གི་ ཨེ་ཌུ་ཀེ་ཡར་རིམ་ལུགས་ ཉོ་མ་ཚུགས་མི་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ ཟད་འགྲོ་ཚུ་ ཕབ་ཆག་འབད་ནིའི་ ལས་རིམ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
རྫོང་ཁ་གཱུ་གལ་སྐད་སྒྱུར་གྱི་ ལཱ་འབད་བའི་བསྒང་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ ལས་འགུལ་དེ་ སྦོམ་ཤོས་ཅིག་འབདཝ་ལས་ དུས་ཚོད་འགོར་ནི་ཨིནམ་ད་ ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ འགོ་དང་པ་ར་ གཱུ་གལ་ནང་ རྫོང་ཁའི་མིང་ཚིག་ཚུ་ བཙུགས་དགོཔ་ལས་ མིང་ཚིག་ས་ཡ་༡ དགོཔ་ཡོད་རུང་ ད་རེས་ རྫོང་ཁའི་མིང་ཚིག་༣༠༠,༠༠༠ མ་ལངམ་ཅིག་ བཙུགས་ཏེ་ཡོད་ཟེར་ མདོ་ཆེན་གྱིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
ད་རེས་ནངས་པ་ སྲོལ་འཛིན་དང་རྫོང་ཁ་གོང་འཕེལ་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ རྫོང་ཁ་-ཨིང་སྐད་ཚིག་མཛོད་ བསྐྱར་ཞིབ་འབད་བའི་བསྒང་ཡོདཔ་ད་ ལས་ཁུངས་འོག་གི་ རྒྱལ་ཡོངས་དཔེ་མཛོད་ཁང་གིས་ བདུན་ཕྲག་ངལ་གསོའི་སྐབས་ སློབ་ཕྲུག་ཚུ་ལུ་ རྫོང་ཁ་དང་འབྲེལ་བའི་ཞབས་ཏོག་ དཔེ་འབད་བ་ཅིན་ ཁྱིམ་ལཱ་འབྲི་ནི་དང་ རྫོང་ཁའི་གནད་དོན་གཞན་ཚུ་ལུ་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དེ་ལས་ ལས་ཁུངས་དང་ འབྲུག་རྒྱང་བསྒྲགས་ལས་འཛིན་༢ ཀྱིས་ མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ སྒྲ་དག་སྤུས་དག་སྦེ་ རྫོང་ཁ་ལག་ལེན་འཐབ་ནིའི་དོན་ལུ་ མཐོང་ཐོས་ཅ་ཆས་ཚུ་ བཟོ་ནིའི་ལཱ་ཚུ་འབད་དོ་ཡོདཔ་ལས་ དེ་ཚུ་ཡང་ རྒྱང་བསྒྲགས་དང་ ཡུ་ཊུབ་ཐོག་ལས་ སྟོན་ནི་ཨིན་པས།
ཧེ་མ་ ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ རྫོང་ཁའི་ སྐད་སྒྱུར་རིམ་ལུགས་དང་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་ནང་དོན་ཚུ་ བཟོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
མི་ཚུ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ སློབ་གྲྭ་ཚུ་ནང་ རྫོང་ཁའི་ལག་ལེན་ མར་ཉམས་འགྱོ་བའི་ ཚ་གྱང་ཡོད་མིའི་ཐད་ཁར་ ལས་ཁུངས་ཀྱི་ འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ བཤད་མིའི་ནང་ ཁ་སྐད་འཇམ་ཏོང་ཏོ་བཟོ་ནི་ལུ་ གཙོ་རིམ་བཟུང་དོ་ཡོདཔ་ལས་ གནད་དོན་སེལ་ཐབས་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ ཤེས་རིག་ལྷན་ཁག་དང་ གྲོས་བསྟུན་འབད་ནི་ འགོ་བཙུགས་ཏེ་ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།
བློན་ཆེན་གྱིས་ གཞུང་འབྲེལ་གྱི་ཞལ་འཛོམས་ཚུ་ རྫོང་ཁའི་ནང་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་དགོ་པའི་ཁར་ ཡིག་འགྲུལ་རིགས་ཚུ་ རྫོང་ཁའི་ནང་ གཏང་དགོ་པའི་ བཀོད་ཁྱབ་བཀའ་རྒྱ་བཏོན་མི་དེ་ ཚུལ་བཞིན་ལག་ལེན་འཐབ་ནིའི་དོན་ལུ་ ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ ལྟ་རྟོག་དམ་དམ་འབད་ནི་དང་ དཀའ་ངལ་བྱུང་མི་ཚུ་ལུ་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ནིའི་ འཆར་གཞི་ཡང་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ལས་ཁུངས་ཀྱི་ འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ བཤད་མིའི་ནང་ མི་ཚུ་གིས་ རྫོང་ཁ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་དེ་ ལས་ཁུངས་ཀྱི་ འགན་ཁུར་རྐྱངམ་གཅིག་ཨིནམ་སྦེ་ མནོ་བསམ་བཏང་མི་ལུ་བརྟེན་ གྲུབ་འབྲས་ལུ་ ཐོ་ཕོགཔ་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
རྫོང་ཁའི་མིང་ཚིག་ཚུ་ ལེ་ཤ་ཡོད་རུང་ ཨིང་སྐད་བཟུམ་སྦེ་ ལག་ལེན་མི་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་ལས་ གདོང་ལེན་བྱུངམ་མས་ཟེར་ འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ རྫོང་ཁ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་དེ་ ལས་ཁུངས་རྐྱངམ་གཅིག་མེན་པར་ སྤྱིར་བཏང་མི་མང་ག་ར་ལུ་ འགན་ཁུར་འདྲན་འདྲ་ ཕོག་སྟེ་ཡོད་ཟེར་ ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

༉ ལྷུན་རྩེ་ལུ་ བཟོ་སྐྲུན་འབད་བའི་བསྒང་ཡོད་མི་ ཀི་ལོ་ཝཱཊ་༣༢ འབད་མི་ ཡུ་གི་ཆུ་གློག་མེ་ལས་འགུལ་དང་ གཞལམ་སྒང་ ནང་སྐོར་ལུ་ཡོད་པའི་ ཀི་ལོ་ཝཱཊ་༥༤ འབད་མི་ བུར་ག་ཆུ་གློག་མེ་ལས་འགུལ་ དེ་ལས་ ཧཱ་གསང་ཁའི་ལུ་ཡོད་པའི་ ཀི་ལོ་ཝཱཊ་༡༨ བརྩིས་ཏེ་ གློག་མེ་ལས་འགུལ་ཆུང་བ་༣ གྱིས་ སང་ཕོད་ལས་ གློག་མེའི་ནུས་ཤུགས་ཐོན་སྐྱེད་འབད་ནི་ འགོ་བཙུགས་ནི་ཨིན་པས།
ལས་འགུལ་༣ གྱིས་ གློག་མེའི་ནུས་ཤུགས་ཡོངས་བསྡོམས་ མེ་ག་ཝཱཊ་༡༠༤ ཐོན་སྐྱེད་འབད་ནི་ཨིན་མི་གིས་ ལོ་བསྟར་གློག་མེ་ཡུ་ནིཊ་ས་ཡ་༤༩༤ ཐོན་སྐྱེད་འབད་ཚུགས་ནི་དང་ རྩིས་ལོ་༢༠༢༥ ཚུན་ ལས་འགུལ་དེ་ཚུ་ལུ་ ཟད་འགྲོ་དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༩.༢ དེ་ཅིག་ གནས་ནིའི་ཚོད་རྩིས་བཏོན་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ནང་འཁོད་ཁག་འབགཔ་ བཟོ་སྐྲུན་གོང་འཕེལ་ལས་འཛིན་དང་ རིག་གསར་བཟོ་སྐྲུན་ དེ་ལས་ བཱཇྲ་བཟོ་སྐྲུན་ལས་སྡེ་ཚུ་ ལས་འགུལ་གྱི་ དབྱེ་ཁག་དང་པའི་ནང་ གྲལ་གཏོགས་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འབྲུག་སླར་འབྱུང་གློག་མེ་ལས་འཛིན་གྱི་ འགོ་དཔོན་ཚུ་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་ ཁག་འབགཔ་བཟོ་སྐྲུན་ལས་སྡེ་ཚུ་ཡང་ ས་འོག་ལམ་དང་ ས་འོག་ལཱ་ཚུ་ ལག་ལེན་འཐབ་ནི་གི་ རིན་བསྡུར་བྱ་རིམ་ཐོག་ལས་ གདམ་འཐུ་འབད་ཡི་ཟེར་ཨིན་པས།
གློག་མེ་ལས་འགུལ་དབྱེ་ཁག་༢ པའི་ནང་ མེ་ག་ཝཱཊ་༩༠ འབད་མི་ ཇོ་མོ་རི་དང་ མེ་ག་ཝཱཊ་༥༤ འབད་མི་ གམ་རི་ མེ་ག་ཝཱཊ་༢༦ འབད་མི་ འབྲུག་བིན་དུ་༡ པ་དང་༢ པ་ དེ་ལས་ མེ་ག་ཝཱཊ་༢༥ འབད་མི་ བོད་སྒར་ནང་ གློག་མེ་ལས་འགུལ་ཚུ་ ཚུདཔ་ཨིན་པས།
ལས་འགུལ་ཚུ་ཡང་ ཟད་འགྲོ་དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༢༠ གཏང་ཐོག་ལས་ བཟོ་སྐྲུན་འབད་ནི་ཨིནམ་ད་ འབྲུག་སླར་འབྱུང་གློག་མེ་ལས་འཛིན་གྱི་ འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ དབྱེ་ཁག་༢ པའི་ནང་ ལས་འགུལ་གྱི་ ཆ་ཚད་ཡར་སེང་འབད་ཡོདཔ་ལས་ ཁག་འབགཔ་ལས་སྡེ་ཚུ་གིས་ ལས་འགུལ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ དོ་འགྲན་འབད་འགོ་ཟེར་ཨིན་པས།
ཨིན་རུང་ ལས་འགུལ་ཆུང་བ་ ཀི་ལོ་ཝཱཊ་༢༥ འབད་མི་ བོད་སྒར་ནང་དང་ ཀི་ལོ་ཝཱཊ་༢༦ འབད་མི་ འབྲུག་བིན་དུ་ལས་འགུལ་ཚུ་ནང་ ཁག་འབགཔ་གསརཔ་ཚུ་གིས་ཡང་ བཅའ་མར་གཏོགས་ ཆོག་ནི་ཨིན་པས།
དབྱེ་ཁག་༢ པའི་ནང་ ཁག་འབགཔ་གསརཔ་༨ ཀྱིས་ དང་འདོད་བསྐྱེད་མི་ཚུ་གིས་ རིན་བསྡུར་བྱ་སྒོ་ནང་ བཅའ་མར་གཏོགས་ནི་ཨིནམ་ད་ དེ་གི་གྲས་ལས་ ལས་འགུལ་༢ ཀྱི་དོན་ལུ་ ཁག་འབགཔ་༢ རྐྱངམ་གཅིག་ གདམ་འཐུ་འབད་འོང་ཟེར་ འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
ཁོང་གིས་འབད་བ་ཅིན་ ལས་འགུལ་གྱི་ དབྱེ་ཁག་༣ པའི་ནང་ ལས་འགུལ་བཟོ་སྐྲུ་ནང་ ཁག་འབགཔ་གསརཔ་ཚུ་ བཅའ་མར་གཏོགས་བཅུག་ནི་ཨིན་མི་དེ་ཡང་ འབྲུག་པའི་ཁག་འབགཔ་ཚུ་གི་ ལས་འགུལ་སྦོམ་གྱི་དོན་ལས་ ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ཐབས་ལུ་ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
གློག་མེ་ལས་འགུལ་ དབྱེ་ཁག་དང་པ་༢ པའི་ནང་ ཟད་འགྲོ་ཡང་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༣༠ ལྷགཔ་ཅིག་ གནས་ནི་སྦེ་ ཚོད་རྩིས་བཏོན་ཏེ་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ འབྲུག་སླར་འབྱུང་གློག་མེ་ལས་འཛིན་གྱིས་ ནང་འཁོད་དང་ རྒྱལ་སྤྱི་དངུལ་འབྲེལ་གཙུག་སྡེ་ཚུ་ལས་ སྐྱིན་འགྲུལ་ལེན་ནི་ ལཱ་འབད་དོ་ཡོདཔ་ད་ བགོ་བཤའི་མ་རྩ་སྦེ་ ལས་འཛིན་གྱིས་ དངུལ་གསོག་འཇོག་ལས་ ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འགོ་དཔོན་ཚུ་དང་འཁྲིལཝ་ད་ དབྱེ་ཁག་༢ པའི་དོན་ལུ་ རིན་བཀོད་ཚུ་ ལྷོད་དེ་ཡོདཔ་ད་ ལས་འཛིན་གྱིས་ སྤྱི་ཟླ་༨ པ་ལས་ ཞི་བའི་ལཱ་ཚུ་ བྱིན་ནི་ཨིནམ་ད་ བོད་སྒར་ནང་ལས་འགུལ་ནང་ ཉོགས་མེད་ལེན་ནི་ལུ་ དུས་ཚོད་འགོར་མི་མ་གཏོགས་ བཟོ་སྐྲུན་གྱི་ལཱ་གཞན་ཚུ་ སྤྱི་ཟླ་༡༠ པ་ལས་ འགོ་བཙུགས་ནི་ཨིན་པས།
འབྲུག་སླར་འབྱུང་གློག་མེ་ལས་འཛིན་གྱིས་ ལས་འགུལ་དབྱེ་ཁག་༢ པའི་དོན་ལུ་ ཁ་གསལ་བརྟག་ཞིབ་ཚུ་ གྲ་སྒྲིག་འབད་བའི་བསྒང་ཡོདཔ་ད་ ལས་འགུལ་ཚུ་ཡང་ ཀི་ལོ་ཝཊི་༣༣ འབད་མི་ སྤ་རོ་ཆུ་དང་ ཀི་ལོ་ཝཊི་༨༥ འབད་མི་ གམ་རི་ལས་འགུལ་༢ པ་ ཀི་ལོ་ཝཊི་༢༤ འབད་མི་ ཡུར་མོ་ཆུ་ དེ་ལས་ ཀི་ལོ་ཝཊི་༣༣ འབད་མི་ཤེར་ཆུ་དང་ ཀི་ལོ་ཝཱཊ་༦༤ འབད་མི་ འཇིགས་མེད་ཆུ་ཚུ་ ཚུདཔ་ཨིན་པས།ཝཱཊ་
འགོ་དཔོན་ཅིག་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ གློག་མེ་ལས་འགུལ་ དབྱེ་ཁག་༢ པའི་ གྲུབ་འབྲས་དང་འཁྲིལ་ཏེ་ འབྲུག་སླར་འབྱུང་གློག་ལས་འཛིན་གྱིས་ ལས་འགུལ་དབྱེ་ཁག་༣ པ་ འགོ་བཙུགས་འོང་ཟེར་ཨིན་པས།
གློག་མེ་ལས་འགུལ་དབྱེ་ཁག་༤ པའི་ནང་ མེ་ག་ཝཱཊ་༡༧༠ འབད་མི་ དྭངས་ཆུ་དང་ མེ་ག་ཝཱཊ་༣༦༣ འབད་མི་ རྐོ་མ་ཆུ་ དེ་ལས་ ཀི་ལོ་ཝཱཊ་༢༣༧ འབད་མི་ ལྗོངས་ཐང་ལས་འགུལ་ཚུ་ ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

༉ གཞུང་གི་བཀོད་རྒྱ་དང་འཁྲིལ་ རྒྱལ་ཡོངས་གནམ་གཤིས་དང་ཆུ་དཔྱད་རིག་པའི་ལྟེ་བ་གིས་ ལུང་ནག་ནང་ ཐོ་ཐོར་མི་ ཁྱེགས་མཚོའི་ཚད་གཞི་དེ་ མར་ཕབ་འབད་ནི་ཨིན་པས།
འབྲུག་ལུ་ ཉེན་ཁ་ཅན་གྱི་ཁྱེགས་མཚོ་༡༧ ཡོད་པའི་གྲས་ལས་ ཉེན་ཁ་སྦོམ་ཤོས་ཅིག་ཨིན་མི་ ཐོ་ཐོར་མི་ཁྱེགས་མཚོ་དེ་ རྦེད་འགྱོ་ནིའི་ ཉེན་ཁ་སྦོམ་ར་ཡོད་མི་ལུ་བརྟེན་ གྲོས་ཐག་བཅད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
མཁས་མཆོག་ཚུ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ ཐོ་ཐོར་མི་ཁྱེགས་མཚོ་དེ་ རྦེད་འགྱོ་ནིའི་ཚད་གཞི་ ཉེན་ཁ་ཅན་ཅིག་གུ་ ལྷོད་དེ་ཡོད་པའི་ ངོས་འཛིན་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
རྒྱལ་ཡོངས་གནམ་གཤིས་དང་ཆུ་དཔྱད་རིག་པའི་ལྟེ་བ་གིས་ ཆུའི་ཚད་གཞི་དེ་ མར་ཕབ་འབད་ནིའི་ཐབས་བྱུས་དང་ ཁྱེགས་མཚོ་རྦེད་དེ་ ཆུ་རུད་འཐོན་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཚུ་ མར་ཕབ་འབད་ནི་ལུ་ རྩ་འགེངས་དོ་ཡོདཔ་ད་ ཐབས་བྱུས་གསརཔ་ཐོག་ལས་སྦེ་ ས་མཐོ་ས་ཚུ་ནང་ ཁྱེགས་ཆགས་ཡོད་མིའི་ ཁྱེགས་བཞུ་འོང་མི་ཆུ་ཚུ་ ཐད་ཀར་དུ་ ཆུ་འགྱོ་སའི་ཆུ་ལམ་ཁར་གཏང་ནི་དེ་ དཔེ་འབད་བ་ཅིན་ སྣུམ་འཁོར་ནང་ལས་ མར་ཁུ་བཏོན་དོ་བཟུམ་སྦེ་ གྱིབ་དུང་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ ཐབས་བྱུས་ཚུ་བཏོན་ནི་ཨིན་པས།
ཁྱེགས་མཚོ་ཞབས་ཏོག་སྡེ་ཚན་གཙོ་འཛིན་ ཀརྨ་གིས་ བཤད་མིའི་ནང་ ཐོ་ཐོར་མི་མཚོ་དེ་ རྒྱ་ཚད་སྦོམ་མགྱོགས་སུ་སྦེ་ འགྱོ་དོ་ཡོད་མི་དེ་ཡང་ གཙོ་བོ་ར་ དྲོད་ཤུགས་ལུ་བརྟེན་ ཁྱེགས་བཞུ་འགྱོ་ནི་དེ་གིས་ ཨིནམ་བཞིན་དུ་ གནས་སྟངས་དེ་ཡང་ གནམ་གཤིས་འགྱུར་བགྲོད་ལུ་བརྟེན་ ཉེན་ཁ་ཆེ་སུ་སྦེ་ཡོདཔ་ད་ གལ་སྲིད་ ད་ལྟོའི་གནམ་གཤིས་ཚ་དྲོད་དང་བསྟུན་པའི་ ཆུ་མཛོད་དེ་ མེདཔ་བཏང་དཔ་འདྲཝ་འབད་བ་ཅིན་ དེ་ཁའི་ཆུ་ཚུ་ག་ར་ རབ་ཕྲེང་མཚོ་ནང་འོང་བའི་བསྒང་ལས་ ཁྱེགས་མཚོ་ལུ་བརྟེན་པའི་ ཉེན་ཁ་སྦོམ་འབྱུང་ནི་ཨིན་མས་ཟེར་ ཁོ་གིས་བཤདཔ་ཨིན་པས།
ཐོ་ཐོར་མི་ཁྱེགས་མཚོ་དེ་ ཁྱེགས་ཀྱིས་གང་སྟེ་ཡོད་པའི་གུ་ མཚོའི་ནང་ཁྱེགས་དུམ་གྲ་རེ་ མཚོའི་ཁ་ལས་ཕར་ སྡིངས་སྡོད་སར་མཐོང་དོ་ཡོདཔ་ད་ མཚོ་དེ་ རབ་ཕྲེང་མཚོ་དང་ སོ་སོར་བཟོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
མཚོའི་བར་ན་ཡོད་པའི་ ཁྱེགས་སྦོམ་དེ་ སྤྱི་ལོ་༢༠༠༨ ལུ་འབད་བ་ཅིན་ རྒྱ་ཚད་མི་ཊར་༤༥ ཡོད་དེ་འབད་རུང་ སྤྱི་ལོ་༢༠༡༩ ལུ་ འབད་བ་འི་བསྒང་ལས་ རྒྱ་ཚད་མི་ཊར་༣༣ གུ་ མར་བབས་ཡར་སོ་ནུག་ཟེར་ཨིན་པས།
སྟབས་ལས་སྟེང་དབང་གིས་ བར་ན་ཡོད་པའི་ཁྱེགས་དེ་ མེདཔ་སོང་སྟེ་འབད་བ་ཅིན་ དེ་འཕྲོ་ལས་ ཐོ་ཐོར་མི་ཁྱེགས་མཚོ་དེ་ རབ་ཕྲེང་མཚོ་ནང་འོང་ནི་ཨིནམ་ལས་ མཚོ་དེ་གཉིས་གཅིག་ཁར་བསྡོམས་པའི་ ཆུ་རུད་ཀྱི་ཚད་གཞི་དེ་ ཆུ་ཀིའུ་བིག་མི་ཊར་ གནས་ཚད་ས་ཡ་༥༣ གུ་ལུ་ལྷོད་ནི་ཨིན་མས་ཟེར་ ཞིབ་འཇུག་ནང་ གསལ་སྟོན་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ན་ཧིང་ སྤྱི་ཟླ་༡༠པའི་ཚེས་༣༠ལུ་ ཐོ་ཐོར་མི་མཚོ་དེ་ ཉེན་ཁ་ཅན་ཅིག་སྦེ་ ཆུའི་ཚད་གཞི་ཡར་སེང་སོང་སྟེ་ ཕོ་ཆུའི་ནང་ ཆུ་རུད་འཐོན་ནི་འབད་ཡོད་རུང་ དེ་གི་ནངས་པར་འབདཝ་ད་ ཆུའི་ཚད་གཞི་དེ་ ལོག་མར་བབས་སོང་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས
འདི་དང་འདྲཝ་སྦེ་ སྤྱི་ལོ་༢༠༡༩ ཟླ་༦ པའི་ནང་ཡང་ ཉེན་ཁ་ཚུ་བྱུང་ཡོདཔ་ལས་ ཁྱེགས་མཚོ་གཉིས་པའི་ནང་ གི་ ཆུ་ག་ར་ཐོན་སོང་ཡོདཔ་ད་ ཐོ་ཐོར་མི་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་གནམ་གཤིས་དང་ ཆུ་དཔྱད་རིག་པའི་ལྟེ་བ་གིས་ དབྱེ་ཞིབ་འབད་བའི་སྐབས་ མཚོའི་ཚད་གཞི་ཡར་འཕར་འགྱོ་མི་དེ་ གཙོ་བོ་ར་ གནམ་གཤིས་གནས་སྟངས་ འགྱུར་བགྲོད་དང་བསྟུན་ཨིནམ་སྦེ་ ངོས་འཛིན་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སྤྱི་ལོ་༢༠༡༩ ལུ་ ཐང་བཟང་གནམ་གཤིས་ལས་སྡེ་གིས་ གསལ་སྟོན་འབད་མིའི་ནང་ དེ་གི་སྐབས་ལུ་ སྤྱི་ཟླ་༤ པ་༥ པ་༦ པ་དེ་ འདས་པའི་ལོ་༨ དང་ཕྱདཔ་ད་ དྲོད་ཤུགས་མཐོ་ཤོས་སྦེ་ཡོདཔ་ད་ འདི་དང་འདྲཝ་སྦེ་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ གྱི་ཟླ་༧ པ་༩ པ་༡༠པའི་ནང་ཡང་ དྲོད་ཤུགས་ཡར་སེང་སོང་ཡོད་པའི་ ངོས་འཛིན་བྱུང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ད་ལྟོ་བཟུམ་ཅིག་འབད་བ་ཅིན་ ཐོ་ཐོར་མི་ཁྱེགས་མཚོ་དེ་ ཕར་ཚུར་ཀི་ལོ་མི་ཊར་༤.༣༣ དང་ ཡར་མར་ཀི་ལོ་མི་ཊར་༡.༣ མཚོའི་ཁ་ལས་ཕར་འབད་བ་ཅིན་ ཀི་ལོ་མི་ཊར་གྲུ་བཞི་༤.༣༣ སྦེ་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཐོ་ཐོར་མི་ཁྱེགས་མཚོའི་ ཚད་གཞི་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་ ལས་འགུལ་འགོ་དང་པ་དེ་ སྤྱི་ལོ་༢༠༠༩ དང་༢༠༡༢ ཚུན་ ལཱ་འབད་མི་༣༠༠གིས་ ཆུའི་ཚད་གཞི་མར་ཕབ་རྐྱབ་ཡོདཔ་ད་ ལས་འགུལ་དེ་གིས་ ཁྱེགས་མཚོ་ནང་ལས་ ཆུའི་ཚད་གཞི་མི་ཊར་༥ མར་ཕབ་འབད་ཡོདཔ་ད་ རབ་ཕྲེང་མཚོ་ནང་ ཆུའི་ཚད་གཞི་མར་ཕབ་འབད་ནི་དེ་ ལཱ་འཇམ་སུ་ཡོད་མི་དེ་ཡང་ སྤྱི་ལོ་༡༩༩༦ ལས་༡༩༩༨ ཚུན་ ལཱ་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ལཱ་འགོ་དང་པ་འབད་བའི་སྐབས་སུ་ ལས་འགུལ་ནང་ འཕྲུལ་ཆས་ཚུ་ ལག་ལེན་མ་འཐབ་པའི་ཁར་ དེ་གི་སྐབས་ལུ་ ཐོ་ཐོར་མི་ཁྱེགས་མཚོ་དེ་ མང་ཤོས་ར་ ཁྱེགས་ཀྱིས་སྤུབས་ཏེ་ ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
ལུང་ནག་ནང་ས་གནས་ཀྱི་ མི་སྡེ་གཉིས་ ཐང་བཟང་དང་བསྟན་སྤྱི་ སྤྱི་འོག་གཉིས་ ཐོ་ཐོར་མི་མཚོའི་འོག་ལུ་ གཞིས་ཆགས་ཡོདཔ་ལས་ མི་སྡེ་གཉིསཔོ་དེ་ ཉེན་སྲུང་ཅན་གྱི་ས་གནས་ དམ་ཐང་ཀ་དང་ སྦལ་ཟ་ སྒང་མཇུག་ དེ་ལས་ དུང་སྦིས་སྟེང་ཚུ་ནང་ གནས་སྤོ་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

ཚེ་རིང་དབང་འདུས།

༉ ཁ་ཙ་ མི་དབང་མངའ་བདག་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་གིས་ རྒྱ་གར་གྱི་མངའ་སྡེ་ གུ་ཇ་རཱཊ་ ཁཱབ་ད་ལུ་ ཨ་ད་ནི་སྔོ་ལྗང་ནུས་ཤུགས་ཚད་འཛིན་གྱིས་ འཛམ་གླིང་ནང་ སླར་འབྱུང་ནུས་ཤུགས་ལས་འགུལ་ སྦོམ་ཤོས་བཟོ་སྐྲུན་འབད་མི་ ནུས་ཤུགས་མེ་ག་ཝཱཊ་༣༠,༠༠༠འབད་མི་ ཧའེ་བི་རིཌ་ སླར་འབྱུང་ནུས་ཤུགས་གླིང་ག་ནང་ གཟིགས་ཞིབ་གནང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དེ་མ་ཚད་ མི་དབང་མཆོག་གིས་ ཨ་ད་ནི་པོརཊི་དང་ ཨེསི་ཨི་ཛེཊ་ཚད་འཛིན་གྱིས་ བདག་དབང་དང་ ལག་ལེན་འཐབ་མི་ རྒྱ་གར་གྱི་ དོ་ཕབ་སྐྱེལ་གྲུ་ཚུགས་སྦོམ་ཤོས་དང་ ཚོང་འབྲེལ་གྲུ་ཚུགས་སྦོམ་ཤོས་ཨིན་མི་ མཱུན་ད་ར་ དོ་ཕབ་སྐྱེལ་གྲུ་ཚུགས་ས་ཁོངས་ནང་ གཟིགས་ཞིབ་གནང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ད་རིས་ མི་དབང་མཆོག་གིས་ ཨ་མི་ད་བཱད་ལུ་ བཟོ་སྐྲུན་འབད་བའི་བསྒང་ཡོད་མི་ ཚོང་འབྲེལ་རྫོང་ཁག་ལྟེ་བ་ གུ་ཇ་རཱཊ་རྒྱལ་སྤྱི་དངུལ་ལས་འཕྲུལ་རིག་ས་ཁོངས་ནང་ གཟིགས་ཞིབ་གནང་ནིའི་ ལས་རིམ་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ རྒྱ་གར་གྱི་ སྔོ་ལྗང་སི་མརཊི་ཁྲོམ་ཚོགས་དང་ རྒྱལ་སྤྱི་དངུལ་འབྲེལ་ཞབས་ཏོག་ལྟེ་བ་སྦེ་ འགོ་དང་པ་ ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ཨིན་པས།
བློན་ཆེན་གྱིས་ཕྱག་ཞུ་སྟེ་ རྒྱ་གར་ གུ་ཇ་རཱཊ་ལུ་ ཉིན་གྲངས་༣ གྱི་ གཟིགས་ཞིབ་གནང་པའི་ཤུལ་ལུ་ མི་དབང་མཆོག་ ད་རིས་ འབྲུག་ལུ་ ལོག་ཕེབས་གནང་ནི་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

བཙན་སྐྱོགས་དབང་འདུས།

The National Centre for Hydrology and Meteorology (NCHM) is exploring measures to bring down the water level at Thorthomi glacial lake in Lunana. This initiative is timely as we face one of the gravest risks posed by climate change.

Situated in the mountains, our vulnerability to the impacts of a glacial lake outburst flood (GLOF) is significantly high. The threat from Thorthomi, the most dangerous among Bhutan’s 17 potentially hazardous glacial lakes, is particularly alarming. Experts have aptly termed it a “ticking time bomb”.

What we know is that Thorthomi is rapidly expanding due to melting ice amid increasing temperatures, a direct consequence of climate change. The situation is critical.

If the current climatic conditions persist and the moraine dam collapses, the water pressure from Thorthomi could surge into Rapstreng, potentially triggering a massive GLOF. Such an event would be catastrophic, not only for the immediate area but also for downstream communities and the nation at large.

Thorthomi now is a fully formed glacial lake with only a few chunks of ice floating. It is separated from Rapstreng Tsho by a thin moraine dam. Alarmingly, the size of the narrowest crest of this moraine dam has decreased from about 45 metres in 2008 to approximately 33 metres in 2019. In a worst-case scenario, if the moraine dam collapses, Thorthomi would pour into Rapstreng, triggering a combined GLOF with an estimated flood volume of 53 million cubic metres of water.

The memory of the 1994 Lugge Tsho outburst, which caused untold damage and claimed lives, serves as a stark reminder of what could happen when twice the volume and force of water come tumbling down, wiping out everything on its way.

As temperatures rise, so should our preparedness. The question that we must ask ourselves is: Are we doing enough? The current efforts by the NCHM to mitigate the risk at Thorthomi are commendable, but they are only the beginning.

There should be a continuous and detailed monitoring of glacial lakes, particularly Thorthomi. This involves not just seasonal assessments but also real-time monitoring systems that can provide early warnings. Automated sensors and a network of monitoring stations have enhanced our ability to predict and respond to potential GLOFs. But we certainly can, and must do a lot more.

Community-based disaster preparedness programmes are crucial. Local communities, especially those residing in vulnerable areas, must be educated about the risks and trained in emergency response procedures. This includes conducting regular drills, developing evacuation plans, and ensuring that communication channels are robust and effective.

Strengthening and constructing barriers or diversion channels can help manage the flow of water in the event of a GLOF. Improving the resilience of existing infrastructure such as roads, bridges, and buildings can reduce the potential damage and facilitate quicker recovery.

Have we done enough?

The government must also prioritise and allocate sufficient resources for GLOF risk mitigation. This includes not only funding for monitoring and infrastructure projects, but also investing in research and development. Investments in these areas will only grow in the future. Are we looking that afar?

Facing this challenge is not just about mitigating a disaster; it is about securing the future of our nation.

Thukten Zangpo

The government has set an ambitious target to increase the manufacturing sector’s share of GDP from Nu 24.61 billion in 2023 to Nu 43.59 billion by 2029, with an average growth rate of 10 percent.

However, achieving this growth outlined in the 13th Plan will require the government to address key challenges confronting the industry sector, particularly access to market, access to finance, and skilled labour shortages, among others.

The industry sector, constituting production and manufacturing, services, and construction, contributed 45.84 percent to GDP with Nu 117.72 billion in 2023.

Medium and large industries contributed 42 percent to GDP, valued at Nu 107.85 billion while cottage and small industries accounted for 3.84 percent of the GDP, valued at Nu 9.88 billion.

The recently released ‘Industry Census of Bhutan 2024’ report identifies access to market as a major pain point for the industry sector, affecting nearly 42 percent of the industries in the country. Around 33.5 percent of the industries reported facing difficulties with access to finance, and 17.3 percent facing skilled labor shortages.

Further, access to raw materials affected 8 percent of the industries, access to power 7.2 percent, and access to land 6.7 percent. Access to technology impacted 6 percent of the industries.

Industry sector stated that logistics affected 5.6 percent of the industries while 4.6 percent faced competition from imported goods.Policy issues affected around 1.2 percent of the industries.

The industry sector recommended policy interventions as the top concern, with 41.32 percent of industries highlighting its importance.

This was followed by access to finance at low interest rates with 23.86 percent. Around 8.7 percent of industries recommended improving access to the market.

Other recommendations included access to logistics and technology enhancements to improve the overall business environment.

To uplift the industry sector, the government plans to have the industrial transformation map ready by August this year. The government will also approve the revised foreign direct investment (FDI) policy in the next two weeks.

In the 13th Plan, the government plans to promote manufacturing industries, including cottage and small industries, through the development of dry ports and industrial parks.

To ensure supply of necessary inputs, plans are underway to make raw materials accessible and available. The government will also undertake measures to ensure availability of skills and expertise.

The production sector will be enhanced by attracting FDI, revamping and upscaling the start-up centre, and through public-private partnerships.

Reforms in business licensing and tax framework will be undertaken to allow specialisation and focus on specific activities rather than businesses being categorised as importer, supplier and manufacturer all at once.

To support entrepreneurship and job creation, the government will improve existing start-up centres and build new ones to incubate and nurture innovators and special talents.

The financing support includes grants and low-cost credit for start-ups, new product development, and upscaling, and tapping into capital markets for financing.

As of December 2023, there were 24,692 industry licences, of which 6,231 licenses were non-operational. 

The small-scale industries were the highest, accounting for 70.59 percent of the total industries, followed by cottage-scale at 24.75 percent, medium-scale at 3.01 percent, and large-scale industries at 1.65 percent.

The service industries dominated across all scales of industry, accounting for 84.81 percent, followed by production and manufacturing with 10.42 percent and contract with 4.77 percent.

Lhakpa Quendren

Tsirang—The dzongkhag’s livestock sector in the 13th Plan will focus on supporting large-scale commercial farms.

“We will strengthen marketing linkages to maintain market stability,” says Tsirang’s deputy chief livestock officer.

This is because small-time farming is not giving returns.

In 2023, Hem Kumar Pokwal from Tsholingkhar, Tsirang, started a poultry business, convinced of its potential. However, his ambitious dream was short-lived.

The poultry farm, located just off the Wangdue-Tsirang highway, now sits empty and overgrown with bushes. All the birds died from disease in April last year. What began as a thriving business now stands as a stark reminder of lost opportunities.

Hem Kumar’s farm, measuring 60 metres by 11.5 metres with a capacity for 1,000 birds, initially stocked 600 layer birds purchased from a local pullet-rearing farm in Tsirang. The only batch of egg production earned him Nu 11,000 in a week.

“Birds started dying a week after they began laying eggs, and the medication was ineffective in preventing the disease,” says Hem Kumar Pokwal, adding that livestock officials, following their investigation, informed him that the birds were of poor quality.

Unable to secure a bank loan, Hem Kumar spent Nu 150,000 to establish the farm. He now regrets investing his entire savings of Nu 450,000 on feed for pullet rearing, leaving him financially unstable.

Despite this setback, Hem Kumar remains determined to pursue his dreams. With no other options to resume operations, he has put his one-acre dry land up for sale on social media. He owns a total of two acres and 45 decimals of land.

This incident is not isolated. While the Tsirang livestock sector lacks data on inactive farms, Tsholingkhar Gewog alone has about six abandoned farms belonging to young farmers. Another inactive farm, above the highway, was abandoned by 55-year-old Narayan Kumar Chettri.

Narayan Kumar’s farm, which could accommodate 500 birds, now houses only 22 local birds after 200 layer birds died and the remaining 100 were sold. “I have no plans to resume operations. We fear running into losses, although poultry farms are lucrative businesses,” says Narayan Kumar.

Gewog officials attribute the inability to address these issues to a lack of clear terms and conditions between the support provider and the recipients. The poultry farms were established with government subsidies, including cement and Corrugated Galvanised Iron (CGI) sheets.

Gyem Tshering, noted that such incidents often involve young farmers who view farming as a temporary alternative.

“Support is given to the youth, but they are opportunistic and tend to abandon their farms when they find better opportunities,” he said, adding that even drawing up an agreement with them would not solve the issue.

These small farms, he said, often rushed to start operations when egg prices are high but became inactive when prices drop.

YK Poudel

The national hydrological and meteorological services in the country will receive a major boost with Nu 14 billion allocated in the 13th Plan.

A large chunk of this budget will be used for the construction of weather centres and communication facilities across the country to collect weather data and provide timely information and updates. 

As per the 13th Plan, these new state-of-the-art facilities will enhance hydrological and meteorological services and ensure timely dissemination of critical information and services, support ecologically balanced sustainable development, and protect lives and properties and avert economic loss.

Recently, some 80 households of Thangza and Toenchoe villages in Lunana were relocated temporarily to safer locations due to the potential threat of glacial lake outburst flood (GLOF) from Thorthomi Lake. The 1994 GLOF caused major destruction, resulting in loss of human lives and damage to properties. The hydromet facilities will be critical for communities like these that are vulnerable to natural disasters.

A study by the National Centre for Hydrology and Meteorology (NCHM) estimates that in a worst case scenario, the collapse of the Thorthomi moraine dam could release a flood volume of 53 million cubic metres of water as a result of the combined GLOF from Thorthomi and Raphstreng Lakes.

Punakha would face  a flood three times more severe than the 1994 GLOF.

Early warning systems ensure that downstream populations are alerted on time and evacuated to safety, avoiding loss of human lives.

The NCHM, as an autonomous agency with technical and scientific mandates, faces several challenges, primarily limited trained technical professionals for effective delivery of hydro-met services, lack of ICT infrastructure and facilities, and absence of a proper legislation to support its critical mandate.

To address these challenges and to enhance NCHM’s role, the government plans to establish a dedicated National Weather and Flood Warning Centre (NWFWC) and Scientific and Communication Facilities after a feasibility study of the locations.

“Key systems and services will be strengthened, which include the National Hydromet Observation Network and Infrastructure, aviation meteorological services, weather and climate services, and hydrological and Glacial Lake Outburst Flood (GLOF) early warning services,” according to the 13th Plan.

Cryosphere monitoring and research will also be strengthened along with technical standards and research capacity.

The public and particularly farmers will be made aware of climate services, including weather forecasts, to help avoid losses during crop production and harvesting due to weather conditions.

By pooling Nu 926.74 million through government and donor funding, NCHM established 289 national hydromet observational networks across the country between 2018 and 2023.

Currently, the NCHM disseminates timely 24×7 weather and flood warning updates, weather advisories, and creates awareness to reduce hydro meteorological and cryosphere disasters.

Staff Reporter

More than 21 women journalists from various media houses and freelancers were empowered with essential journalism skills and knowledge during a three-day training workshop in Paro this week.

Titled “EmpowerHER: Amplifying the Voice of Women Journalists,” the participants were trained in multimedia storytelling, investigative reporting, digital media tools, and media ethics.

Organised by the Journalists’ Association of Bhutan (JAB) with financial support from the Embassy of Switzerland to India and Bhutan, the workshop was facilitated by former journalist Kesang Dema and Needrup Zangpo, former editor of Bhutan Observer.

According to JAB officials, the training aimed at fostering gender equality and inclusivity in journalism, amplifying women’s voices, and promoting their professional growth. It also focused on multimedia storytelling, where participants developed skills in crafting compelling stories integrating audio, video, text, and visuals across various platforms.

The participants learned the use of digital tools for research, data analysis, fact-checking, and content creation.

The program also covered investigative reporting, teaching advanced techniques for uncovering stories, conducting in-depth interviews, and ethically verifying information.

The resource persons emphasised the code of conduct and ethics for journalists to build a strong foundation in ethical principles to ensure accuracy, fairness, and accountability in reporting.

According to the organisers, EmpowerHer strives to build a vibrant community of women journalists to drive positive change, shape public discourse with fresh perspectives, and amplify women’s voices.

A participant asked: “Many are aware of gender disparity and women’s empowerment in various fields due to media coverage. However, who considers whether women journalists face similar issues in male-dominated newsrooms? Who reports on their challenges?”

Lhakpa Quendren

Gelephu — The Royal Bhutan Police (RBP) and communities in Gelephu are leading the way to make the planned Gelephu Mindfulness City (GMC) a drug and crime free city, which will set a new standard for the entire country.

At the heart of this initiative is the GMC’s vision to become a model of peace, health, and exemplary living.

On June 18, around 200 community members, including youth, met the police, during which time, the Chief of Police briefed them about the RBP’s immediate initiatives for youths. He highlighted that rehabilitation programme for drug users and dependents as a key intervention.

Speaking to the attendees, the Chief of Police Major General Chimi Dorji said that the RBP is putting in rigorous efforts to make the planned GMC a drug-free region. “Toward this end, all drug dependents will undergo a six-month rehabilitation.”

The RBP will manage the rehabilitation centres, with support from medical experts for treatment and to provide mental health services.

The rehabilitation programme is expected to begin after the RBP consults with the PEMA Secretariat, following which it will be reported to the National Drug Taskforce.

Individuals heavily dependent on drugs will be referred to a rehabilitation centre while occasional users will be closely monitored.

“We will give our special focus to ending drug and crime incidents in GMC within one to two years,” the Chief of Police said, urging parents to support this initiative.

He said that drug users will be rehabilitated into productive citizens and parents and society will benefit. “And they will be able to contribute positively to the nation,” the Chief of Police said.

The Gelephu Substance Use Disorder Treatment and Care Service has received over 500 client referrals from the police since 2023, of which 150 have completed the primary phase of treatment while 35 have completed their treatment.

“Addiction is a disease but there are effective treatments for it. If everyone comes forward for treatment, the number of clients would decrease over time,” said a counselor.

Welcoming the initiative, Jamyang Tenzin, a parent, said that the rehabilitation programme is a wonderful initiative for children and their wellbeing. “This programme will not only transform youth dependent on contraband substance but also help them become responsible, productive citizens.”

The Gelephu police have also stepped up efforts to curb other criminal activities and traffic violations along the highways. The police will also install 300 to 400 CCTV cameras from Tareythang to Singye gewog to improve surveillance.

A rehabilitation centre, managed by private entities, will be established. Currently, some parents send their children to expensive private rehabilitation centres in neighbouring countries for three months. This new centre will ease this problem.

The Narcotic Drugs, Psychotropic Substances and Substance Abuse Act 2015 will also be tabled for amendment.

Thinley Namgay

The private sector is set to play a significant role in the development and promotion of Dzongkha language with the Department of Culture and Dzongkha Development (DCDD) planning to outsource certain activities to private firms in the country.

Speaking to Kuensel, DCDD’s Director, Nagtsho Dorji, said that the approach in the 13th Plan to develop Dzongkha is multidimensional with the main focus on youth, leveraging technology, promoting digital content, and partnering with the private sector.

The DCDD plans to engage competent private firms to translate government documents into Dzongkha. Discussions with some private firms have already taken place, and fees for the work have been established.

DCDD will also compensate private individuals who wish to upload Dzongkha-related content on Wikipedia based on the content quality.

Students learning Dzongkha at the National Library

Starting this month, DCDD has been sponsoring a weekly page in the Dzongkha Kuensel newspaper to promote Bhutanese culture and tradition, and Dzongkha language. This is also expected to increase the readership of Dzongkha Kuensel newspaper.

Further, DCDD has also asked around 490 schools across the country to subscribe to Dzongkha e-Kuensel.  Schools are encouraged to print hard copies for their libraries and share the e-version with teachers.

“This partnership between Kuensel and DCDD is seen as beneficial, particularly for students in remote areas where access to news is limited,” said Nagtsho Dorji. “This initiative also supports students in their research and school activities.”

To address the shortage of Dzongkha literature, books, comics, and videos for children, DCDD will focus on creating digital educational videos.

This also aligns with the government’s directive to invest less in print materials, according to DCDD officials.

A budget of Nu 20 million has been allocated for digital content production in the 13th Plan.

To create educational videos for pre-primary students, DCDD will collaborate with iBEST on language aspects. DCDD will also subsidize the cost for those who can’t afford the subscription to iBEST’s Educare app. 

Work to include Dzongkha in Google Translate is also underway. “It is a major project and it will take some time,” Nagtsho Dorji said. “DCDD has to first include all Dzongkha words in Google, and at least a million words are required. Right now, less than 300,000 words have been included.”

Currently, DCDD is also printing the revised Dzongkha-English dictionary.

The National Library under DCDD now offers free Dzongkha-related services for students on weekdays, assisting with homework and other Dzongkha matters.

In addition, Bhutan Broadcasting Service (BBS) and DCDD are developing audiovisual materials to promote correct usage of Dzongkha, which will be aired on BBS and uploaded on YouTube.

Some initiatives that have been achieved in the past include development of a Dzongkha language translation app and digital content.

Regarding public concerns about the reduced emphasis on Dzongkha in schools, DCDD said that it is focusing on simplifying the language. Discussions with the education ministry are ongoing to address these issues.

To enforce the Prime Minister’s executive order mandating Dzongkha in government meetings and correspondences, DCDD will monitor agencies discreetly, offering support to those struggling to comply.

DCDD Officials said that the public’s mindset, which sees Dzongkha development as solely DCDD’s responsibility, hinders the progress. “There are many Dzongkha words, but people don’t use them daily like English, which makes it challenging,” according to a DCDD official.

DCDD officials said that Dzongkha development is not the department’s responsibility alone, and the public also has a major role in Dzongkha development and promotion.

༉ འདས་པའི་བདུན་ཕྲག་ནང་ གཞུང་དང་ ཨིསི་ཊར་ལིངཀི་གི་ འཛམ་གླིང་ནང་ ཆོག་ཐམ་འཆང་མི་མདོ་ཆེན་ རི་བི་ཀ་ ཧཱན་ཊར་གྱི་བར་ན་ ཞལ་འཛོམས་ཅིག་ འཚོགས་པའི་ཤུལ་ལས་ འབྲུག་གཞུང་འཕྲུལ་རིག་ལས་སྡེ་གིས་ འབྲུག་ལུ་ ཨིསི་ཊར་ལིངཀི་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་ འོས་འབབ་བརྟག་ཞིབ་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཨིས་ཊར་ལིངཀི་དེ་ ཨིསི་ཊར་ལིངཀི་ཞབས་ཏོག་(ཨེལ་ཨེལ་སི་)གིས་ ལག་ལེན་འཐབ་མི་ འཕྲུལ་སྐར་ཨིན་ཊར་ནེཊ་གི་ འབྲེལ་མཐུན་བློ་ཚོགས་ཨིནམ་བཞིན་དུ་ ཨེ་མི་རི་ཀཱན་གནམ་སྟོང་ལས་སྡེ་ཅིག་ཨིན་པས།
འོས་འབབ་བརྟག་ཞིབ་འབད་མི་ འབྲུག་གཞུང་འཕྲུལ་རིག་ལས་སྡེའི་ གནས་ཚུལ་གསར་བཏོན་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་ ཞིབ་རྟོགས་བྱུང་མི་ཚུ་ ལྷག་པར་དུ་ གྲོས་བསྟུན་དང་ འཆར་གཞི་གི་དོན་ལུ་ ལྷན་རྒྱས་གཞུང་ཚོགས་ལུ་ ཕུལ་འོང་ཟེར་ཨིན་པས།
འབྲུག་གཞུང་འཕྲུལ་རིག་གིས་ བཀོད་མིའི་ནང་ གྲོས་བསྟུན་དེ་ཡང་ ཨིསི་ཊར་ལིངཀི་འཕྲུལ་སྐར་འབྲེལ་མཐུན་བློ་ཚོགས་དང་ ལག་ལེན་འཐོན་འཛུལ་ རྒྱལ་ཁབ་གཞན་ལུ་ སྤུས་ཚད་ཞབས་ཏོག་ དེ་ལས་ འཛམ་གླིང་ཨིསི་ཊར་ལིངཀི་ཚོང་འབྲེལ་ཐབས་ལམ་ལུ་ གཙོ་རིམ་བཟུང་སྟེ་ གྲོས་བསྟུན་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
གསལ་བསྒྲགས་དེ་ཡང་ འབྲུག་པའི་མི་སེར་ཚུ་ལུ་ ཨིན་ཊར་ནེཊ་གི་ ཟད་འགྲོ་ལྕིད་དྲགས་གནས་པའི་ གདོང་ལེན་བྱུང་པའི་ གནམ་དུས་ལུ་ བྱུང་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ དེ་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཨིན་ཊར་ནེཊ་དང་འབྲེལ་བའི་ ཚོང་འབྲེལ་ཡར་དྲག་གཏང་ནི་ལུ་ དཀའ་ངལ་བྱུངམ་ཨིན་པས།
བློན་ཆེན་ཚེ་རིང་སྟོབས་རྒྱས་དང་ འབྲུག་གཞུང་འཕྲུལ་རིག་ལས་སྡེའི་ འགོ་དཔོན་ཚུ་དང་ འབྲུག་བརྡ་དོན་དང་བརྒྱུད་འབྲེལ་དང་བརྡ་བརྒྱུད་དབང་འཛིན་ དེ་ལས་ འབྲུག་མི་སེར་རྒྱུ་ནོར་གཞི་བཟུང་གི་ འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ ཨིསི་ཊར་ལིངཀི་གི་ མདོ་ཆེན་དང་ ཕྱད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཨིསི་ཊར་ལིངཀི་གིས་ ཨིན་ཊར་ནེཊ་གི་ཟད་འགྲོ་ མར་ཕབ་འགྱོ་བའི་ རེ་བ་ཡོདཔ་ད་ གལ་སྲིད་ བརྟག་ཞིབ་མཇུག་བསྡུ་བའི་སྐབས་ ཨིསི་ཊར་ལིངཀི་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཁེ་ཕན་ཡོདཔ་སྦེ་ ཞིབ་རྟོག་བྱུང་པ་ཅིན་ ལས་སྡེ་གིས་ གཞུང་ལས་ ཆོག་ཐམ་ལེན་ཏེ་ ཚད་འཛིན་གྱི་ བྱ་སྒོའི་ལམ་ལུགས་ཚུ་ མཇུག་བསྡུ་བའི་ཤུལ་ལས་ ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ འགོ་བཙུགས་དགོཔ་ཨིན་པས།
ཞབས་ཏོག་འགོ་བཙུགས་ནིའི་དོན་ལུ་ གྲོས་འཆར་དེ་ གཞུང་ལས་འོང་ཡོདཔ་ལས་ ཆོག་ཐམ་དང་འབྲེལ་བའི་ བྱ་སྒོ་ཚུ་ འཇམ་ཏོང་ཏོ་ཅིག་ འོང་ནི་ཨིན་པས།
བཙག་འཐུའི་སྐབས་ མི་སེར་དམངས་གཙོ་ཚོགས་པའི་གཞུང་གིས་ བརྒྱུད་འཕྲིན་དང་འབྲེལ་བའི་སྤྱོད་འཐུས་ ཌ་ཊ་ཚུ་ བརྒྱ་ཆ་༥༠ཡང་ཅིན་ རྒྱ་གར་གྱི་ ཚད་གཞི་འདྲ་འདྲན་བཟོ་ནི་སྦེ་ ཁས་བླངས་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འཕྲལ་ཁམས་ཅིག་ཁར་ མཇུག་བསྡུ་མི་ སྤྱི་ཚོགས་ནང་ བློན་ཆེན་གྱིས་ དུས་ཅི་ ཁ་སླབ་དུས་ཚོད་དང་ ཌ་ཊ་འཐུས་མི་ དེ་ལས་ བརྒྱུད་འཕྲིན་གྱི་ ཟད་འགྲོ་མར་ཕབ་འབད་ནི་སྦེ་ གསལ་བསྒྲགས་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཁོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ གལ་སྲིད་ བདེ་སྒྲིག་དང་ འཆར་གཞི་དང་འཁྲིལ་ཏེ་ མ་འགྱོ་བ་ཅིན་ གཞུང་གིས་ ཨིསི་ཊར་ལིངཐ་བརྩིས་ཏེ་ བརྒྱུད་ལམ་གསུམ་པ་སྦེ་ ཨིན་ཊར་ནེཊ་ལས་སྡེ་གསརཔ་ཅིག་ གཞི་བཙུགས་འབད་འོང་ཟེར་ཨིན་པས།
འབྲུག་ལུ་འོས་འབབ་ཁེ་ཕན།
མཁས་མཆོག་ཚུ་གིས་ ད་རེས་ རང་ལུགས་ཨིན་ཊར་ནེཊ་ཞབས་ཏོག་དང་ ཕའི་བར་ཨོབ་ཊི་ ཀེ་བཱལ་ཚུ་མེདཔ་ལས་ ཨིསི་ཊར་ལིངཐ་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཁེ་ཕན་སྦོམ་ བྱུང་ཚུགས་ཟེར་ཨིན་པས།
རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཕའི་བར་ཨོབ་ཊི་ཀེ་བཱལ་ཚུ་ བཙུགས་པའི་སྐབས་ གདོང་ལེན་བྱུང་པའི་ཁར་ ཟད་འགྲོ་ལྕིད་དྲགས་གནས་དོ་ཡོདཔ་ལས་ ཨིསི་ཊར་ལིངཐ་དེ་ འོས་འབབ་ལྡན་ཏོག་ཏོ་ཅིག་ འོང་ནི་ཨིན་པས།
ད་རེས་ནངས་པ་ གྲོང་གསེབ་ས་གོ་ མང་ཤོས་ཅིག་ནང་ རྒྱུན་གཏན་ཅན་གྱི་ ཨིན་ཊར་ནེཊ་ཞབས་ཏོག་ ལེགས་ཤོམ་ཅིག་མེདཔ་ད་ ཤེས་ཡོན་གྱི་གོ་སྐབས་དང་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་ དེ་ལས་ གསོ་བ་དང་འབྲེལ་བའི་ ཞབས་ཏོག་ཚུ་ ཐོབ་ནི་ལུ་ ལཱ་ཁག་གཏང་དོ་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཨིན་ཊར་ནེཊ་ཞབས་ཏོག་མཐུད་འབྲེལ་ ཡར་དྲག་གཏང་མི་གིས་ འབྲུག་པའི་ཤེས་རིག་དེ་ རྒྱ་ཆེ་དྲགས་སྦེ་ར་ གོང་འཕེལ་གཏང་ཚུགས་ནི་ཨིན་པས།
ཀོ་བིཌ་-༡༩ ཐོན་པའི་སྐབས་ ཡོངས་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ ལྷག་སྦྱང་འབད་བའི་སྐབས་ ཨིན་ཊར་ནེཊ་དེ་ རྒྱུན་གཏན་ཅིག་ དགོས་མཁོ་བྱུང་ཡོདཔ་ད་ ཨིསི་ཊར་ལིངཐ་ཞབས་ཏོག་གིས་ གྲོང་གསེབ་ཀྱི་ ས་གོ་ཚུ་ནང་ ཨིན་ཊར་ནེཊ་གི་ ཞབས་ཏོག་བྱིན་ཏེ་ སྤུས་ཚད་ལྡན་པའི་ ཤེས་ཡོན་ཐོན་སྐྱེད་ ཐོབ་ཚུགས་ནི་ཨིན་པས།
གསོ་བའི་ལས་སྡེ་ནང་འབད་བ་ཅིན་ ཨིསི་ཊར་ལིངཐ་གིས་ ཡོངས་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ སྨན་བཅོས་ཞབས་ཏོག་ཚུ་བྱིན་ཏེ་ ནད་གཞི་ཚུ་ཡང་ བདའ་ཟུན་ཚུགས་ནི་ཨིན་པས།
མཁས་མཆོག་ཚུ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ མཐུད་སྦྲེལ་ཞབས་ཏོག་གིས་ གསོ་བའི་ཁྱད་རིག་ཚུ་ལུ་ དུས་ཚོད་ཁར་ གསོ་བ་དང་འབྲེལ་བའི་ བསླབ་བྱ་ཚུ་བྱིན་ནི་དང་ སྨན་བཅོས་ཚུ་ བྱིན་ཚུགས་ནི་ དེ་མེན་ འགྲོ་འགྲུལ་འབད་དེ་ སྨན་ཁང་གི་ མཐུན་རྐྱེན་ཡོད་སར་ འོང་དགོཔ་འབྱུང་ནི་ཨིན་པས།
ཨིསི་ཊར་ལིངཀི་ལུ་བརྟེན་ ཡོངས་འབྲེལ་ཚོང་འབྲེལ་དང་ ཌི་ཇི་ཊར་ཚོང་འབྲེལ་གཞི་བཙུགས་ཐོག་ལས་ དཔལ་འབྱོར་ལུ་ ལྷན་ཐབས་བྱུང་ཚུགས་ནི་དང་ འབྲུག་གི་ ཚོང་འབྲེལ་ཆུང་བ་དང་ ཚོང་འབྲེལ་གཞི་བཙུགས་འབད་མི་ཚུ་ལུ་ རྒྱལ་སྤྱི་ཚོང་ལམ་ནང་ རང་སོའི་ཐོན་སྐྱེན་ཚུ་ འགྲེམ་སྟོན་འབད་ནི་དང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ལཱ་གཡོག་གི་ གོ་སྐབས་ལ་སོགས་པ་ཚུ་ བཟོ་ཚུགས་ནི་ཨིན་པས།
ཟད་འགྲོ་དང་ཉེས་ཁ།
ཨིསི་ཊར་ལིངཀི་ཞབས་ཏོག་ འགོ་བཙུགས་པའི་སྐབས་ ཟད་འགྲོ་མངམ་གནས་ནི་ཨིན་རུང་ མ་འོངས་པ་ལུ་ ཨིན་ཊར་ནེཊ་ ཞབས་ཏོག་མགྱོགས་དྲགས་འོང་ནི་དང་ ཁེ་ཕན་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
མཁས་མཆོག་ཚུ་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་ འབྲུག་པའི་མི་ཚུ་གིས་ ཞབས་ཏོག་ཚུ་ ཐོབ་ཚུགས་བཟོ་ཐབས་ལུ་ གཞུང་གིས་ ཕབ་ཆག་ ཡང་ཅིན་ མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ འབད་ནི་གི་ འོས་འབབ་ཚུ་ བལྟ་དགོ་ཟེར་ཨིན་པས།
དཔལ་འབྱོར་ཁེ་ཕན་ མཐུད་སྦྲེལ་ཡར་དྲག་ ལྟ་བཤལ་གོང་འཕེལ་དང་ ཤེས་རིག་གྲུབ་འབྲས་ལེགས་ཤོམ་ གསོ་བའི་ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཐབས་ཚུ་གིས་ ཟད་འགྲོ་མར་ཕབ་འབད་ཚུགས་ནི་ཨིན་པས།
ཨིན་རུང་ ཨིསི་ཊར་ལིངཀི་ གཞི་བཙུགས་འབད་མི་གིས་ ད་ལྟོའི་ཚོང་འབྲེལ་འཐབ་སྡོད་པའི་བསྒང་ཡོད་མི་ འབྲུག་དང་ བཀྲིས་བརྒྱུད་འཕྲིན་ལུ་ འབྱེམ་ཕོག་ནི་ཨིན་པས།
ཞབས་ཏོག་ལེགས་ཤོམ་ཡོད་མི་ ཨིསི་ཊར་ལིངཐ་གིས་ ལག་ལེན་འཐབ་མི་ལུ མངམ་འོང་ནི་ལུ་ སེམས་ཤུགས་འཐོབ་ཚུགས་ནི་ཨིན་རུང་ ཚོང་ལམ་ལུ་ ཐོ་ཕོག་ནི་ཨིན་པས།
ཚན་རིག་དང་འཕྲུལ་རིག་མཐོ་རིམ་སློབ་གྲྭའི་ ལེགས་སྦྱར་བ་ཅིག་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ད་ལྟོའི་ ཡོངས་འབྲེལ་གྱི་ ཞབས་ཏོག་བྱིན་མི་ཚུ་གིས་ ཡོངས་འབྲེལ་མགྱོགས་དྲགས་དང་ ཁོང་རའི་ ཚོང་ལམ་ལེགས་ཤོམ་བཞག་ཐབས་ལུ་ ཞབས་ཏོག་སྤུས་ཚད་ཀྱི་ དོ་འགྲན་འབད་དགོཔ་འོང་ཟེར་ ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

The international success of Oscar-nominated director Pawo Chonying Dorji’s films, ‘Lunana: A Yak in the Classroom’ and ‘The Monk and the Gun’, is a remarkable feat for a Bhutanese filmmaker and Bhutan’s fledgling film industry. These two films have collectively grossed over USD 3 million at the international box office so far.

The commercial and critical success of these films is a clear indication of the immense potential of Bhutanese cinema. What the government and the Bhutanese film industry must do now is build on this success, learn from this experience, and replicate this success-story across the industry.

However, Bhutan’s film industry isn’t without problems. A slew of challenges affects the growth of the industry – limited market, lack of quality and professional standards, shortage of essential infrastructure, including state-of-the-art studios, post-production facilities, and distribution networks, and recently, brain drain, to name a few. In addition, much of the film industry operates informally, without standard practices, contracts, or legal protections, which hamper the growth and professional development.

All these challenges gravely undermine the potential of the Bhutanese creative professionals and the long-term sustainability of the industry. A lot needs to be done to overcome these challenges and replicate Pawo’s success on a larger scale.

Bhutanese filmmakers and producers should aim to create films that appeal not only to local audience but also international viewers. This requires a dramatic shift in mindset and a focus on stories that, while rooted in our Bhutanese culture and ethos, must have universal themes and emotions. By doing so, filmmakers can tap into larger markets and secure greater financial returns.

The government has a crucial role to play in facilitating the growth of the film industry. There is a strong need to simplify regulations and bureaucratic processes for film production and distribution. Financing mechanisms through grants, subsidies, and low-interest loans for larger, international projects need to be put in place. And importantly, the government must facilitate collaboration between local and international filmmakers to encourage more international co-productions. 

Why should we invest in the arts, and particularly films, when there are so many other national priorities?

The reason is simple. The arts, including the films, represent the soul of our nation. It reflects who we are, as a society, as a nation. Art reflects our values, our ethos, and beliefs. It defines our very existence. Not to forget, just as how the philosophy of Gross National Happiness put Bhutan on the global map, strengthening our national identity and sovereignty, films as cultural and creative export can bolster our international standing. And films like ‘Lunana: A Yak in the Classroom’ and ‘The Monk and the Gun’ as our cultural ambassadors have just done that, and more.

Through films, we share our unique stories, culture, and rich heritage. But above all, it also helps us fortify our national identity and sovereignty as a nation. If for nothing else, this should be a solid reason why we must invest in films, and why we must harness the soft power of the arts. 

Dechen Dolkar

The first phase of three small hydropower projects—comprising 32MW Yungichhu in Lhuntse, 54MW Burgangchhu in Nangkor, and 18MW Suchhu in Sangbaykha, Haa—is set to be commissioned by the first half of next year.

Druk Green Power Corporation (DGPC) has announced that the 18MW Suchhu project will be completed within the next two to three months. The 32MW Yungichhu and 54MW Burgangchhu projects are expected to be completed by the first half of next year.

Together, these three projects will contribute a total of 104MW and are expected to generate 494 million units (MU) of energy annually. With operations planned until the fiscal year 2025, the total cost for these projects is estimated at approximately Nu 9.2 billion.

Three local contractors—Construction Development Corporation Limited, Rigsar Construction Pvt Ltd., and Vajra Construction Companies—were involved in the first phase of the construction.

A DGPC official said that these construction companies were selected through a bidding process to handle the tunnelling and underground works.

Phase II of the hydropower projects includes the 90MW Jomori, 54MW Gamri, 26MW Druk Bindu I & II, and 25MW Begana, with an estimated cost of around Nu 20 billion.The DGPC official mentioned that for the second phase, due to the increased size and complexity of the projects, contractors would have to bid for these larger projects.

However, for smaller projects like the 25MW Begana and 26MW Druk Bindu, new contractors are being invited to participate.

“For the second phase, around eight new contractors have expressed interest and will go through a bidding process, with only two being selected for the construction of the two projects,” said an official.

The official also said that for the third phase, new contractors would be invited to participate in the project construction, to build the capacity of Bhutanese contractors for larger projects.

The estimated cost for constructing the first and second phases of these small hydropower projects is more than Nu 30 billion.

The official said DGPC was seeking loans from both domestic and international financial institutions. As equity, DGPC is utilising its small reserves.

The official also mentioned that for the second phase, bids have been received, and DGPC will place an order by August for civil works. Construction work is expected to start by October, except for Begana, as the clearance process is taking more time.

DGPC is also preparing Detailed Project Report for the third phase, which includes 33MW Parochhu, 85MW Gamri II, 24MW Yurmochhu, 33MW Sherichhu, and 64MW Jigmechhu.

An official said that depending on the progress of the second phase, DGPC would initiate the third phase.

The fourth phase includes the 170MW Dangchhu, 363MW Komachhu, and 237MW Jonthang projects.

Neten Dorji

Samdrupjongkhar—When the Samdrupjongkhar-Trashigang highway was getting widened, the small Narphung town was seen as an obstacle. Most of the structures didn’t meet the 50-feet distance from the road requirement and discussions ensued to demolish the structures.

Shopkeepers however agreed to vacate the small town if the dzongkhag provided them a favourable location. The plan to relocate them was cancelled following His Majesty The King’s command to identify Narphung as a satellite town during a visit in 2014. Spread over two acres of land, there are about 15 shop owners residing in Narphung who received kidu plots.   

The temporary structures in Narphung stand along the highway, serving as a popular stopover. Small shops sell varieties of local products like bamboo products, cereals, fresh vegetables and fruits, and dairy products. 

Half of the town falls in Gomdar gewog, while the other half is in Orong gewog.

Gomdar Gup Karchung said residents were happy that they were not relocated. “People were very grateful to His Majesty the King,” he said.  “As a stopover, they do brisk business in Narphung selling organic products.”

The Samdrupjongkhar Dzongkhag administration directed plot owners to start construction on their allotted plots. However, more than a year after receiving  (ownership certificates), the 15 plot owners could not start construction. Residents have requested a deadline extension saying the year is not an auspicious year to start construction activities.

Gerchu La, a 64-year-old business owner, expressed reservations about starting construction. “I have collected construction materials and I am ready to start construction, but I am waiting for the inauspicious year to end,” he said.

Another plot owner, Cheki, said her construction would depend on the readiness of her neighbours, as they have to build conjoined buildings due to the size of the plots.

“Most of the residents are readying by gathering  construction materials. The biggest concern is the water shortage since we need enough water for house construction,” she said.

Gup Karchung said that the water shortage will be addressed as two gewogs have conducted surveys and allocated budget for water supply.

Dzongkhag officials said that two-storied houses could replace the temporary sheds.

“We have completed all formalities, such as obtaining approval from the land commission, conducting public consultations, and plotting. Now it is up to the owners to start constructing the houses.”

Clustered, old and traditional, the Narphung town along Trashigang-Samdrupjongkhar  highway started as a trading centre and tea break point for travellers in the late 1960s. The town is vulnerable to disasters, especially fire.

Residents have realised this and are asking for safety measures.

“We had disasters in several towns like Bumthang and Wamrong. We are aware of the disaster,” a resident said.

Most structures are old and some are vulnerable to fire and other natural disasters.

Sherab Lhamo

A survey by the Thimphu thromde found that the thromde’s two Multi-Level Car Parks (MLCPs) are underutilised with respondents attributing inconvenient locations and accessibility issues as the main reasons.

The two MLCPs can accommodate a total of 570 cars, MLCP in the Hongkong market has space for 350 cars and the one near Lungtenzampa has space for 220 cars. Both the MLCPs have three floors above ground and two basement floors.

A thromde official said that the locations were decided as per pre-feasibility survey done by an International Finance Corporation consultant considering the location to be the most feasible with the current population during 2018.

Out of 662 survey participants, 50 percent found the location of the facility inconvenient, 29 percent said there are other parking spaces available, 17 percent shared that the facility was not user-friendly because of the entry gate, turnings and lighting, making it difficult to use.

Some respondents attributed the fees and cleanliness while some said they were less aware about the space. Participants also shared that the monthly fee was high while the daily fee was reasonable. Some found the Norzin lam, the city’s main thoroughfare,  far from both the facilities.

The survey was made open to the public and posted on thromde’s social media on June 12, to find out why people were not utilising the MLCP.

Despite the drawbacks, awareness of the MLCPs remains high, with 97 percent of the participants knowing about the MLCP and 71 percent of those individuals using the facility. Two hundred of them used the facility as they could not find another parking space, 194 of them used for shopping and others for office, recreation, safety, other reasons, and as it was cheap.

Thromde official said the MLCP parking fee of Nu 20 per hour was cheaper compared with other parking fees that cost Nu 30 and Nu 40  per hour.

Apart from parking space, the MLCP in Lungtenzampa has an extension office of Bhutan National Bank and Bhutan Olympic Committee cricket office. An education consultancy has rented a space at the MLCP in the Hongkong market.

The thromde has submitted a proposal to the Prime Minister’s office on the way forward.

Yangyel Lhaden

Following a government directive, the National Centre for Hydrology and Meteorology (NCHM) is exploring measures to bring down the water level at Thorthomi glacial lake in Lunana.

This decision is prompted by the potential threat of a glacial lake outburst flood (GLOF) from Thorthomi, which is considered the most dangerous among Bhutan’s 17 potentially hazardous glacial lakes.

Experts often refer to Thorthomi as a ‘ticking time bomb’ due to its elevated risk levels for potential outbursts.

The NHCM is exploring the siphon method to reduce the lake’s water level and reduce the risk of a potential GLOF. This technique uses gravity to move liquid from a higher elevation – the lake – to a lower elevation – the outlet, through pipes, operating on the same principle as drawing fuel from a vehicle using pipes.

The Chief of the Cryosphere Services Division, Karma, said that Thorthomi lake is rapidly expanding due to melting amid increasing temperature. “The situation is critical due to climate change. If the current climatic conditions persist and the moraine dam collapses, the water pressure from Thorthomi could surge into Rapstreng, potentially triggering a massive GLOF,” he said.

Thorthomi is now a fully formed glacial lake, with only a few chunks of ice floating.

The lake is separated from Rapstreng by a moraine dam. The size of the narrowest crest of the moraine dam has decreased from about 45 metres in 2008 to about 33 metres in 2019.

In a worst-case scenario, if the moraine dam collapses, Thorthomi lake would pour into Rapstreng Lake, triggering a combined GLOF with an estimated flood volume of 53 million cubic meters of water, according to an NCHM study.

The most recent GLOF scare from Thorthomi occurred on October 30 last year, when increased water levels led to an outburst that flooded Pho chhu. Fortunately, the water levels subsided by the following day.

A similar incident occurred in June 2019, when Thorthomi’s subsidiary lake II was completely drained.

During both GLOF events at Thorthomi, NCHM’s rapid assessment team identified increased temperature as one of the key factors contributing to the GLOFs.

In 2019, temperature data from the Thanza Automatic Weather Station (AWS) revealed that April, May, and June were the warmest months compared to the previous eight years.  A similar trend was observed in July, September, and October 2023. In both GLOF events, the AWS was completely damaged.

Karma said that the siphon method is the most cost-effective and practical option to reduce water level to mitigate GLOF compared to deploying people to physically draw out water, as was done in earlier mitigation measures. “We could use pumps as well but we would need thousands of them as Thorthomi glacier is huge, which would be expensive.”

Currently, Thorthormi glacial lake measures 4.33 kilometres (km) in length and 1.3 km in width, with a surface area of 4.33 square km – equivalent to 800 football fields.

However, the siphon method is only a temporary solution since it does not lower the water volume from the outlet. “This process needs to be continuous to draw out water from the lake as the glacier lake will be fed with water from other sources but we can maintain the water level as we can do siphon continuously as the lake does not freeze in winter now,” Karma said.

The first mitigation project to artificially lower the water level of Thorthomi glacial lake was carried out between 2009 and 2012, involving over 300 people who physically drained the water from the lake. This project successfully reduced the water level by five metres. Water level reduction in Rapstreng lake was carried out much earlier, between 1996 and 1998.

No machinery was used during the earlier mitigation projects to avert the risk of triggering an artificial GLOF due to potential disturbance. That time, much of Thorthomi was still covered in ice.

“Now that the ice has melted, other options could be considered,” Karma said. “While the earlier mitigation approach did effectively lower the water level, it was challenging and not always practical to have personnel working under such harsh conditions.”

Meanwhile, two communities of Thangza and Toenchoe chiwogs in Lunana, located below Thorthomi lake, have relocated to safer locations in Damthangkha, Bayza-Gangjuk, and Dungbiteng, a few kilometers above their chiwogs, due to GLOF fears.

KP Sharma

After a meeting last week between the government and Rebecca Hunter, director of Global Licensing at Starlink, GovTech is assessing the potential impact of introducing Starlink in Bhutan.

Starlink is a satellite internet constellation operated by Starlink Services, LLC, a wholly-owned subsidiary of American aerospace company SpaceX, providing coverage to 80 countries.

According to a press release from GovTech, the lead agency conducting the assessment, the findings will be submitted to the Cabinet for further discussion and planning.

The GovTech stated that the discussions focused on the technical aspects of Starlink’s satellite constellation and user terminals, the quality of services provided in other countries, and Starlink’s global business models.

This announcement comes at a time when Bhutanese citizens face high internet costs, which have hindered the growth of technology-related industries in the country.

Lyonchhen Tshering Tobgay, along with officials from GovTech, the Bhutan Info-Comm and Media Authority (BICMA), and Druk Holding and Investments (DHI), attended the meeting with the Starlink director.

Starlink is expected to drastically reduce internet cost in the country.

If the study concludes that Starlink is beneficial for Bhutan, the company will have to obtain a government licence and begin operations after completing regulatory procedures.

Given that the proposal to start the service originated from the government, the licensing process is expected to be straightforward.

During the election, the government promised to reduce telecom-related charges, such as data charges, by 50 percent or match rates in India. In a recent Parliament session, Lyonchhen Tshering Tobgay pledged to negotiate with the two existing telecom operators this year to reduce talk time, data charges, and internet cost. He said that if negotiations do not go as planned, the government might introduce a new telecom company, including Starlink, as a third internet gateway.

Potential benefits

for Bhutan

Experts believe Starlink could be highly beneficial in areas where traditional internet services, including fiber-optic cables, are not yet available.

Laying fiber-optic cables across Bhutan’s rugged terrain is both logistically challenging and prohibitively expensive, making Starlink a suitable alternative.

Currently, many rural areas in Bhutan lack reliable internet access, which hampers educational opportunities, economic development, and access to healthcare.

Starlink’s satellite internet could bridge this digital divide and foster inclusive development.

Further, improved internet connectivity would significantly bolster Bhutan’s education sector.

Online learning, which became prominent during the Covid-19 pandemic, requires reliable internet access. Starlink’s services could support e-learning platforms by providing students in remote areas with access to quality educational resources.

In the healthcare sector, Starlink could enable telemedicine services, allowing remote consultations and diagnostics.

This would be particularly beneficial in Bhutan, where many communities are isolated by difficult terrain.

Experts say that enhanced connectivity would enable healthcare professionals to provide timely medical advice and treatment to patients who would otherwise have to travel long distances to reach medical facilities.

Starlink has the potential to stimulate economic growth by enabling e-commerce and digital entrepreneurship.

Small businesses and startups in Bhutan could reach a global market, presenting their products online and contributing to the local economy where digital platforms could attract foreign investment and create job opportunities in the country.

Cost and implications

While the initial cost of Starlink may be high, the long-term benefits of high-speed internet could justify the initial financial outlay.

Experts suggest that the government could explore subsidies or partnerships with Starlink to make the service more affordable for Bhutanese citizens.

The economic benefits derived from improved connectivity, such as increased tourism, better educational outcomes, and enhanced healthcare services, could help offset the cost.

However, the introduction of Starlink could impact the business of existing service providers, Bhutan Telecom and Tashicell.

Starlink’s high-speed service may attract more users, threatening the market share of these providers.

A lecturer at the College of Science and Technology said that existing service providers would have to compete in terms of speed and service quality to maintain their market position.