༉ ད་རིས་ མི་དབང་མངའ་བདག་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་གིས་ བཀྲིས་ཆོས་རྫོང་ནང་སྦེ་ སྤ་རོ་རྫོང་བདག་དང་ དྲང་དཔོན་༤ བསྐོ་བཞག་ཐོག་ ལེགས་དར་གནང་ཡི།
དེ་ཡང་ སྤ་རོ་རྫོང་བདག་གསརཔ་ ནོར་བུ་དབང་ཕྱུག་གིས་ ཤེས་རིག་དང་རིག་རྩལ་གོང་འཕེལ་ལྷན་ཁག་ནང་ ལས་བྱེད་འཆར་གཞི་དང་རིག་རྩལ་གོང་འཕེལ་ལས་ཁུངས་ཀྱི་ མདོ་ཆེན་སྦེ་ ཕྱག་ཞུ་ཡོདཔ་ད་ ནོར་བུ་དབང་ཕྱུག་གིས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༠༠ ལུ་ ཞི་གཡོག་ནང་ འཛུལ་ཞུགས་འབད་བའི་ཤུལ་ལས་ དངུལ་རྩིས་ལྷན་ཁག་དང་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ལྷན་ཚོགས་ ལཱ་གཡོག་དང་མི་སྟོབས་ལྷན་ཁག་ དེ་ལས་ ཤེས་རིག་དང་རིག་རྩལ་གོང་འཕེལ་ལྷན་ཁག་ནང་ ཕྱག་ཞུ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
གསར་བསྐོས་འབད་མི་ དྲང་དཔོན་ཚུ་ཡང་ རྒྱལ་པོའི་གཟིམ་དཔོན་ཡིག་ཚང་གི་ དྲང་དཔོན་ཚོས་རྒྱབ་མི་ཕམ་བདེན་ལེན་དང་ པདྨ་དགའ་ཚལ་རྫོང་ཁག་ཁྲིམས་འདུན་གྱི་ དྲང་དཔོན་རྒྱལ་པོ་ དབང་འདུས་ཕོ་བྲང་རྫོང་ཁག་ཁྲིམས་འདུན་གྱི་ དྲང་དཔོན་རི་ཅ་གུ་རུང་ དེ་ལས་ ལྷུན་རྩེ་རྫོང་ཁག་ཁྲིམས་འདུན་གྱི་ དྲང་དཔོན་བསྟན་འཛིན་རྡོ་རྗེ་ཨིན་པས།
ཚོས་རྒྱབ་མི་ཕམ་བདེན་ལེན་གྱིས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༡ ལས་ཚུར་ རྒྱལ་པོའི་གཟིམ་དཔོན་ཡིག་ཚང་གི་ ཁྲིམས་དོན་རྩོད་ཚབ་སྦེ་ ཕྱག་ཞུ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༤ ལས་ འབྲུག་ཉེན་སྒྲོལ་སྡེ་ཚོགས་ཀྱི་དོན་ལུ་ ཁྲིམས་དོན་གྲོས་སྟོན་པ་སྦེ་ ཕྱག་ཞུ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
རྒྱལ་པོ་གིས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༡༡ ལས་ཚུར་ དྲང་ཁྲིམས་ལྷན་སྡེ་དང་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༡ ཟླ་༡༡ པ་ལས་ པདྨ་དགའ་ཚལ་ལུ་ རྫོང་ཁག་ཁྲིམས་འདུན་དྲང་དཔོན་སྦེ་ ཕྱག་ཞུ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
རི་ཅ་གུ་རུང་གིས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༡༣ ལུ་ དྲང་ཁྲིམས་ལྷན་སྡེ་ནང་ འཛུལ་ཞུགས་འབད་བའི་ཤུལ་ལས་ དབང་འདུས་ཕོ་བྲང་རྫོང་ཁག་ཁྲིམས་འདུན་གྱི་ ཁྲིམས་ཁྲི་༢ པའི་ནང་ དྲང་དཔོན་ངོ་ཚབ་སྦེ་ ཕྱག་ཞུ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
བསྟན་འཛིན་རྡོ་རྗེ་གིས་ཡང་ སྤྱི་ལོ་༢༠༡༣ ལུ་ དྲང་ཁྲིམས་ལྷན་སྡེ་ནང་ འཛུལ་ཞུགས་འབད་བའི་ཤུལ་ལས་ ལྷུན་རྩེ་རྫོང་ཁག་ཁྲིམས་འདུན་གྱི་ དྲང་དཔོན་ངོ་ཚབ་སྦེ་ ཕྱག་ཞུ་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།

བཙན་སྐྱོགས་དབང་འདུས།

༉ རྩི་རང་ བྲང་རི་སྒང་ སེམས་ལྗོངས་ལུ་ འཕྲལ་ཁམས་ཅིག་ཁར་ སེརཝ་རྐྱབ་མི་དེ་གིས་ སྐྱེས་ལོ་༦༨ ལང་མི་ བཱལ་བིར་རའེ་གི་ དངུལ་ཐོག་ཚལ་ལུ་ཤིང་ཚུ་ལུ་ གནོད་སྐྱོན་རྐྱབ་མི་ལུ་བརྟེན་ སེམས་ཕམ་བྱུང་ཡོདཔ་ད་ ཁོ་གིས་ ཁྱིམ་ཚང་ཆ་རོགས་ཚུ་དང་གཅིག་ཁར་ གནོད་སྐྱོན་རྐྱབ་པའི་སྐོར་ལས་ ལོ་རྒྱུས་སླབ་རུང་ འབད་ཐབས་གཞན་མེདཔ་ཨིན་པས།
ཚལ་ལུ་ཤིང་གི་འདབ་མ་དང་ ཞལ་ལག་མེདཔ་བཏང་མི་ཚུ་ སྐམ་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ད་ བཱལ་བིར་རའེ་གིས་ རྒེད་འོག་ལྟེ་བའི་ འཁོར་ལམ་གྱི་ཉེ་འདབས་ལུ་ ཁོ་རའི་ ས་ཆ་ཌེ་སི་མཱལ་༥༠འབད་མིའི་ནང་ ཚལ་ལུ་ཤིང་༡༥༠འཛུགས་སྐྱོང་འབད་དེ་ མ་འོངས་པའི་དོན་ལུ་ མནོ་བསམ་བཏང་མི་དེ་ དོན་མེད་བཟུམ་ཅིག་ལུ་ གྱུར་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
བློ་ཕམ་བྱུང་མི་ བཱལ་བིར་གྱིས་ བཤད་མིའི་ནང་ འགོ་ཐོག་ལུ་ ཚལ་ལུ་ཤིང་༨༠འཛུགས་སྐྱོང་འབད་མི་ཚུ་ མེ་ཏོག་ཤར་དོ་ཡོད་རུང་ ད་རེས་འབད་བའི་བསྒང་ལས་ ཤིང་ཚུ་སྐམ་འགྱོ་སར་ མཐོངམ་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
ཁོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ འདི་བཟུམ་གྱི་ སེརཝ་ཤུགས་སྦེ་རྐྱབ་མི་དེ་ ད་ཚུན་ རྩི་རང་ལུ་ འགོ་དང་པ་ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
བཱལ་བིར་གྱི་ འོང་འབབ་གཙོ་བོ་ ཤིང་ཐོག་ལུ་བརྟེན་སྡོད་དོ་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ ཁོ་གིས་ ཁྲལ་བཏབ་ནི་དང་ བཟའ་ཚང་སྐྱོང་ནིའི་ ཟད་འགྲོ་ཚུ་ག་ར་ དེ་ཁར་ལས་ ཐོན་དོ་ཡོདཔ་ད་ ན་ཧིང་གི་ལོ་ལུ་ ཁོ་གིས་ ཚལ་ལུ་བཙོང་སྟེ་ དངུལ་ཀྲམ་༩༠,༠༠༠བཟོ་ཡོདཔ་ད་ ཨ་བ་ཀ་ཌོ་དང་ ཨམ་ཅུ་ཀུ་ལི་གི་ ཤིང་ཚུ་རྡོག་མ་བཏགས་ནི་ལུ་ གནོད་སྐྱོན་རྐྱབ་ཡོད་རུང་ ཚལ་ལུ་ཤིང་ཚུ་ལུ་ གནོད་པ་སྦོམ་ར་ བྱུང་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
འདི་བཟུམ་གྱི་ གནད་སྟངས་སྐྱོ་དྲགས་བྱུང་སྟེ་འབད་རུང་ ཁོ་གིས་ སེམས་ཤུགས་མ་ཉམས་པར་ སེརཝ་གིས་ གནོད་སྐྱོན་རྐྱབ་མིའི་ས་ཁོངས་ནང་ འཛུགས་སྐྱོང་འབད་ཐོག་ལས་ འཆར་གཞི་ཚུ་བརྩམས་ཡོད་རུང་ ད་ལྟོ་ གནས་སྟངས་དེ་ ག་ཅི་བཟུམ་ཅིག་འོང་ནི་ཨིན་ན་ སླབ་མ་ཤེསཔ་ཨིན་པས།
མཚོ་གླིང་ཁ་སྨད་ལས་ སྐྱེས་ལོ་༦༡ ལང་མི་ སོ་ནམ་པ་ བུ་ཝན་སིང་ཀེག་ཅ་གི་ ཚལ་ལུ་ཤིང་༢ ཡོད་མི་གིས་ རྡོག་མ་བཏགས་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ ཁོ་རའི་ ཁྱིམ་ཐོག་གཉིས་འབད་མི་གི་ སྦོ་ལོགས་ཁར་ཡོད་མི་ལུ་བརྟེན་ སེརཝ་གིས་གནོད་སྐྱོན་མ་རྐྱབ་རུང་ ཤིང་གཞན་མི་ཚུ་ གནོད་སྐྱོན་རྐྱབ་ཡོདཔ་ད་ ཁོ་ལུ་ ཚལ་ལུ་ཤིང་བསྡོམས་༢༠༠ཡོད་མི་ལས་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ འོང་འབབ་དངུལ་ཀྲམ་༢༠༠,༠༠༠དང་༣༠༠,༠༠༠གྱི་བར་ན་ ཐོབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ན་ཧིང་གི་ལོ་ནང་ ཐོན་ཤུགས་དེ་ཅིག་ར་མེདཔ་ལས་ དུས་ཅི་ ཐོན་ཤུགས་ལེགས་ཤོམ་འོང་ནི་ཨིན་རུང་ སེརཝ་གིས་ གནོད་པ་རྐྱབ་ཡོདཔ་ལས་ ཚོང་འབྲེལ་ལེགས་ཤོམ་ འཐབ་མི་ཚུགས་ནི་ཨིན་པས།
སྤྱིར་བཏང་འབད་བ་ཅིན་ ཕྱིར་ཚོང་འཐབ་མི་ཚུ་གིས་ དུས་ཚོད་འ་ནེམ་ཅིག་ལས་ སྔོན་མངགས་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་རུང་ དུས་ཅི་ག་གིས་ཡང་ སྔོན་མངགས་མ་འབད་ཟེར་ཨིན་པས།
བུ་ཝན་གྱིས་འབད་བ་ཅིན་ འོང་འབབ་ཆུང་བའི་བཟའ་ཚང་ཚུ་ ཚལ་ལུ་སྔོན་མངགས་འབད་མི་གིས་ ཁྱིམ་ནང་གི་མཁོ་ཆས་ཚུ་ ཉོ་ནི་ལུ་ ཕན་ཐོགས་བྱུངམ་ཨིན་ཟེར་ཨིནམ་ད་ ད་རུང་ དམག་མི་བགྲེསཔ་ སྐྱེས་ལོ་༦༩ ལང་མི་ ཅུ་ར་མུ་ནི་ཨར་ཅ་ཡ་གིས་ ཚལ་ལུ་ཤིང་༦༧ ཚོང་འབྲེལ་གྱི་དོན་ལུ་ བཙུགས་ཡོདཔ་ད་ ཚལ་ལུ་ཤིང་དེ་ཚུ་ མེ་ཏོག་ཤར་ནི་ འགོ་བཙུགས་ཡོད་མི་ཚུ་ཡང་ག་ར་ སེརཝ་གིས་ མེདཔ་བཏང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཁོ་གིས་ གེ་ཟ་དང་ ཚོད་བསྲེ་གི་རིགས་ཚུ་ འཛུགས་སྐྱོང་འབད་དོ་ཡོད་རུང་ ཚལ་ལུ་དེ་ དངུལ་ཐོག་འོང་འབབ་བཟོ་མི་ གཙོ་བོ་ཅིག་ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
དུས་ཅི་ སྤྱི་ཟླ་༤ པའི་ནང་ སེརཝ་རྐྱབ་མི་གིས་ ཚོད་བསྲེ་ལྡུམ་ར་ཨེ་ཀར་༢,༢༩༤ དང་ ཁྱིམ་གུང་༡,༢༠༠གི་ ཤིང་ཐོག་རྡོག་མ་བཏགས་མི་༥༨,༦༣༨ དེ་ཅིག་ མེདཔ་བཏང་མི་གིས་ རྩི་རང་གི་ རྒེད་འོག་༨ ནང་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༥༥ དེ་ཅིག་གི་རྩིས་ གྱོང་རྒུད་ཕོག་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
མཚོ་འཁོར་གླིང་རྒཔོ་ པ་སངས་ཐིང་ཏ་མང་གིས་ བཤད་མིའི་ནང་ གཞུང་གི་ཁ་ཐུག་ལས་ སོན་གྱི་རིགས་དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༣ གནས་པའི་རྩིས་ ཚོད་བསྲེ་དང་ གེ་ཟ་མེདཔ་རྐྱབ་མིའི་རྒུད་འཐུས་སྦེ་ གནང་ཡི་ཟེར་ཨིན་པས།
ང་བཅས་ཀྱིས་ གནོད་སྐྱོན་རྐྱབ་མི་ཚུ་གི་ རྩིས་བཏོན་ཏེ་ རྫོང་ཁག་བདག་སྐྱོང་ལུ་ ཕུལ་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ རྒུད་འཐུས་ཀྱི་དོན་ལུ་ བཙུགས་ཅི་ཟེར་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

ཚེ་རིང་དབང་འདུས།

The role of the Opposition in a democracy cannot be understated. The Opposition not only keeps the government in check, ensuring policies are sufficiently scrutinised and debated, it also represents diverse voices, including those on the fringes of the society.

The current Opposition, Bhutan Tendrel Party, has come under public scrutiny for its perceived silence on a range of pertinent national issues. The people are questioning whether the Opposition is hand-in-glove with the government.

Perhaps, such public expectation is also arising due to the political precedent.

During the first democratic government’s term, the only two Opposition members – despite their small numbers against the overwhelming majority of the ruling party – went all out, using all means, from blogs to social media to mainstream media, to draw attention to critical issues confronting the nation. Their loud stance set a precedent for what an active Opposition should look like in Bhutanese democracy and politics. The opposition parties in subsequent terms continued this tradition.

Against this backdrop, the current Opposition’s approach appears almost uncharacteristically subdued. That is why it is perceived as mild and mellow. But nothing is farther from the truth.

At a recent press conference, the Opposition Leader made it clear that the Opposition’s role goes beyond merely opposing for the sake of opposing. Bhutan Tendrel Party hopes to ensure effective governance, supporting the government when policies benefit the nation and the people. This strategy is not about being passive but prioritising national interest over partisan politics.

The Opposition’s clarification is crucial in understanding this new dynamic. The Opposition’s role is not to contest every decision but to engage constructively with the government. The Opposition’s works also extend beyond the public eye into parliamentary committee meetings, where government and opposition members collaboratively address a range of issues. This behind-the-scenes effort is often overlooked but is integral to the legislative process and governance.

The calm and composed approach of the Opposition may seem mild but this represents a strategic shift. Democratic governance is not a zero-sum game but rather a complex interplay of contestation and cooperation. Combining critical oversight with cooperative governance only displays the opposition party’s political acumen and maturity. In fact, by fostering a co-operative political environment, the opposition might be contributing to a more mature and effective democracy.

The Opposition is redefining its role by demonstrating that the opposition does not have to be involved in relentless confrontation all the time when thoughtful, strategic engagement can achieve a lot more for the greater good of the nation. This evolution in Bhutanese politics, though less noisy, might be a sign of party politics taking a back seat and, if so, this will only fortify and deepen our democratic process.

That said, on a lighter note, for spectators and political observers, a little drama and theatrics add flavour to the political discourse. A little dose of sound and fury helps spark public enthusiasm and participation. After all, what is politics without a little bit of theatrics?

Thinley Namgay

Cultural development in the country will receive a major boost with a budget allocation of Nu 4.577 billion in the 13th Plan – a record 55 percent increase from the 12th Plan’s  Nu 2.56B.

This announcement was made during the on-going coordination meeting on the 13th Plan implementation with local government leaders in Thimphu yesterday.The Department of Culture and Dzongkha Development (DCDD) and the Dratshang Lhentshog  are the primary agencies responsible for implementing these plans. Of the Nu 4.577 billion, Nu 3.852 billion is allocated to the DCDD while Nu 947 million is allocated to the Dratshang Lhentshog.

The budget will be utilised to promote and safeguard numerous cultural heritage sites across the country, along with other initiatives to enhance Bhutanese culture and tradition.

As of 2023, the DCDD has documented 2,165 heritage sites across the country.

Despite the substantial increase in the budget, local leaders expressed dissatisfaction with the distribution of funds among different dzongkhags.

Some local leaders said that certain dzongkhags receive disproportionately high budgets. They also questioned the prioritisation process for protection of cultural heritage sites as some important sites were left out in the Plan.

Local leaders emphasised the need for plans to be developed with inputs from local levels to ensure fair and practical distribution of resources.

Many gups requested the DCDD and the Dratshang Lhentshog to revisit the plans and budget allocations.

Gups also highlighted the limited autonomy of local governments in the past in utilising block grants for the construction or maintenance of cultural sites.

Officials from the DCDD and the Dratshang Lhentshog explained that the plans were formulated considering the national economy and proposals from respective dzongkhags. Nonetheless, they agreed to revisit the plans in response to the concerns raised.

The DCDD has outlined plans to leverage cultural heritage as a catalyst for social cohesion, national identity, and economic development. Some of the major projects include the Nu 522 million Sarpang Dzong construction, the establishment of the Royal Institute for Performing Arts with Nu 500 million allocated for it, the construction of Gyalsung Lhakhangs at a cost of Nu 468 million, and the Tango restoration project worth Nu 376.08 million.

DCDD officials said that privately owned lhakhangs registered with the Choedey Lhentshog and benefiting the community may receive support based on budget availability and local government priorities.

The DCDD also plans to prioritise the development of new spiritual sites in regions lacking such facilities. In addition, any capital works proposed for dzongs and lhakhangs with significant works implemented in the last two decades will be deprioritised unless urgently required due to disasters.

DCCD officials said that local leaders have to consult the department before initiating electrification works at heritage sites. Of the Nu 947 million allocated to the Dratshang Lhentshog, Nu 897 million is earmarked for infrastructure development, with the remaining Nu 50 million for softer components.

Of the Nu 897 million for infrastructure development, the highest budget is allocated for Thimphu with Nu 230.4 million, followed by Haa with Nu 147.1 million. The lowest is for Gasa with Nu 5.57 million and Nu 11.2 million for Trashiyangtse.

The Dratshang Lhentshog has planned 123 activities in the 13th Plan. However, construction projects related to community lhakhangs, elderly centres, seasonal residences, guesthouses, and social service centres were excluded from this plan.

Dechen Dolkar

In a major step, the Royal Civil Service Commission (RCSC) is all set to provide autonomy of human resource recruitment to local governments in a bid to tackle on-going issues of staff shortage in local government administrations.

This move will empower local government authorities, enabling them to manage staffing needs more effectively and tackle pressing challenges of service delivery due to staff constraints.

During the coordination workshop on the 13th Plan with Local Government (LG) leaders in Thimphu yesterday, the RCSC announced that recruitment for Supervisory and Support Category (SSC) and Operational Category (OC) has been delegated to the agencies. This change means that the Ministry of Home and Cultural Affairs can now recruit gewog administration officers without routing through the RCSC.

The RCSC has completed the review of the Elementary Service Personnel (ESP) and General Service Personnel (GSP) staffing standards for dzongkhags and will review LG staff requirements for the 13th Plan.

The Commission also plans to implement service clustering for engineering, legal, ICT, and finance sectors to bridge existing gaps.

The Chairperson of the RCSC, Tashi Pem, assured LG leaders that the Commission will provide sufficient human resources.

The Commission has approved 2,774 positions for LGs across all dzongkhags. However, currently, only 2,299 positions are filled, leaving a shortfall of 475.

According to RCSC records, the attrition rate in LGs has increased since 2021. The total number of human resources in LGs stood at 18,925 in 2021, which dropped to 15,522 last year, recording an attrition rate of 16 percent, the highest so far in the civil service.

The RCSC aims to improve the civil servants-to-population ratio from 1:27 to 1:29 in the 13th Plan.

Director of RCSC Sonam Pelden Thaye said that the Commission has also provided autonomy to LGs on the transfer of contract staff, including ESP and GSP, transfer of staff within three years from initial posting if transferred within the same locality of the dzongkhag or agency and transfers involving a change in position title within the superstructure.

The Director said that LGs can now approve meritorious promotions for six months and manage training gaps.

During the workshop, gups expressed concerns over the absence of essential human resources such as gewog administration officers, engineers, and livestock and agriculture officers, leading to inefficiencies and delays in service delivery. They emphasised the need for permanent human resources in these fields for each gewog, rather than shared resources among multiple gewogs.

RCSC Commissioner Lobzang Dorji said that the Commission is considering amending the current policy to provide more than one livestock and agriculture officer for those dzongkhags and gewogs involved in intensive farming activities.

As part of its way forward, the RCSC plans to implement a clutch of initiatives, focused on building leadership, a competent workforce and enabling workplace, and nurturing talent.

Sherab Lhamo

To transform government operations systems, the National Digital Strategy (NDS) report advises the government to reduce expenses by 10 percent, decrease the number of civil servants operating digital systems by 20 percent, and reduce systems by 50 percent by 2029.

The ‘Intelligent Bhutan’ vision of NDS focuses on three key pillars – digital economy, digital society, and digital governance.

What do they

actually mean?

Digital governance focuses on achieving intelligent governance by transforming public service delivery, transforming government operations, and empowering enhanced decision-making.

To achieve this pillar, the NDS has allocated Nu 5,148.19 million, the highest, to strengthen digital governance from the total Nu 10 billion budget.

Digital governance is expected to be achieved through three key strategies – rethinking public service delivery, transforming government operations, and smart governance.

Rethinking public service delivery focuses on leveraging technology and innovating strategies to improve access, efficiency, and responsiveness in government services for both businesses and citizens, including health facility services.

Rethinking public service delivery’s key initiatives are developing a blueprint for public service delivery, re-engineer public service delivery processes and systems, and establishing a single access point for citizens and businesses.

Other key areas are improving health service delivery with digital strategies through blockchain for pharmaceuticals and virtual care, implementing citizen feedback mechanisms, and strengthening universal access to digital services.

The initiative will also focus on introducing blockchain technology for public services, such as land management and school results verification, and transforming government operations aimed at optimising resource utilisation and enhancing service delivery.

To transform government operations, the plan is to establish common standards for data formats and processes across government systems, and conduct an Enterprise Architecture (EA) assessment for a cohesive ICT strategy.

It also includes developing a strong GovStack platform for central infrastructure components that fosters public-private partnerships (PPPs) for digital solutions, introduce robotic process automation (RPA), and AI or machine learning to automate routine tasks to optimise resource allocation.

Smart governance aims to empower government agencies to provide enhanced decision-making using data-centric approaches by prioritising security and privacy with citizens’ collaboration.

Its key performance indicator aims to increase data maturity from level one (data aware) where organisations collect and manage data but do not fully leverage it for decision making, to level four (informed) where organisations utilise data effectively for decision-making, strategic planning, and performance management.

To adopt smart governance in the country, the strategy aims to establish a structure to manage and use government data effectively, which includes data collection, storage, sharing and privacy protocols, among others.

It also includes establishing an inclusive platform that allows citizens to actively participate in national decision-making processes and ensuring that their voices are heard and valued in shaping policies and initiatives.

This is also expected to promote transparency and accountability by making government data accessible to the public, formulate a strategic plan for implementing AI and other emerging technologies in government operations to enhance decision-making, automate tasks, and improve public service delivery.

GovTech Agency will lead the implementation of the NDS with relevant agencies. For each strategy, different implementing partners and supporting partners have been identified.

Food security is a central element development agenda across the world, whose importance cannot be understated and underemphasized.  Traditionally, agriculture has two primary responsibilities in the growth process- supply food, raw materials and earn foreign exchange through exports. Due to its dependence on highly volatile natural factors, like weather conditions, and very complex institutional factors, the agriculture sector operates under a higher degree of uncertainty and consequently in a high risk environment. In this context, it requires greater support from the government for its advancement. Main objective of this article is to communicate that the agriculture sector in Bhutan is faced with a serious existential crisis, which in turn, will adversely affect food security, and will exacerbate pressure on already scarce foreign exchange reserves.

The agriculture sector in Bhutan started to recover and grow faster since 2009 after a long term deceleration starting from early 1990s. This growth story lost its momentum since 2017 and the sector receded into a very steep decline. Total sown area declined by 57% from 204,728 acres in 2017 to 89,490 acres in 2023, which translates into a loss of about 11,500 acres of the sown area each year.  Increasingly a larger portion of cultivable land is left fallow. Without a parallel productivity growth, decline in the sown area leads to fall in production. This is exactly what happened in the agriculture sector. Output of all the cereals has declined steeply since 2017. Paddy production has declined by 53%, while the production of maize, wheat, barley, buckwheat, and millet has declined by 70-80% each. Further, the yield (measured as production kg per acre) of all the cereals has declined since 2017.   This means that technological breakthroughs have not been successful in supporting productivity growth. Fall in the production of cereals has not been accompanied by rise in production of cash crops, this is a major source of worry.  Production of vegetables declined by 61%, potato declined by 34%, spices, pulses and oilseeds declined within the range of 50-70%. Production of fruits also declined by 22% (refer table 1). Decline in the agricultural production across the range of products is a cause of serious concern and it should not be neglected. There are some small projects related to high value crops which have been sighted as success stories, yet they have little relevance unless their success is replicated on a larger scale.

To add to the woes, production of all the major livestock products (milk, butter, cheese, honey and eggs), except meat, has also declined since 2017. An issue, which has a long term implication, is the declining population of livestock in Bhutan (refer table 2). Declining population of livestock will adversely affect mixed farming and will have adverse effect on the availability of food. Declining agricultural production has also exacerbated pressure on foreign exchange reserves. Agriculture exports have declined from Nu 2.85 billion in 2017 to Nu 2.5 billion 2023, while agricultural imports have increased from Nu 7.8 billion in  2017 to Nu 13.3 billion in 2023.  Clearly, the sector is not performing any of its role- supply food and raw materials and generate net export revenue.

The sector has not received adequate investment despite efforts to scale up the investment through public investment and priority lending. Agricultural infrastructure, especially irrigation, is not sufficient. According to the National Irrigation Master Plan 2016, only 64,000 acres of 200,000 acres of arable land was under assured irrigation.  Stories of water shortage faced by farmers are aplenty in BBS news bulletins. I also heard that water has started to become a source of discord among the farmers.  Another issue, for which I have no evidence but only a hunch, is that the investment in the agriculture sector has also not been used effectively. Credit constraints and labour shortage in agriculture are already well known issues and deserve no further discussion.

Institutional framework of the agriculture sector also hinders its growth.  75% farmers are marginal farmers (owning less than 2 acres of land), and 16% are small farmers (owning 2-5 acres of land).   Predominance of marginal and small landowners tend to impose a constraint on technological upgradation due to limited returns to scale. Most of these farmers are bound to practice subsistence farming. Agricultural prices and therefore farmers’ income are subject to high variability due to volatility of agricultural prices. Since the farmers make decisions to produce much in advance of the actual production, price changes during this period are critical to farmers’ livelihood safety and financial sustainability. The marginal and small farmers are more vulnerable to it. There is an important source of farm sector distress. 

How to stem the rot?  First, the agriculture sector should be accorded higher priority- both in terms of allocation of resources and bringing required institutional changes. Primacy of cereals in the agricultural system needs to be re-established. This will help to reduce import bills and also impart food security. Evidence from African countries show that cereals, especially traditionally grown cereals, are important to achieve SDG 2 (End hunger, achieve food security and improved nutrition, and promote sustainable agriculture). Promotion of high value crops is a good idea but it should not be done at the expense of cereals. This is an important lesson for Bhutan. (Please refer https://www.mdpi.com/2413-8851/5/1/8 for details). High value cash crops can continue to focus on exports orientation.

Cooperative or collective farming   should be promoted to reap the benefit from returns to scale and expand the potential of effective technological upgradation. Public expenditure on irrigation needs to be stepped up to expand the assured irrigation facility. There is a need to provide greater risk coverage to highly vulnerable agricultural activities. 

The economic stimulus plan (ESP) of the government has essentially tried to address these issues. The element of price support to the farmers is a particularly noteworthy aspect of ESP. However, it is important to learn from the Indian experience with minimum support prices. ESP also focuses on bridging the infrastructural gaps, it would be important to accord a higher priority to expanding the irrigation network. Greater access to credit and allowing the migrant labour in the agriculture sector are also the defining features of MSP that are critical to the revival of the farming sector. Alarm bells are ringing, we need to respond to the crisis with a sense of urgency.   

Contributed by

Sanjeev Mehta,

Professor of Economics, Royal Thimphu College

Neten Dorji

Samdrupjongkhar—Villagers of Phuntshothang in Samdrupcholing dungkhag have been spending sleepless nights for more than a month with elephants, sometimes 10 in a herd, encroaching their village foraging for food.

The wild herd has restricted movement  of villagers after dusk while keeping villagers awake the whole night to fend off the jumbo menace. They are resorting to local solutions to ward off the elephants.

“We stay awake all night to chase away elephants by beating drums and lighting bonfires,” said a villager.

Settlements along the Indo-Bhutan corridor are under constant threats from wildlife, especially elephants.

Residents said that although a patrol team from the Gewog Forest Office, with the help of the locals, has been helping to ward off elephant attacks, it has not helped. They are asking for  a long-term plan to control the menace.

Elephants, a villager said, usually take refuge in the community forest when people from across the border chased them away.

Chandra Bdr Gurung, 70,  said he goes to bed praying every night for the safety of his family. “We have small children here and it would be dangerous if the elephants attack our home at night,” he said.

Tashi, who takes turns with his neighbours to keep guard at night, has given up growing crops in his nine-acre field. He used to harvest about 90 sacks of rice from his field, but now even getting 30 is farfetched.

Farmers across the border use “chilli bombs” as a stopgap measure. The elephants with their very sensitive trunks dreaded the fiery smell and it worked well as an effective measure.

Bhutanese farmers believe that poaching and destruction of elephant habitat across the border forced the animals to seek refuge in Bhutan.

Samdrupjongkhar DT chairperson and gup of Phuntshothang gewog, Jamyang Gyeltshen, said that his gewog and other four gewogs of Pemathang, Samrang, and Langchenphu gewogs are most vulnerable.

“The herd of elephants found a safe sanctuary  in these gewogs because development activities have destroyed their habitat both in the country and across the border area,” he said. “Most of the time, they stay near human settlements to take refuge from humans when their calves are small.”

Efforts from Jomotsangkha Wildlife Sanctuary

Officials from Jomotsangkha Wildlife Sanctuary(JWS) said mitigation measures were being adopted in habitat areas in Samdrupjongkhar to address the human-elephant conflict.

Forestry officials, for instance, are patrolling day and night in places frequently encroached by elephants. Building barriers such as an electric fence, monitoring the elephants to understand habitat preference and migratory habits, habitat improvements initiatives such as digging waterholes and fodder enrichment were carried out in elephant habitat areas.

“About 200 acres of land were designated for fodder enrichment for elephants, which prevents them from encroaching into human settlements,” said an official. “We received a good response from villagers after the fodder enrichment was carried out.”

He said that quick response teams were formed in different gewogs to address the elephant problem.

Lhakpa Quendren

Tsirang—In Tsirang, at five in the morning, amidst heavy rain in Tsholingkhar, Buddha Mani Rizal begins his day with dairy farming chores. For the 45-year-old seasoned dairy farmer, rain or shine, this routine is just part of his daily life.

Twelve years ago, Rizal faced uncertainty about the future of his dairy farm as he gradually replaced Jersey cows with the Holstein-Friesian (HF) breed. He became the first dairy farmer in Tsirang to adopt the HF breed, which was not widely popular in the country at the time.

“I purchased two cattle from a farm in Gozhi, Dagana, each costing Nu 100,000, but unfortunately, one did not survive,” recalls Buddha Mani. “Since then, the remaining cow has given birth to 10 crossbred calves, two of which were sold for Nu 95,000 and Nu 100,000 each.”

Located about 40 metres below the Wangdue-Tsirang highway, his dairy farm houses seven cows, with four currently in milk production. Three cows are pregnant, and the others are in the raising stage. They were crossbred with Jersey cows because artificial insemination for HF breeds was unavailable at that time.

“Each cow produces about six to seven litres of milk in the morning and nine to 10 liters in the evening,” he adds. “When the cows give birth, the production increases to 50 litres a day.”

Discussing the importance of consistent timing for production, Rizal believes that milking a bit later, around 7 pm in the evening, can result in higher milk production.

“It is better to raise one HF cow than two Jersey cows,” says Buddha Mani as he places the milk bucket under the udder for milking. Not many can afford to raise HF breeds despite their high milk production. The reason – HF cows require constant care and are costly.

If the government supports subsidies to raise HF breeds, Rizal believes milk production in the country could increase. “Tsholingkhar alone could produce over 1,000 litres of milk per day.”

As he walks through muddy surroundings, his focus remains on the well-being and productivity of the livestock.

“I clean the shed three times daily for hygiene,” he explains, disposing of manure into the biogas facility below and cleaning the shed with water.

Livestock is the main income source for his family of seven, including three children. His monthly income of Nu 35,000 covers household essentials and supports expenses for his two school-going children. The dairy farm also helped him build a two-storeyed concrete house with a spacious kitchen nearby.

“The evening milk production is reserved for self-consumption and the sale of dairy products, while the morning production is delivered to the milk processing unit at Damphu town,” shares Rizal.

By 6 am, Rizal completes his dairy farming tasks, showers, and then proceeds for milk collection. At around 6:30 am, along the roadside, the other dairy farmers waited for his dark-green single-cabin Bolero to arrive for delivery.

“This is my seventh year as a delivery man,” he says, describing his job as profitable. He provided door-to-door delivery for two years before the milk-processing unit was established.

He maintains a list of milk he collects from each household and receives payment at the end of the month. With Nu 4 per litre for delivery and collecting about 470 litres a day, he earns between Nu 40,000 and Nu 50,000 a month.

After returning from milk collection by 11 am, he cleans the shed once, feeds the cows, and then engages in other farming activities, such as paddy cultivation, in the afternoon.

Tsholingkhar’s senior livestock supervisor, Sangay Thinley, said that a few dairy farmers in other gewogs are also raising HF breeds. “In India, a cow produces about 23 litres of milk a day. However, when they arrive here, their production declines. They demand high maintenance.”

…the education ministry’s plan is to replace the BCSE with a teacher eligibility test under the teaching service plan

KP Sharma

Amidst high civil servant attrition, particularly within the education sector, the Ministry of Education and Skills Development is in discussions with the Royal Civil Service Commission (RCSC) to secure autonomy for the national teaching service.

The discussions are underway and nothing concrete has been finalised yet.

The ministry is seeking authority to oversee recruitment, selection, and other management aspects of the teaching service.

As many trained teachers leave and untrained contract teachers have to fill the gap, local leaders are urging the ministry to take action and expressed dissatisfaction with the current recruitment system.

Dagala gup and Thimphu Dzongkhag Tshogdu (DT) thrizin, Gado, highlighted the issue of trained teachers remaining unemployed despite four years of rigorous training.

“The government sends a large number of students to teacher training colleges every year, but they are not deployed after completing their training,” Gado said.

He added that the lack of opportunities forced trained teachers to seek opportunities abroad, resulting in a significant loss for the country.

Gado urged the ministry to consider recruiting trained teachers who have been sidelined due to exam results. He argued that their long-term training and expertise would benefit the country.

Similarly, Samtse’s DT thrizin and Tendu gup, Nima Dukpa, stressed the need for technical guidance and support for contract teachers, who are often untrained.

He suggested that the ministry conduct timely assessments and monitoring to ensure the quality of education at the grassroots level.

In response to these concerns, Nima Damdul, the Chief Human Resource Officer of MoESD, said that if the national teaching service plan is approved, it would allow the ministry to improve the current system and enhance human resources in teaching.

Under this plan, contract teachers would receive training in collaboration with teacher training colleges, using a blended or mis-mode learning approach.

“Contract teachers with bachelor’s degrees will undergo two months of training during the winter vacation at a residential school in Samtse,” Nima Damdul said.

Further, he said that they would complete four modules and would have to undergo practice during the summer break to enable them to obtain a postgraduate degree within two years.

Regarding the civil service examination for B.Ed trainees, Nima Damdul said that the ministry’s plan is to replace the BCSE with a teacher eligibility test under the teaching service plan. “Students will take the eligibility test as a final exam instead of the BCSE.”

The issue was also raised by the National Council’s special committee for education during the recent Parliament session.

In the Council’s interim report, the committee recommended that the government strengthen the current teacher recruitment procedures and criteria in the colleges of education.

The committee advised revisiting the current teacher deployment system, which is based on the student-teacher ratio, to better accommodate subject teacher specialisation and address the specific needs of schools.

Many, however, are skeptical about the success of the ministry’s plans, given that the RCSC makes independent decisions on proposals.

༉ རྩི་རང་སྨད་ཀྱི་ གསེར་གྱི་ཐང་གཡུས་ཚན་དེ་ གནམ་གཤིས་ཚ་དྲོད་ལྡན་ཏོག་ཏོ་སྦེ་ཡོད་པའི་ བྱཱ་ཞིང་ནང་ སོ་ནམ་པ་ཚུ་གིས་ ལྕང་ལཱ་རྐྱབ་ནིའི་དོན་ལུ་ གྲ་སྒྲིག་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སྐྱེས་ལོ་༤༨ ལང་མི་ སོ་ནམ་པ་ ཉིམ་རྡོ་རྗེ་གིས་ གླང་དོ་ཅིག་སྦྱེལ་ཐོག་ལས་ གླང་སྐད་རྐྱབ་སྟེ་ འགྲོས་ཀྱིས་འབད་ གླང་རྨོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ལྷོ་ཕྱོགས་ཁ་ཐུག་ལུ་ ཆརཔ་ཕྱིས་སུ་སྦེ་རྐྱབ་སྟེ་ ད་ལྟོ་ ཁོང་གི་གཡུས་ཚན་ནང་འབད་རུང་ ཁོ་ར་ལྕང་ལཱ་གི་ ལཱ་བྱ་འཐབ་ནི་ལས་ འཛེམ་སྡོད་མ་ཚུགས་མི་དེ་ གཙོ་བོ་ར་ ཆུའི་ལས་འགུལ་གསརཔ་དེ་ལུ་བརྟེན་ཨིན་པས།
ཆུ་གཡུར་དེ་ མཇུག་བསྡུ་ནིའི་དུས་ཚོད་ལས་ ཟླཝ་༤ གི་ཧེ་མར་ བསལ་ཚར་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ སྤྱི་ཟླ་༡༠ པའི་ནང་ལས་ ལཱ་ཚུ་མཇུག་བསྡུ་ནི་དེ་གིས་ ལྕང་ལཱ་རྐྱབ་ནིའི་ གོ་རིམ་དང་པའི་ནང་ ཚུད་མ་ཚུགས་པའི་ཁར་ ན་ཧིང་གི་ལོ་དང་ཕྱདཔ་ད་ དུས་ཅི་ ཉིནམ་༢༠ ཕྱིས་ཏེ་ལུས་སོ་ཡི་ཟེར་ ཉིམ་རྡོ་རྗེ་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
ཁོ་གིས་ སྦོ་ལོགས་ཁར་ལས་ཕར་ ཤིང་ཐོག་འཚོ་མི་ཚུ་ལུ་ལྟ་ཞིནམ་ལས་ ཤིང་འབྲས་ཀྱི་ ཤིང་སྣ་ཚུ་ལུ་བལྟ་ཤིག་ ཤིང་ཐོག་སྣ་ཚོགས་འཚོ་དོ་ཡོདཔ་ད་ ང་བཅས་ལུ་ འདི་བཟུམ་གྱི་ ས་བཅུད་དང་ལྡན་སྦེ་ཡོདཔ་ལས་ ད་ལྟོ་ ལཱ་འབད་ནི་ལུ་ དུས་ཚོད་མ་ཕྱིས་ཟེར་ དབུགས་རིངམོ་བཏང་ཐོག་ལས་ ཁོ་ར་ ས་ཁར་སྡོདཔ་ཨིན་པས།
ཉིམ་རྡོ་རྗེ་གིས་ ཁོ་ལུ་ཡོད་པའི་ ཆུ་ཞིང་ཌེ་སི་མཱལ་༨༠ འབད་མི་དེ་ གླང་རྨོ་ནི་འགོ་བཙུགས་ཡོདཔ་ད་ ཁོ་གིས་ ཞིང་ནང་ལས་འཚོ་མི་ ཐོན་སྐྱེད་དེ་གིས་ ཁོ་རའི་ བཟའ་ཚང་ནང་མི་༦ ཡོད་མི་ལུ་ ལོ་༡ ལང་མི་ཚུགས་པས་ཟེར་ཨིན་པས།
གསེར་གྱི་ཐང་སྨད་ལུ་སྡོད་མི་ སོ་ནམ་པ་ བྷུ་ད་རམ་གྱིས་ཡང་ ལྕང་ལཱ་རྐྱབ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཞིང་ཚུ་གྲ་སྒྲིག་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འགོ་བཙུགས་པའི་སྐབས་ལུ་ དུས་ཅི་ ཁོ་གིས་ ལྕང་ལཱ་རྐྱབ་ནིའི་འཆར་གཞི་མེད་རུང་ ཆུ་གཡུར་དེ་ ལྕང་ལཱ་མ་རན་པའི་ཧེ་མར་ བསལ་ཚུགས་ནི་དེ་གིས་ ཁོ་གིས་ཡང་ ལྕང་ལཱ་གི་དོན་ལུ་ ལཱ་བྱ་བཀྲམ་ཡི་ཟེར་ བྷུ་ད་རམ་གྱིས་བཤདཔ་ཨིན་པས།
སྐྱེས་ལོ་༣༨ ལང་མི་ སོ་ནམ་པ་ ཕུར་པ་གིས་ རྐངམ་འདམ་ནང་བཙུགས་སྦེ་ ལྕངམ་གི་དོན་ལུ་ གྲ་སྒྲིག་འབད་དོ་ཡོདཔ་ད་ ཕུར་པ་གིས་ ཆུ་གཡུར་རྙིངམ་ནང་ལས་ ཆུ་ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ཡོད་རུང་ གཞན་མི་ཚུ་གིས་ ཆུ་གཡུར་གསརཔ་ནང་ལས་ར་ ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ངེ་གི་ཚ་གྱང་དེ་ དུས་ཅི་ ལྕང་ལཱ་རྐྱབ་མི་ཚུགས་ནི་མས་ཟེར་མནོ་སྟེ་ ཞིང་ཁར་ གེ་ཟ་དང་ སྐམ་ཐོག་ཚུ་བཏབ་ནིའི་ མནོ་བསམ་བཏང་ཡོད་པའི་ཁར་ དུས་ཅི་ཡང་ ནང་འདྲེན་འབད་མི་ ཆུམ་ལུ་བརྟེན་དགོ་ནི་མས་ཟེར་ མནོ་བསམ་བཏང་ སྡོད་ཅི་ཟེར་ཨིན་པས།
གསེར་གྱི་ཐང་སྨད་ཀྱི་ སོ་ནམ་པ་ལ་ལོ་ཅིག་གིས་ ཆུ་གཡུར་རྙིངམ་ནང་ལས་ ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ འདས་པའི་ལོ་༥ འི་རིང་ ཆུ་གཡུར་ནང་ བརྟན་ཏོག་ཏོ་སྦེ་མ་འོངམ་ད་ ཆུ་རྐ་རྙིངམ་དེ་ ཧ་ལམ་སྐམ་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
ཁ་དམའ་སར་སྡོད་མི་ཚུ་ ཆུ་ལང་མ་ཚུགས་པའི་ ཚ་གྱང་ལང་དོ་ཡོད་རུང་ ཁ་མཐོ་སར་སྡོད་མི་ཚུ་ སང་ཕོད་ལས་ ལྕང་ལཱ་མངམ་རྐྱབ་ནི་ཨིནམ་བཞིན་དུ་ དེ་ཡང་ ཆུ་གཡུར་གྱི་རྐ་དེ་ གསེར་གྱི་ཐང་སྟོད་སྤྱི་འོག་ལས་ ཀི་ལོ་མི་ཊར་གསུམ་དེ་ཅིག་གི་ ས་གནས་ཁར་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཧེ་མ་འབད་བ་ཅིན་ གུང་པ་རེ་གིས་ ཉིནམ་གཉིས་ལུ་ ཆུ་ཚར་རེ་ སྐོར་རྒྱབ་སྦེ་ ཐོབ་དོ་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ རང་སོའི་གཡུས་སྒོ་ནང་ ཆུའི་སྐོར་རྒྱབ་བཟོ་ནི་དེ་གིས་ཨིན་པས།
རྒེད་འོག་ནང་ ཆུ་གཡུར་རྙིངམ་དེ་ཡང་ ཉམས་བཅོས་འབད་ནི་དོན་ལུ་ ཞུ་ཡིག་ཚུ་བཙུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ལས་ དེ་གིས་ ཕན་ཐོགས་ནི་ཨིན་པས།
གསེར་གྱི་ཐང་སྟོད་ལུ་སྡོད་མི་ཚུ་ དུས་ཅི་ ལྕང་ལཱ་རྐྱབ་མི་ཚུགས་ནི་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
གསེར་གྱི་ཐང་སྟོད་ལས་ ཚེས་བཅུ་གིས་ ཆུ་གཡུར་མཇུག་བསྡུ་ནི་ལུ་ བསྒུག་མ་སྡོད་པར་ ལཱ་འབད་ཡོདཔ་ད་ ཁོ་རའི་ ཁྱིམ་མཐའ་སྐོར་ཏེ་ གེ་ཟ་ཚུ་ འཛུགས་སྐྱོང་འབད་མི་གིས་ ད་ལྟོ་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ལས་ སྲུང་ནི་ཚུ་འབད་དགོ་ནི་ཨིན་པས།
ཆུ་གཡུར་རྙིངམ་དེ་ ཆུ་རུད་ཀྱིས་ འཕྱགས་བདའ་ཞིནམ་ལས་ གསེར་གྱི་ཐང་རྒེད་འོག་དང་ རྩི་རང་རྫོང་ཁག་གིས་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༡༡ ཟད་འགྲོ་བཏང་ཐོག་ལས་ ཆུ་གཡུར་གསརཔ་བཏོན་ཡོདཔ་ད་ ལས་འགུལ་དེ་གིས་ ཁྱིམ་གུང་༣༤ ལུ་ ཕན་ཐོགས་བྱུང་བའི་ཁར་ བྱཱ་ཞིང་ཨེ་ཀར་༡༦༠ ཡོད་མི་ཚུ་ ལྕང་ལཱ་རྐྱབ་ཚུགས་ནི་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

ཚེ་རིང་དབང་འདུས།

༉ ལྡོག་ཕྱོགས་ཚོགས་པ་གིས་ གཞུང་གི་གྲོས་ཆོད་དང་ ཁས་བླངས་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་ཚུ་ལུ་ ག་ནི་ཡང་ མ་སླབ་པར་ ཁུ་སིམ་སི་སྡོད་ཡོདཔ་སྦེ་ སླབ་མིའི་ཐད་ཁར་ ཚོགས་པའི་འགན་ཁུར་དེ་ གྲོས་ཆོད་ག་ར་ལུ་ རྒྱབ་འགལ་འབད་ནི་མེན་པར་ འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་གཞུང་སྐྱོང་ ངེས་བརྟན་བཟོ་ནི་ལུ་ཨིན་ཟེར་ དོགས་སེལ་འབདཝ་ཨིན་པས།
དེ་ཡང་ འཕྲལ་ཁམས་ཅིག་ཁར་ བརྡ་བརྒྱུདཔ་ཚུ་དང་ ཞལ་འཛོམས་འཚོགས་པའི་སྐབས་ལུ་ བཤད་ཡོདཔ་ད་ ལྡོག་ཕྱོགས་འགོ་ཁྲིདཔ་ པདྨ་ཚེ་དབང་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ཚོགས་པའི་འགན་ཁུར་གཙོ་བོ་ར་ གཞུང་ལུ་ མི་སེར་ཚུ་གི་མཐའ་དོན་ལུ་ སྲིད་བྱུས་དང་ བཅའ་ཡིག་དང་སྒྲིག་གཞི་ ལག་ལེན་འཐབ་ད་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ནི་དེ་ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
ལྡོག་ཕྱོགས་དེ་ གཞུང་ལུ་ རྒྱབ་འགལ་འབད་ནི་མེན་པར་ དགག་བཤེར་དང་ཚད་མཉམ་ཐོག་ལས་ དང་ལེན་འབད་ནི་ཨིནམ་ད་ དེ་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་དང་ མི་སེར་༢ ཆ་ར་ལུ་ ཕན་ཐོགས་འབྱུང་ཚུགས་ཟེར་ཨིན་པས།
ཚོགས་པ་གིས་ འདེམས་ཁོངས་ངོ་རྐྱང་ཚུ་ལུ་ གནད་དོན་དེ་ཚུའི་སྐོར་ལས་ གྲོས་བསྟུན་འབད་ནི་ལུ་ ཨུ་ཚུགས་མ་བསྐྱེད་པར་ཡོདཔ་ད་ དེ་བ་ གནད་དོན་སྦོམ་དང་ རྒྱལ་ཡོངས་ལུ་ཕན་པའི་སྲིད་བྱུས་ཚུ་ གཙོ་རིམ་བཟུང་སྟེ་ ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།
ཁས་བླངས་ཀྱི་ ལཱ་འབད་ནི་ལུ་ གཞུང་ལུ་ དུས་ཚོད་བྱིན་ཏེ་ཡོདཔ་ད་ གནས་ཡུལ་ལོ་༡ མཇུག་བསྡུ་བའི་ཤུལ་ལས་ ལྡོག་ཕྱོགས་ཚོགས་པ་གིས་ ཁོ་གི་ཁས་བླངས་ཚུ་ དུས་མཐུན་འབད་འོང་ཟེར་ པདྨ་ཚེ་དབང་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
ལྡོག་ཕྱོགས་ཚོགས་པ་གིས་ བཙག་འཐུའི་སྐབས་ གཞུང་དང་ ལྡོག་ཕྱོགས་ཚོགས་པའི་ ཁས་བླངས་བརྒྱ་ཆ་༨༠ ཆ་འདྲཝ་སྦེ་ཡོདཔ་ད་ སྨན་སྦིས་བཙན་མཁར་གྱི་འཐུས་མི་ བསྟན་པ་རྡོ་རྗེ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ སྤྱི་ཚོགས་ནང་ ལྡོག་ཕྱོགས་ཀྱི་ཁ་ཐུག་ལས་ དྲི་བ་༤༠ དེ་ཅིག་ བཀོད་མི་ལས་༡༩ གཞུང་གི་ཁས་བླངས་དང་ འབྲེལ་བ་ཡོད་མི་ཚུ་ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།
ལྡོག་ཕྱོགས་ཚོགས་པའི་ འཐུས་མི་ཚུ་གིས་ གཞུང་གི་ཁས་བླངས་ ཁག་འབག་ཞི་གཡོག་ཚུ་ གཏན་འཇགས་བཟོ་ནི་དང་ མོང་སྒར་ སྤོང་ཅུ་ལ་ལུ་ གནམ་གྲུ་ཐང་བཟོ་ནི་ གྲོང་གསེབ་ཚེ་སྲོག་ཉེན་བཅོལ་ ཨ་ལོ་༣ པམ་སྐྱེས་མི་ལུ་འཐུས་ ཀུར་རི་གོང་རི་ཕྲང་ལམ་བསལ་ནི་ དེ་ལས་ སྐྱིན་འགྲུལ་གྱི་སྐྱེད་མར་ཕབ་དང་ མོ་བཱ་ཡལ་གྱི་ ཌ་ཊ་མར་ཕབ་ཀྱི་ གནད་དོན་ཁག་མ་འདྲཝ་ཚུའི་སྐོར་ལས་ དྲི་བ་བཀོད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ལྡོག་ཕྱོགས་འགོ་ཁྲིདཔ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ཚོགས་པ་གིས་ བློན་ཆེན་དང་ ཟུང་ཕྱོགས་ཀྱི་ གནད་དོན་སྐོར་ལས་ དུས་མཐུན་འབད་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ ཁས་བླངས་འགྲུབ་ནི་ལུ་ བསམ་འཆར་ཚུ་ཡང་ བཀོད་ཅི་ཟེར་ཨིན་པས།
མོང་སྒར་གྱི་འཐུས་མི་ གནས་བརྟན་དབང་ཕྱུག་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ སྤྱི་ཚོགས་ནང་ ཚོགས་ཆུང་༩ ཡོད་མི་ནང་ གནད་དོན་ག་ར་ གསུང་གྲོས་གནང་ཡོདཔ་ལས་ མི་མང་གི་གདོང་ཁར་ ཚ་གྱང་ཚུ་ ཞུ་དགོཔ་སྦེ་ མེད་ཟེར་ཨིན་པས།
ཁོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ ཚོགས་ཆུང་གི་ ཞལ་འཛོམས་ནང་ གཞུང་དང་ ལྡོག་ཕྱོགས་༢ འཐུས་མི་ཆ་ར་ལུ་ མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ གནད་དོན་གུ་ གྲོས་གྲོས་གནང་ནི་ གོ་སྐབས་ཐོབ་ནི་ཨིནམ་ད་ གཞུང་དང་ ལྡོག་ཕྱོགས་ཀྱི་ འཐུས་མི་ཚུ་གི་ མི་སེར་ཚུ་གི་ མཐའ་དོན་ལུ་ མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ ལཱ་འབད་དོ་ཟེར་ཨིན་པས།
ཟླཝ་༡ ནང་ ཚོགས་ཆུང་གི་ ཞལ་འཛོམས་ཚར་༡༠༧ འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ གནད་དོན་ལེ་ཤ་གུ་ གསུང་གྲོས་གནང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ལྡོག་ཕྱོགས་ཚོགས་པ་གིས་ ཚོགས་པ་གིས་ སྤྱི་ཚོགས་ནང་ གྲོས་བསྟུན་གྱི་དོན་ལུ་ཕུལ་མི་ དཔྱད་ཡིག་དང་ གྲོས་དོན་ཚུ་ག་ར་ལུ་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ཡི་ཟེར་ཨིན་པས།
ཨིན་རུང་ ལྡོག་ཕྱོགས་ཚོགས་པ་གིས་ གཞི་སྒྱུར་ལག་ལེན་འཐབ་པའི་ཤུལ་ལས་ བཅའ་ཁྲིམས་༤༧ ལེགས་ཤོམ་བཟོ་དགོཔ་འདུག་ཟེར་ཨིན་པས།
ལྡོག་ཕྱོགས་ཚོགས་པ་གིས་ ཁྲིམས་བཟོའི་བྱ་རིམ་ནང་ དྭངས་གསལ་དང་ འགན་འཁྲི་བཟོ་ནི་ལུ་ ཁས་ལེན་འབད་ཡོདཔ་ད་ དེ་ནང་ བརྡ་བརྒྱུད་དེ་ གལ་ཅན་ཅིག་ཨིནམ་སྦེ་ བཤད་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།
ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

ད་རིས་ བློན་ཆེན་ཚེ་རིང་སྟོབས་རྒྱས་ཀྱིས་ གཙང་སྦྲ་འཕྲོད་བསྟེན་དང་ མཛེས་ཆ་ལྡན་པའི་ ཐིམ་ཕུག་བཀའ་རྒྱ་ཁྲོམ་ བསྐྱར་གསོ་བསྒྲུབས་མི་དེ་ སྒོ་འབྱེད་འབད་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།

༉ ཤེས་རིག་དང་རིག་རྩལ་ལྷན་ཁག་གིས་ འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་ སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་༦༣ གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ཨིནམ་ད་ དེ་གི་དོན་ལུ་ འཆར་དངུལ་ཡོངས་བསྡོམས་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༡༤ བགོ་བཀྲམ་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
གནད་དོན་དེའི་སྐོར་ལས་ ཐིམ་ཕུག་ལུ་ ས་གནས་གཞུང་གི་འགོ་དཔོན་ཚུ་ འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ ལག་ལེན་མཉམ་འབྲེལ་ཞལ་འཛོམས་ནང་ གསལ་སྟོན་འབད་ཡོདཔ་ད་ སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་ཚུ་ཡང་ ཤེས་རིག་གི་ སྤུས་ཚད་ལྷན་ཐབས་དང་ མཐུན་རྐྱེན་འཛིན་སྐྱོང་ལེགས་ཤོམ་འབད་ནི་ དེ་ལས་ ངེས་བརྟན་བཟོ་ཐབས་ལུ་ཨིན་པས།
གཞུང་སྐྱོང་ཚོགས་པ་གིས་ བཙག་འཐུའི་སྐབས་ ཤེས་རིག་སྤུས་ཚད་ ཡར་དྲག་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་ཚུ་ གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་གི་ ཁས་བླངས་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་ཚུ་ཡང་ འགོ་དང་པ་ར་ གཞུང་༢ པའི་སྐབས་ གཞི་བཙུགས་འབད་བའི་སྐབས་ འཆར་དངུལ་མ་ལང་མི་དང་ སྐྱོན་བརྗོད་ཚུ་འབད་བའི་ཤུལ་ལས་ གཞུང་༣ པའི་སྐབས་ སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་ཚུ་ འཕྲོ་མཐུད་དེ་ འབད་མ་ཚུགསཔ་ཨིན་པས།
སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་༦༣ ཡང་ སེམས་ཁར་འབབ་པའི་ ཐབས་ལམ་བཏོན་ཐོག་ལས་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ཨིན་པས།
སློབ་གྲྭ་ཤེས་ཡོན་ལས་ཁུངས་ཀྱི་ ཡོངས་ཁྱབ་མདོ་ཆེན་ ཀརྨ་དགེ་ལེགས་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ལྷན་ཁག་གིས་ ལོ་དང་པའི་ནང་ རྫོང་ཁག་རེ་ལུ་ སློབ་གྲྭ་༢༠ རེ་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་དང་ ལོ་༢ པའི་ནང་ སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་༡༩ དེ་ལས་ ལོ་ངོ་༣ པ་དང་༤ པའི་ནང་ སློབ་གྲྭ་༡༢ གཞི་བཙུགས་འབད་འོང་ཟེར་ཨིན་པས།
སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་ཚུ་ལུ་ དངུལ་འབྲེལ་དང་ མི་སྟོབས་འཛིན་སྐྱོང་གི་ རང་དབང་ཧྲིལ་བུམ་ བྱིན་ནི་ཨིན་པས།
སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་ཚུ་ཡང་ མཐུན་རྐྱེང་འཇོན་ཐངས་ཅན་ཅིག་སྦེ་ ལངམ་མི་ནང་འཁོད་ལུ་ སློབ་གྲྭ་ཆུང་ཚུ་ནང་ འཛིན་སྐྱོང་འཐབ་ནི་ཨིནམ་ད་ བཀོད་ཁྱབ་དབུ་འཛིན་དང་ དེ་གི་འོག་ལུ་ དབུ་འཛིན་འོགམ་ཡོད་མི་གིས་ ཉེ་འདབས་ཀྱི་ སློབ་གྲྭ་༣ མཉམ་སྡེབ་ཐོག་ལས་ འཛིན་སྐྱོང་འཐབ་ནི་ཨིན་པས།
དཔེར་ན་ ཆུ་ཁ་སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་གིས་ རྩི་མ་གླ་ཁ་འབྲིང་རིམ་སློབ་གྲྭ་བར་མ་དང་ ཝང་ཆུ་འབྲིང་རིམ་སློབ་གྲྭ་བར་མ་ རྩི་མ་གླ་ཁ་སློབ་གྲྭ་ཆུ་ དེ་ལས་ བཀྲིས་དགའ་ཚལ་སློབ་གྲྭ་ཆུང་བ་ཚུ་ འཛིན་སྐྱོང་འཐབ་ནི་ཨིན་པས།
ལྷན་ཁག་གི་ ཚད་གཞི་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་ སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་ཚུ་གིས་ སློབ་གྲྭ་ཆུ་བ་ལས་ སློབ་རིམ་༡༢ པ་ཚུན་གྱི་ སལོབ་སྟོན་ཚུ་ འབད་དགོཔ་ད་ སློབ་གྲྭ་ནང་ སློབ་ཕྲུག་༡,༥༠༠ འོང་ནི་ཨིན་མི་ལས་ བརྒྱ་ཆ་༨༠ ནང་སྡོད་སྦེ་ སྡོད་དགོཔ་ཨིན་པས།
གནད་དོན་གཞན་དེ་ ས་གནས་དང་ འཛུལ་ཞུགས་ཚད་གཞི་ ས་གོ་རྒྱ་སྐྱེད་ དེ་ལས་ གཞི་རྟེན་སྤུས་ཚད་ཚུ་ཡང་ ངོས་ལེན་འབད་དགོཔ་ཨིན་པས།
སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་ ག་རིའི་ནང་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་དང་ ཞབས་ཏོག་ ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་གནས་སྟངས་དང་ འཐུང་ཆུའི་མཐུན་རྐྱེན་ ཆུ་དྲོད་བཏགས་དང་བསིལ་ལྡན་བཟོ་ནིའི་མཐུན་རྐྱེན་ རྩེད་རིགས་ དེང་སང་གི་ ཨིསི་མརཊི་སློབ་ཁང་དང་བརྟག་དཔྱད་ཁང་ དཔེ་མཛོད་ཁང་ལ་སོགས་པའི་མཐུན་རྐྱེན་ཚུ་ འོང་ནི་ཨིན་པས།
ས་གནས་གཞུང་གི་ འགོ་དཔོན་ལ་ལོ་ཅིག་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་ཚུ་ གཙོ་རིམ་བཟུང་ནི་ དྲགས་པ་ཅིན་ སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་མེད་མི་ཚུ་གི་ ཤེས་རིག་གི་སྤུས་ཚད་ལུ་ ཐོ་ཕོགས་འོང་ཟེར་ཨིན་པས།
ཤེས་རིག་བློན་པོ་ ཡིད་བཟང་ ཌི་ཐ་པ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ཀྱི་ སློབ་གྲྭ་༥༧༡ ལུ་ མཐུན་རྐྱེན་ཚུ་ བགོ་བཀྲམ་འབད་བ་ཅིན་ ཟད་འགྲོ་ལྕི་དྲགས་གནས་ནི་ཨིནམ་ལས་ སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་ཚུ་གིས་ དེ་གི་ དཀའ་ངལ་དེ་ སེལ་ཐབས་འབད་ཚུགས་ཟེར་ཨིན་པས།
ཡོངས་ཁྱབ་མདོ་ཆེན་ ཀརྨ་དགེ་ལེགས་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ གཞུང་གིས་ སློབ་གྲྭ་གཞན་ཚུ་ལུ་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་དེ་ འཕྲོ་མཐུད་ར་ འབད་ནི་ཨིནམ་ད་ དེ་ཡང་ སློབ་དཔོན་ཚུ་ལུ་ ཟད་འགྲོ་ཉུང་བའི་སྡོད་ཁྱིམ་དང་ རྩེད་རིགས་མཐུན་རྐྱེན་ དེ་ལས་ ཁྱད་རིག་མ་འདྲཝ་ཚུ་ལུ་ དམིགས་བསལ་སློབ་གྲྭ་ཐོག་ལས་ འབད་ནི་ཨིན་པས།
ས་གནས་གཞུང་གི་ འགོ་དཔོན་ལ་ལོ་ཅིག་གིས་ བཀོད་ཁྱབ་དབུ་འཛིན་ཚུ་ རྫོང་ཁག་ཤེས་རིག་འགོ་དཔོན་གྱི་ གོ་གནས་ལས་ མཐོ་ཤོས་ཅིག་སྦེ་ འོང་ནི་ཨིནམ་ལས་ དེ་༢ ཀྱི་བར་ན་ དབང་ཚད་དང་འབྲེལ་བའི་ སྟབས་མ་བདེཝ་ འཐོན་ནི་ཉེན་ཁ་གི་ ཚ་གྱང་ཡོད་ལུགས་ཚུ་ཡང་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
ཀརྨ་དགེ་ལེགས་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ གལ་སྲིད་ བཀོད་ཁྱབ་དབུ་འཛིན་ཚུ་ འོས་འབབ་མེད་པ་ཅིན་ མཁས་མཆོག་དབུ་འཛིན་དེ་ ངོས་ལེན་འབད་ནི་ཨིནམ་ད་ ཁེ་གྱོང་པ་རེ་གི་ འགན་ཁུར་དང་ འགན་འཁྲི་ཚུ་ ལམ་སྟོན་ཡང་ དྭངས་གསལ་སྦེ་ བཟོ་འོང་ཟེར་ཨིན་པས།
སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བའི་ སློབ་ཕྲུག་ཚུ་ལུ་ ཧེ་མ་བཟུམ་སྦེ་ ཅ་ཆས་ཚུ་ རིན་མེད་སྟོང་པར་བྱིན་ནི་གི་ གནད་དོན་ཐད་ལུ་ ཀརྨ་དགེ་ལེགས་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ལྷན་ཁག་གི་གཙོ་རིམ་དེ་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ལུ་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་དང་ དགོས་མཁོ་འབྱུང་པ་ཅིན་ དགོས་མཁོ་ཅན་གྱི་ཅ་ཆས་ཚུ་ རིན་མེད་སྟོང་པ་སྦེ་ བྱིན་འོང་ཟེར་ ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།
ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

༉ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་དཔལ་འབྱོར་གྱིས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༩ འི་ནང་འཁོད་ལུ་ ལཱ་གཡོག་༥,༠༠༠དང་ སྤྱི་ལོ་༢༠༣༤ གི་ནང་འཁོད་ལུ་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་དཔལ་འབྱོར་གྱིས་ ནང་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་འབོར་ལུ་ ཡུ་ཨེསི་ཌོ་ལར་ས་ཡ་༦༠༠ལྷན་ཐབས་འབད་ནི་ཨིན་པས།
དམིགས་གཏད་དེ་ཡང་ སྤྱི་ཟླ་༧ པའི་ཚེས་༡༢ ལུ་ འགོ་འབྱེད་འབད་མི་ རྒྱལ་ཡོངས་ཌི་ཇི་ཊཱལ་ཐབས་བྱུས་ནང་ གསལ་བཀོད་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
རྒྱལ་ཡོངས་ཌི་ཇི་ཊཱལ་ཐབས་བྱུས་ཀྱི་འཆར་སྣང་ འབྲུག་གཅིག་སྒྲིལ་དེ་ནང་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་དཔལ་འབྱོར་དང་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་མི་སྡེ་ དེ་ལས་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་གཞུང་སྐྱོང་༣ ལུ་ གཙོ་རིམ་བཟུང་ནི་ཨིན་པས།
བློན་ཆེན་ཚེ་རིང་སྟོབས་རྒྱས་ཀྱིས་ ཁོ་རའི་ མི་སྡེ་བརྡ་བརྒྱུད་ནང་ བཀོད་མིའི་ནང་ རྒྱལ་ཡོངས་ཌི་ཇི་ཊཱལ་ཐབས་བྱུས་དེ་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་གཞི་སྒྱུར་ཀྱི་དོན་ལུ་ ཐབས་ལམ་ཆ་ཚང་ཅིག་སྦེ་ ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ཨིནམ་བཞིན་དུ་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་དང་ མི་མང་ཞབས་ཏོག་སྐྱེལ་སྤྲོད་ཚུ་ཡང་ ལྷན་ཐབས་འབད་ཚུགས་ཟེར་ཨིན་པས།
འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་ འཆར་དངུལ་དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༡༠བགོ་བཀྲམ་འབད་མི་ལས་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༡,༦༩༨ དེ་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་དཔལ་འབྱོར་དང་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༥,༡༤༨.༡༩ དེ་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་གཞུང་སྐྱོང་ དེ་ལས་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་མི་སྡེའི་དོན་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༦༡༠.༦༥ བགོ་བཀྲམ་འབད་ནུག།
དེ་བཟུམ་སྦེ་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་མཐུན་རྐྱེན་དང་ གློག་ཐོག་ཉེན་སྲུང་སྒྲིང་སྒྲི་བཟོ་ནི་ དེ་ལས་ ཞིབ་འཚོལ་གོང་འཕེལ་ལ་སོགས་པའི་དོན་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༢,༥༤༢.༡༩ བགོ་བཀྲམ་འབད་ནུག།
ཌི་ཇི་ཊཱལ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ དམིགས་ཡུལ་དེ་ཡང་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༩ ནང་འཁོད་ལུ་ ནང་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་འབོར་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༣༠༠དང་ སྤྱི་ལོ་༢༠༣༤ ནང་འཁོད་ལུ་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་དཔལ་འབྱོར་གྱིས་ ནང་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་འབོར་ལུ་ ཡུ་ཨེསི་ཌོ་ལར་ས་ཡ་༦༠༠ལྷན་ཐབས་འབད་ནི་དེ་ཨིན་པས།
ཐབས་བྱུས་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་ དམིགས་གཏད་ཚུ་ཡང་ བཟོ་གྲྭ་ཌི་ཇི་ཊཱལ་དང་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་གནས་སྟངས་ལམ་ལུགས་ཡར་དྲག་ དེ་ལས་ བརྡ་དོན་འཕྲུལ་རིག་བཟོ་གྲྭ་ཁང་ཚུ་ གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་གི་ ལས་རིམ་༣ ཐོག་ལས་ འགྲུབ་ཚུགས་ནི་ཨིན་པས།
ཌི་ཇི་ཊཱལ་གྱི་དོན་ལུ་ འོས་འབབ་ཅན་གྱི་ ལས་སྡེ་༨ ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ ཤིང་ཆ་དང་འབྲེལ་བའི་ བཟོ་གྲྭ་ཁང་ཚུ་གི་དོན་ལས་ རང་བཞིན་ཚོང་བསྒྲགས་བསྡུ་གསོག་དང་ ལཱ་འབད་ཞིནམ་ལས་ མཇུག་བསྡུ་ཚུགསཔ་འབད་ནི་གི་ ཆོག་ཐམ་ལྷན་ཐབས་ལ་སོགས་པ་ཚུ་ལུ་ གཙོ་རིམ་བཟུང་ནི་ཨིན་པས།
ལས་རིམ་གཙོ་ཅན་གཞན་ཚུ་ཡང་ ཚོང་འབྲེལ་སོ་ནམ་གྱི་དོན་ལུ་ ཡུན་བརྟན་སོ་ནམ་དང་ སྒོ་ནོར་ཚུ་ཨིནམ་ད་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་འཕྲུལ་ལག་ལེན་ སྒྲིག་བཅོས་ཉམས་མྱོང་དང་ ཡོངས་འབྲེལ་ལྟ་སྐོར་ ཡུན་བརྟན་ ཨིསི་མརཊ་དང་ གསོ་བ་དང་ སོ་ནམ་ དེ་ལས་ གནམ་གཤིས་ཀྱི་དོན་ལུ་ གདོང་ལེན་སྐྱེལ་འདྲེན་ལམ་ལུགས་དང་ གནས་སྡུད་ལམ་ལུགས་ཚུ་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཌི་ཇི་ཊཱལ་ཡར་དྲག་ལམ་ལུགས་ནང་ གནས་སྟངས་བཟོ་སྟེ་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་ཚོང་འབྲེལ་དང་གོང་འཕེལ་དང་ གསར་གཏོད་ དེ་ལས་ ཚོང་འབྲེལ་གཞི་བཙུགས་ཚུ་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་དེ་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་དཔལ་འབྱོར་བཟོ་ནི་ཨིན་པས།
དེ་ནང་ ཡོངས་འབྲེལ་ཚོང་འབྲེལ་གོང་འཕེལ་དང་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་དངུལ་སྤྲོད་ཐབས་ལམ་ དེ་ལས་ འཛམ་གླིང་ཚོང་ལམ་ལྷོད་ཐམས་གྱི་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་གོ་སྐབས་ཚུ་ ཚུད་དེ་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ དེ་ཡང་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་དཔལ་འབྱོར་ མཐར་འཁྱོལ་ཅན་འབྱུང་ནིའི་དོན་ལུ་ མེད་ཐབས་མེདཔ་ཅིག་ཨིན་པས།
ཐབས་བྱུས་ཀྱིས་ འཕྲུལ་རིག་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་དོན་ལས་ གནས་སྟངས་སྒྲིང་སྒྲི་དང་ དངུལ་འབྲེལ་ཐབས་ལམ་དང་ འཕྲུལ་རིག་ལཱ་གོཡག་བཟོ་སྟེ་ བརྡ་དོན་འཕྲུལ་རིག་ཡར་དྲག་གཏང་ནི་དང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ས་ཆ་ཨེ་ཀར་༡༠༠ནང་ བརྡ་དོན་འཕྲུལ་རིག་གླིང་ག་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ཨིན་པས།
གཙོ་རིམ་ཅན་གྱི་ ལས་རིམ་ཚུ་ཡང་ འཛམ་གླིང་ཚོང་ལམ་ནང་ བརྡ་དོན་འཕྲུལ་རིག་ཚོང་འབྲེལ་གྱི་དོན་ལས་ བརྡ་དོན་ཚོང་འབྲེལ་དང་ ཤེས་རིག་བཟོ་གྲྭ་ཁང་ནང་ གཅིག་སྒྲིལ་ཡར་དྲག་ དེ་ལས་ གནས་སྡུད་ཞབས་ཏོག་ལྟེ་བའི་ནང་ ཚོང་འབྲེལ་གཞི་བཙུགས་ གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ཚུ་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
རྒྱལ་ཡོངས་ཌི་ཇི་ཊཱལ་ཐབས་བྱུས་ ལག་ལེན་དེ་ འབྲུག་གཞུང་འཕྲུལ་རིག་ལས་སྡེ་གིས་ འགོ་ཁྲིདཔ་འབད་ནི་ཨིནམ་ད་ དེ་ནང་ ལས་སྣ་སྣ་མང་སྦེ་ འབྲེལ་གཏོགས་འབད་ནི་ཨིནམད་ ཐབས་བྱུས་རེ་ལུ་ ལག་ལེན་འཐབ་མི་ ཚོང་རོགས་མ་འདྲཝ་འོང་ནི་ཨིནམ་ད་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་མི་ མཉམ་འབྲེལ་བ་ཚུ་ཡང་ ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།
ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

༉ ཁ་ཙ་ འགོ་འབྱེད་འབད་མི་ རྩེད་རིགས་ཉེན་བཅོལ་གསརཔ་དེ་གིས་ འབྲུག་ཨོ་ལིམ་པིག་ཚོགས་ཆུང་དང་གཅིག་ཁར་ འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་མི་ ལུས་རྩལཔ་དང་ སློབ་སྟོན་པ་ དེ་ལས་ རྩེདམོ་གི་ཁྱད་རིགཔ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ ཁེ་ཕན་གཞན་ཚུ་གི་གྲངས་སུ་ སྨན་བཅོས་ཟད་འགྲོ་དང་ རྐྱེན་ངན་རྨ་སྐྱོན་ཚུ་ ཚུདཔ་ཨིན་པས།
དེ་ཡང་ འབྲུག་ཉེན་བཅོལ་ཚད་འཛིན་གྱིས་ འབྲུག་ཨོ་ལིམ་པིག་ཚོགས་ཆུང་དང་གཅིག་ཁར་ མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ ཉེན་བཅོལ་ལས་རིམ་དེ་ འགོ་བཙུགས་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འབྲུག་ཉེན་བཅོལ་ཚད་འཛིན་གྱི་ གཙོ་འཛིན་བཀོད་ཁྱབ་འགོ་དཔོན་ དམ་དི་རྡོ་རྗེ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ རྩེད་རིགས་ཉེན་བཅོལ་ འགོ་བཙུགས་མི་དེ་ དུས་མཐུན་ཨིནམ་མ་ཚད་ ལུས་རྩལཔ་དང་ རྩེདམོ་གི་ཁྱད་རིགཔ་ཚུ་ གཟུགས་ཁམས་ཡར་དྲག་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ མདུན་སྐྱོད་ཁག་ཆེ་དྲགས་ཅིག་ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
ཉེན་བཅོལ་ལས་རིམ་དེ་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་དང་ རྒྱལ་སྤྱིའི་རྩེད་འགྲན་ལས་རིམ་ཚུ་ནང་ བཅའ་མར་གཏོགས་མི་ ལུས་རྩལཔ་ཚུ་གི་ ཉེན་བཅོལ་འབད་བའི་ཁར་ མིག་གིས་མ་མཐོང་པའི་ ཉེན་ཁ་ཚུ་ལས་ ཉེན་སྲུང་འབདཝ་ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
རྒྱ་སྐྱེད་ལས་འཆར་དོན་ལུ་ ཉེན་བཅོལ་རིམ་སྤྲོད་དེ་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ མི་རེ་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་༤,༨༣༢ ཨིནམ་ད་ དེ་གིས་ རྐྱེན་ངན་བྱུང་བའི་སྐབས་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་༨༠༠,༠༠༠ དང་ སྨན་བཅོས་ཟད་འགྲོ་དོན་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་༢༠༠,༠༠༠ གནས་པའི་ ཉེན་བཅོལ་འབདཝ་ཨིན་པས།
ཚད་ལྡན་འཆར་གཞི་དོན་ལུ་ ཉེན་བཅོལ་རིམ་སྤྲོད་དེ་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ མི་རེ་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་༤,༡༡༢ དང་ རྐྱེན་ངན་བྱུང་བའི་སྐབས་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་༦༠༠,༠༠༠ དང་ སྨན་བཅོས་ཟད་འགྲོ་དོན་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་༢༠༠,༠༠༠ གནས་པའི་ ཉེན་བཅོལ་འབདཝ་ཨིན་པས།
རྩེདམོ་ལ་ལོ་ཅིག་ རྩེད་འགྲན་ཉུང་སུ་ཅིག་ལས་བརྒལ་མ་འབད་ནི་དེ་གིས་ འབྲུག་ཉེན་བཅོལ་ཚད་འཛིན་གྱིས་ དུས་ཐུང་ཉེན་བཅོལ་གདམ་ཁ་བཟོ་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ ཉིན་གྲངས་༩༠ འོག་རྒྱུའི་དོན་ལུ་ ཉེན་བཅོལ་རིམ་སྤྲོད་བརྒྱ་ཆ་༨༠ དང་ ཉིན་གྲངས་༩༠ ལས་༡༨༠ ཚུན་ ཉེན་བཅོལ་རིམ་སྤྲོད་བརྒྱ་ཆ་༩༠ ཨིནམ་ད་ ཉིན་གྲངས་༡༨༠ ཡན་ཆད་ཀྱི་དོན་ལུ་ ཉེན་བཅོལ་རིམ་སྤྲོད་དེ་ ཧྲིལ་བུམ་ཨིན་པས།
ཡོངས་གྲགས་ཅན་གྱི་ རྒྱལ་ཡོངས་ཕུཊ་བཱོལ་རྩེད་མི་ བཙན་སྐྱོགས་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ རྩེད་རིགས་ཉེན་བཅོལ་ལས་རིམ་དེ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ རྩེདམོ་གི་ཁྱད་རིགཔ་ཚུ་ལུ་ ཕན་རླབས་ཆེ་བའི་ ཐབས་ལམ་ལེགས་ཤོམ་ཅིག་ ཨིན་མས་ཟེར་ཨིནམ་ད་ རྒྱལ་ཁབ་གཞན་ཁར་འབད་བ་ཅིན་ ལུས་རྩལཔ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ ཉེན་བཅོལ་ལས་རིམ་དེ་ གཙོ་རིམ་དྲག་ཤོས་ཅིག་ཨིནམ་ད་ འབྲུག་ལུ་ཡང་ འདི་བཟུམ་མའི་ ཉེན་བཅོལ་ལས་རིམ་ འགོ་བཙུགས་ནི་དེ་གིས་ སེམས་དགའ་ཡི་ཟེར་ ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།
བཙན་སྐྱོགས་དབང་འདུས།

༉ དམ་ཆུ་དང་ ཆུ་ཁ་བར་ནའི་གཞུང་ལམ་ཁར་ ཆརཔ་ཤུགས་སྦེ་རྐྱབ་མི་ལུ་བརྟེན་ འཁོར་ལམ་བདའ་སྟེ་ འདམ་ཐོན་པའི་ཁར་ རྡོ་རྦོབ་རིལ་འོང་སྟེ་ འཁོར་ལམ་བསུབས་ཡོད་མི་དེ་ བསལ་ཚར་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ འཁོར་ལམ་བསལ་ནིའི་དོན་ལུ་ ས་བཅད་འཕྲུལ་ཆས་དང་ ལས་མི་༦༠ ལྷགཔ་ཅིག་གིས་ དུས་ཡུན་ཉིནམ་༢ ཀྱི་རིང་ བསལ་ཚར་ཡོདཔ་ཨིན་པས=
ད་ལྟོ་ གཞུང་ལམ་བདའ་སྟེ་ སྣུམ་འཁོར་ཚུ་ འགྲོ་འགྲུལ་འབད་བཅུག་རུང་ ལཱ་ཚུ་ཟླཝ་དག་པ་ཅིག་གི་རིང་ འཕྲོ་མཐུད་དེ་ར་འབད་ཞིནམ་ལས་ ཤུལ་ལས་རྩི་ནག་གཏང་ནི་ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
རྩི་མ་གཤམ་གྱི་ ལམ་རྒྱ་གྲམ་ཁར་ མི་ཊར་༤༥༠ དེ་ཅིག་ ས་འདམ་དང་ རྡོ་རྦོབ་རིལ་འོང་མི་ དེ་ལས་ ས་རུ་རྡོ་རུ་ཚུ་ལུ་བརྟེན་ སྣུམ་འཁོར་འགྲོ་འགྲུལ་འབད་ནི་ལུ་ ལཱ་ཁག་བཏང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ས་མཚམས་གཞུང་ལམ་གྱི་ལཱ་འབད་མི་ དམག་སྲིད་ཨ་ཤིཤ་དུ་བེ་གིས་ བཤད་མིའི་ནང་ འཁོར་ལམ་རྩི་ནག་བཏང་མིའི་གུ་ལས་ ས་རུ་རྡོ་རུ་སེན་ཊི་མི་ཊར་༤༥ དེ་ཅིག་ ཆགས་ཡོད་མི་གིས་ སྣུམ་འཁོར་ཚུ་ འགྲོ་འགྲུལ་འབད་ནི་ལུ་ ལཱ་ཁག་ཡོདཔ་མ་ཚད་ དམིགས་བསལ་དུ་ སྣུམ་འཁོར་ཆུང་བ་ཚུ་ལུ་ ལཱ་ཁག་འདུག་ཟེར་ཨིན་པས།
དཀའ་ངལ་དེ་ དུས་རྒྱུན་དུ་ཐོན་དོ་ཡོདཔ་ལས་ དེ་ཚུ་ འཕྲལ་མགྱོགས་ར་ བསལ་དགོཔ་ཡོད་ཟེར་ ཁོ་གིས་བཤད་པའི་ཁར་ ས་ཁོངས་ནང་ ཇེ་སི་བི་༦ དང་ རོ་ལར་ ས་བཅད་འཕྲུལ་ཆས་ དེ་ལས་ སྣུམ་འཁོར་ཊག་ཚུ་གིས་ འཁོར་ལམ་ཚུ་ སེལ་དོ་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
ས་ཁོངས་ནང་ གདོང་ལེན་བྱུང་མི་དེ་ གཙོ་བོ་ར་ གནམ་བྱཱར་གྱི་སྐབས་ལུ་ སའི་ཆགས་ཚུལ་སྒྲིང་སྒྲི་མེད་མི་དང་ ཆརཔ་རྐྱབ་མི་ ཆུ་མཛོད་ཁང་དེ་ འཁོར་ལམ་འོག་ལུ་ཡོད་ནི་དེ་གིས་ འཁོར་ལམ་བདའ་སྟེ་ གག་འགྲམ་ཞུགས་དོ་ཡོདཔ་ལས་ དཀའ་ངལ་ཚུ་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་ ཐོནམ་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
དམག་སྲིད་ཨ་ཤིཤ་ནུ་བེ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ ས་གྱེད་པ་འབད་མི་དེ་གིས་ གདོང་ལེན་ཚུ་བྱུང་དོ་ཡོདཔ་ལས་ དཱན་ཊག་བཟོ་རིག་ལས་མི་ཚུ་གིས་ འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་ དམིགས་ཡུལ་སྦོམ་ར་བསྐྱེད་དེ་ ལཱ་ཚུ་འབད་ནི་ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
དཱན་ཊག་ལུ་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ རྒྱུན་སྐྱོང་གི་དོན་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༡༦ རེ་བཞག་མི་གིས་ ལང་མི་ཚུགས་དོ་ཡོདཔ་ད་ དཱན་ཊག་གིས་ འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་ རྒྱུན་སྐྱོང་གི་འཆར་དངུལ་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༣༢༠ དགོ་པའི་གྲོས་གཞི་ཚུ་ བཙུགས་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སྤྱིར་བཏང་གྲོས་གཞི་དེ་ ཧ་ལམ་ གནང་བ་གྲུབ་སྟེ་འབད་རུང་ ད་ལྟོ་ རྒྱ་གར་གཞུང་གིས་ གནང་བ་གནང་ནི་ལུ་ བསྒུག་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སྤྱི་ལོ་༢༠༡༨ ཟླ་༧ པའི་ཚེས་༡༨ ལུ་ སྒོ་ཕྱེས་མི་ འཁོར་ལམ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་༢༩.༢ འབད་མི་དེ་ ས་ཁོངས་༡༠ དེ་ཅིག་ནང་ ས་རུད་དང་འདམ་གྱིས་ ལམ་བསུབས་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དམ་ཆུ་དང་ ཆུ་ཁ་བར་ནའི་གཞུང་ལམ་དེ་ སྤྱི་ལོ་༢༠༡༠ ཟླ་༣ པའི་ནང་ འཆར་དངུལ་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༢.༨༧༠ གི་ཐོག་ལས་ བཟོ་སྐྲུན་འབད་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།
ཚེ་རིང་དབང་འདུས།

༉ སྤྱི་ཟླ་༧ པའི་ཚེས་༡༥ ལུ་ ཐིམ་ཕུག་ལུ་སྦེ་ དངུལ་རྩིས་ལྷན་ཁག་ འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ལག་ལེན་གྱི་ མཉམ་འབྲེལ་ཞལ་འཛོམས་སྐབས་ ས་གནས་གཞུང་གི་ འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ རྒྱུ་དངོས་ཁྲལ་དང་འབྲེལ་བའི་ གནད་དོན་དང་ མི་སྟོབས་མ་ལང་པའི་སྐོར་ལས་ ཚ་གྱང་ཡོད་ལུགས་ཚུ་ བཤད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སྤུ་ན་ཁའི་ ཤེལ་རྔ་ན་རྒཔོ་ བསམ་གཏན་ཕུན་ཚོགས་ཀྱིས་ འཕྲུལ་སྐར་ཐོག་ལས་ ཁྱིམ་གུང་དབྱེ་ཞིབ་འབད་བའི་སྐབས་ ཁྱིམ་གུང་དང་ གཞི་རྟེན་ ནོར་ཁྱིམ་ དེ་ལས་ སྔོ་ཚལ་ཆུ་ཤོག་ཁྱིམ་ཚུ་ ཚུད་དེ་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ དེ་ཚུའི་ ཁྲལ་ཚུ་བཏབ་སྟེ་ཡོདཔ་ལས་ ལོག་འཐོབ་ག་ཟེར་ དྲི་དཔྱད་འབད་ནུག།
ཁོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ ཁྲལ་བཏབ་མི་ཚུ་ གཞུང་གི་ བཀའ་རྒྱ་དང་འཁྲིལ་ཏེ་ འབྲི་ཤོག་ཕཱོམ་ཚུ་ བཀང་ཚར་ཏེ་ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།
དེ་དང་འབྲེལ་ སྤུ་ན་ཁ་མགུ་མ་རྒཔོ་ ཀུན་ལེགས་རྒྱལ་མཚན་དང་ ཆུ་ཁའི་རྒཔོ་ ཀུན་ལེགས་རྡོ་རྗེ་གིས་ཡང་ ཕྱུག་པོའི་ཁྲལ་བཏབ་མི་ཚུ་ ལོག་ཐོབ་ནུག་ཟེར་ཨིན་པས།
ས་གནས་གཞུང་གི་ འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ ངོ་སྤྲོད་ལག་ཁྱེར་དང་ ཁྲམ་ཨང་༢ ཀྱི་བར་ན་ གཅིག་མཚུངས་མེད་པའི་ ཚ་གྱང་ཡོད་ལུགས་ཚུ་ཡང་ བཤད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དངུལ་རྩིས་བློན་པོ་ ལས་སྐྱིད་རྡོ་རྗེ་གིས་ ལོ་དང་པའི་ནང་ རྒྱུ་དངོས་ཁྲལ་ལམ་ལུགས་ཀྱིས་ སྟབས་མ་བདེཝ་ ཐོན་མི་ལུ་ ངོས་ལེན་འབད་ཡོད་རུང་ གནད་དོན་མང་ཤོས་ཅིག་ སེལ་ཐབས་འབད་ཚུགས་ཏེ་ ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།
ཁོ་གིས་ བརྡ་དོན་འཕྲུལ་རིག་གི་ ལམ་ལུགས་ལེགས་བཅོས་འབད་ཐོག་ལས་ སྟབས་མ་བདེཝ་ མང་ཤོས་ཅིག་ སེལ་ཐབས་འབད་ཚུགས་ནི་ཨིནམ་མ་ད་ མི་སྡེའི་བརྡ་དོན་ལྟེ་བ་ཚུ་ རྒེད་འོག་བདག་སྐྱོང་དང་ མཉམ་སྡེབ་འབད་མི་གིས་ཡང་ གནད་དོན་ཚུ་ སེལ་ཐབས་འབད་འོང་ཟེར་ཨིན་པས།
རྒྱུ་དངོས་ཁྲལ་བཏབ་མི་ཚུ་ ལོག་འཐོབ་ནི་དང་ གཞུང་གིས་ ཕྱུག་པོའི་ཁྲལ་དེ་ དགོངས་ཡངས་གཏང་ནི་གི་ ལས་རིམ་སྒྲིག་སྟེ་ཡོད་ཟེར་ བློན་པོ་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
འོང་འབབ་དང་ཅ་དམ་གྱི་ ཡོངས་ཁྱམ་མདོ་ཆེན་ བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ བསྐྱར་ཞིབ་འབད་བའི་ རྒྱུ་དངོས་ཁྲལ་ལམ་ལུགས་དེ་ འདྲ་མཉམ་དང་དྲང་བདེན་ ངེས་བརྟན་བཟོ་ཐབས་ལུ་ ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
ཁོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ གྲོང་གསེབ་ཚུ་ནང་ གནས་སྡུད་རྒྱབ་ལུས་མི་དེ་ཡང་ མི་སྟོབས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་དང་ བརྟག་ཞིབ་དེ་ཡང་ ཁྲོམ་གྱི་ས་ཁོངས་ནང་སྡོད་དེ་ འབད་མི་ལུ་བརྟེན་ཨིན་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ གཞུང་གིས་ འཕྲུལ་སྐར་པར་ཆས་ ལག་ལེན་འཐབ་པའི་སྐབས་ ནོར་ཁྱིམ་དང་ སྣུམ་འཁོར་བཞག་ས་ དེ་ལས་ སྔོ་ཚལ་ཆུ་ཤོག་ཁྱིམ་ཚུ་ཡང་ སྡོད་ཁྱིམ་གྱི་གྲངས་སུ་ཚུད་ཡོདཔ་ལས་ རྒྱུ་དངོས་ཁྲལ་ཕོགཔ་སྦེ་ བཟོ་ནུག་ཟེར་ཨིན་པས།
ཁོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ ཁྲམ་བསྣར་འགྱངས་ལུས་མི་ཚུ་ ཨང་གྲངས་ག་ལྷོད་འཐུ་སྟེ་ ཁྲལ་བཀལ་དོ་ཡོད་རུང་ གནད་དོན་དེ་ སེལ་ཐབས་འབད་དེ་ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།
རྒྱུ་དངོས་ཁྲལ་བསྐྱར་ཞིབ་ལམ་ལུགས་ཀྱིས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ ལུ་ འོང་འབབ་དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༦༥༠བཟོ་ཡོདཔ་ད་ རྒྱུ་དངོས་ཁྲལ་བརྒྱ་ཆ་༣ བཀལ་ནི་འགོ་བཙུགས་མི་གིས་ འོང་འབབ་དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༦༡.༨ བཟོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
རྒཔོ་ཅིག་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ས་གནས་གཞུང་སྐྱོང་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ལུ་ མི་སྟོབས་མ་ལང་པའི་ དཀའ་ངལ་ཡོདཔ་ལས་ གཞུང་གིས་ སྲིད་བྱུས་བསྒྱུར་བཅོས་དང་ ཞི་གཡོགཔ་ཚུ་ སེམས་ཤུགས་འཐོབ་ནི་ལུ་ མཐུན་རྐྱེན་བྱིན་ཏེ་ བར་འཛུལ་འབད་དགོཔ་འདུག་ཟེར་ཨིན་པས།
བློན་པོ་ལས་སྐྱིད་རྡོ་རྗེ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ མི་སྟོབས་མ་ལང་པའི་དཀའ་ངལ་དེ་ ས་གནས་གཞུང་རྐྱངམ་གཅིག་མེན་པར་ ལྷན་ཁག་དང་ ལས་སྡེ་ག་རའི་ནང་ཡོདཔ་ད་ གཞུང་གིས་ ཞི་གཡོགཔ་ཚུ་ལུ་ ཟླ་རིམ་དངུལ་ཕོགས་དང་ མཐུན་རྐྱེན་བྱིན་ནི་ལུ་ འཆར་གཞི་བརྩམས་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ ལཱ་ལ་ལོ་ཅིག་ སྒེར་སྡེ་ལུ་ བྱིན་ནི་གི་ འཆར་གཞི་ཡང་ བཟོ་དོ་ཟེར་ཨིན་པས།
རྒཔོ་ཚུ་གིས་ གྲུབ་འབྲས་དང་གཞི་བཞག་སྟེ་ཐོབ་པའི་ གནང་བྱིན་སྐོར་ལས་ བཤད་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ གནད་དོན་དེ་ལུ་ དངུལ་རྩིས་ལྷན་ཁག་ལས་ འགོ་དཔོན་ཅིག་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ དེ་ཚུ་ཡང་ གྲུབ་འབྲས་དབྱི་ཞིབ་འབད་བའི་སྐབས་ དགོས་མཁོ་ཡོད་པའི་ ཡན་ལག་ཅིག་ ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
ཞལ་འཛོམས་ནང་ འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ རྩིས་ཆད་དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༥༥.༩༤ སྐོར་ལས་ གྲོས་བསྡུར་བྱུང་ཡོདཔ་ད་ གཞུང་གིས་ སྲིད་བྱུས་དང་ ཚོང་ལམ་ལེགས་ཤོམ་ཅིག་ བཏོན་དགོཔ་འདུག་ཟེར་ཨིན་པས།
ས་གནས་གཞུང་གི་ འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ སོ་ནམ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ཡར་དྲག་གཏང་ནི་ལུ་ ངེས་བརྟན་འབད་ཡོདཔ་ད་ སོ་ནམ་ལས་སྡེའི་ནང་ འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་ འཆར་དངུལ་ཡོངས་བསྡོམས་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༥༡༢ ལས་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༧༢ བགོ་བཀྲམ་འབད་ནུག།
གཞུང་ལྟེ་བ་དང་ ས་གནས་གཞུང་ཚུ་གི་བར་ན་ བདུན་ཕྲག་༡ གི་ མཉམ་འབྲེལ་ཞལ་འཛོམས་དེ་ཡང་ འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ འཆར་གཞི་ཚུ་ འཇོན་ཐངས་ཅན་དང་ དོན་སྨིན་ཅན་ཅིག་སྦེ་ ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ལུ་དམིགས་ཏེ་ཨིན་པས།
རྫོང་ཁག་༢༠དང་ ཁྲོམ་སྡེ་༤ དེ་གི་དྲུང་ཆེན་ རྒེད་འོག་༢༠༥ གི་རྒཔོ་ རྫོང་ཁག་ཁྲོམ་སྡེའི་འཐུས་མི་ རྫོང་ཁག་དང་ཁྲོམ་སྡེའི་ འཆར་གཞི་འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ འབྲེལ་ཡོད་ལྷན་ཁག་དང་ ལས་སྡེ་ཚུ་དང་ ཞལ་འཛོམས་འཚོགས་དོ་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།
ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

The recently launched National Digital Strategy with the overarching vision to create ‘Intelligent Bhutan’ by 2034 is an ambitious strategy document. The strategy is a step towards achieving the goals of digital transformation.

The strategy aims to increase the digital economy’s contribution to GDP to USD 600 million by 2034, which is six percent of the total GDP, up from the current 3.03 percent. It also aims to generate 5,000 jobs in the digital sector by 2029 and equip 400,000 Bhutanese with digital skills.

The strategy is built on three key pillars – digital society, digital economy, and digital governance, and each of these pillars are further propped up by key thrust areas, followed by a flurry of initiatives. Overall, the strategy reads like an ambitious manifesto. While it is essential to set ambitious targets, the real challenge lies in execution. That’s where we have to be cautious of the pitfalls.

A thriving digital sector is a driver of the economy. Yet, without the necessary technological backbone, the dream of digital transformation will remain just that – a dream. Building a robust digital infrastructure is, therefore, imperative.

Currently, many Bhutanese struggle with poor quality and expensive internet services. For the digital economy to flourish, every citizen must have access to reliable and affordable internet services. This would require substantial investments to expand internet infrastructure coupled with policy decisions and regulatory instruments to ensure competitive pricing and service standards.

Another critical challenge is to ensure public buy-in for digital technologies and services. The strategy plans to equip 400,000 Bhutanese with essential digital skills and literacy by 2034. This is not only important but also necessary. Only with a digitally literate population can we fully leverage the potential of digital technologies.

Improving public service delivery through digital governance is another cornerstone of the National Digital Strategy. The strategy outlines several key initiatives to make government-to-citizen (G2C) services more efficient and accessible through digital technologies.

However, let’s not forget that G2C services were launched during the first democratic government’s term. Yet, even now, a decade and half later, we have not been able to fully automate public service delivery.

So, what is the underlying problem?

A major issue is that public service agencies often work in silos. This lack of coordination hinders the seamless delivery of services. The plan to provide end-to-end integrated service under one roof is something that will ease public service delivery. Further, it is also important to have mechanisms in place to hold public agencies accountable for service delivery. 

Digital transformation will also require a major shift in mindset among public servants. As key stakeholders, they must be skilled and trained on digital tools and new technologies to improve service delivery. And, of course, we cannot ignore the pivotal role of the private sector in Bhutan’s digital transformation. Public-private partnership will be key in driving innovation in the digital sector.

The National Digital Strategy is a visionary roadmap. However, the path to this digital future is fraught with challenges. And its success will hinge on how well we execute the ambitious strategy.

Thinley Namgay

The first-ever sports insurance scheme launched yesterday will provide coverage for athletes, coaches, and sports professionals affiliated with the Bhutan Olympics Committee (BOC). The scheme covers medical expenses and accidental injuries, among other benefits.

Bhutan Insurance Limited (BIL) launched this insurance scheme in collaboration with BOC.

The Chief Executive Officer of BIL, Damdi Dorji, said that the introduction of sports insurance is a timely and crucial step to promote physical wellbeing of athletes and sports professionals. “The scheme will provide insurance coverage to athletes participating in national and international sporting events, and safeguard them against unforeseen risks.”

Insurance for international athletes registered with clubs in Bhutan will also be covered through this scheme.

In an event of disability and loss of life, athletes and coaches will receive medical expenses and financial support. BIL offers two major insurance plans under this scheme – the enhanced plan and the standard plan.

The premium amount for the enhanced plan is Nu 4,832 per person annually. It covers insurance worth Nu 800,000 during personal accidents and Nu 200,000 for medical expenses. The annual premium amount for the standard plan is Nu 4,112, with Nu 600,000 for personal accidents and Nu 200,000 for medical expenses.Given the low frequency of tournaments of some sports, BIL has also crafted a short-term premium option, with 80 percent premium to be paid for insurance for less than 90 days and 90 percent premium for 90-180 days. Full premium will have to be paid for insurance coverage for more than 180 days.

National football icon Chencho Gyeltshen said that the insurance scheme is a profound initiative that will benefit sports professionals in the country. “In other countries, insurance for athletes is one of the topmost priorities, and I am happy that Bhutan also has it now.”

He said that sports insurance will play a vital role in supporting athletes and professionals during injuries through proper and timely medical treatment.

International athletes are usually covered through multiple insurance schemes, such as health insurance, personal accident insurance, critical illness insurance, sports-specific insurance, and public liability insurance, including endorsement and sponsorship insurance, equipment insurance, and life insurance.

National boxer Tashi Wangdi said that Bhutanese athletes used to be concerned about the lack of insurance when participating in international tournaments. “This might have affected their performance,” he said.

There are 15 sports federations, four sports associations, and 15 dzongkhag sports associations under the BOC.

A BOC official said that BOC will only cover insurance for athletes and coaches involved in priority sports such as archery while federations and associations will have to cover the insurance for athletes and coaches not involved in priority sports.

The President of Paro FC, Karma Jigme, said that the introduction of insurance scheme for athletes is a significant step forward in safeguarding the welfare of the players. “While the responsibility now falls on clubs to insure their athletes, I see this as a positive move.”

The President of Bhutan Football Federation, Ugen Tsechup Dorji, said, “Athletes dedicate their lives to achieving excellence and representing our nation with pride, and this support will send a message to athletes that we care for them.”

The sports insurance was launched to commemorate the 40th birth anniversary of His Royal Highness Prince Jigyel Ugyen Wangchuck, the President of the BOC.

The Chairman of BIL, Karma Lotey, said that His Royal Highness has been a beacon of inspiration and support for sports development in Bhutan, and this initiative is a tribute to his vision and unwavering commitment to promoting sports excellence in the country.