YK Poudel

Fifteen years ago, Sonam Chophel, now the Chief Executive Officer of the Cottage and Small Industry (CSI) market, had a groundbreaking business idea to market ‘Grown in Bhutan’ premium agricultural products. Today, this vision has blossomed into a thriving sector, with over 600 entrepreneurs driving Bhutan’s CSI market – 60 percent of whom are women.

Speaking at the National Youth Symposium in Thimphu on August 12, Sonam Chophel said that despite the inherent risks and uncertainties of entrepreneurship, the agrifood sector in Bhutan has shown promising growth, thanks in part to rising farm production and a growing interest in transforming the agricultural sector.

He highlighted several challenges confronting the agrifood sector, including access to finance, limited startup resources, limited use of technology, and market structure, among others. “Further, the sector is challenged by lengthy bureaucracy for the certification process.”

Despite these hurdles, Sonam Chophel said that the agrifood sector in the country is performing relatively better than the broader region.

“There is a growing recognition that the key to unlocking the sector’s full potential lies in prioritising investments in the value chain,” he said. “Enhancing access to data, strengthening the entrepreneurship ecosystem, and fostering public-private partnerships are all critical steps that can help overcome existing challenges,” he said.

The Druksell group, an e-commerce and physical retail store, exemplifies the sector’s promise, showcasing how a focus on the value chain can help entrepreneurs meet domestic needs and explore export opportunities.

Sonam Chophel said that with the right support, Bhutan’s focus on premium, locally grown products could become a unique selling point in both local and international markets. “Agrifood entrepreneurship in Bhutan has the potential to drive economic growth and contribute significantly to the nation’s development,” he said.

Talking about the access to capital for youth entrepreneurs in the agrifood sector, the CEO of Bhutan Development Bank Limited, Tshering Om, said that the bank has given loans in the tune of Nu 4.5 billion to the agri-sector so far, which is 25 percent of its overall portfolio.

“Interested individuals can apply for loans, however, it is also important to have a clear idea based on the needs and priorities of the country,” she said.

She said that the government has allocated Nu 3.3 billion from the economic stimulus plan (ESP) for the agri-sector. This collateral-free loan, available through all financial institutions, offers a four percent interest rate. “All financial institutions are a part of the ESP which interested entrepreneurs may take advantage of,” Tshering Om said.

We stand at a critical juncture—the promises made to revive the agriculture sector can no longer remain just promises. The recent commitment of various agencies to support youth entrepreneurs in the agrifood sector is a positive sign, hinting at a new dawn for a sector that has been left to wither for far too long. In our quest for sustainable development, no sector is as crucial as agriculture, not just for economic growth, but also for the very sovereignty of our nation.

The challenges facing our agriculture sector are formidable, indeed. Bhutan’s small population, combined with market access issues and environmental challenges like unpredictable weather patterns, poses significant hurdles. Add to this the persistent problem of human-wildlife conflicts, which result in annual crop losses of at least 40 percent. However, these challenges must not be excuses for inaction. They should, instead, serve as an urgent call for innovation and reform in our approach to agriculture.

Traditional farming methods and the limited investments made so far have not yielded the desired results. The time for change is now. Recognising this, the government has made some commendable strides by allocating Nu 10 million annually to support new agrifood startups on a cost-sharing basis. Earmarking of Nu two billion from the economic stimulus plan and local government grants for youth initiatives in gewogs is a step in the right direction. These measures offer a glimmer of hope that, with the right support, the agriculture sector can be given a new lease of life.

Yet, the reality on the ground remains stark. Bhutan has only about eight percent of its total land—approximately 277,000 acres—considered as arable. More concerning is the fact that just a fraction of this, roughly 23 percent, is currently under cultivation. This is a clear indicator that despite the potential and the promises, our agricultural sector is not being fully utilised. This underutilisation of our arable land is a missed opportunity that we can no longer afford.

What we now need is a concerted, State-directed investment in agriculture, an investment that is not just monetary but also strategic. We must rethink our agricultural policies, introduce modern farming techniques, and provide the necessary infrastructure to ensure that our youth entrepreneurs can thrive in this sector. We need to create a framework that encourages innovation and supports farmers not just in growing crops, but also in accessing markets, both local and international.

The path to self-sufficiency is not just about producing enough food to feed our population; it is about asserting our national sovereignty. In a world that is increasingly unpredictable, where global supply chains can be disrupted in an instant, Bhutan cannot afford to remain complacent.

Our future lies in the hands of those who till the land, those who innovate in the face of adversity, and those who believe in the power of self-sufficiency. Put simply, our very sovereignty depends on it.

Sheep rearing has sharply declined over the years due to climate change, outmigration, and shift in livestock practices

YK Poudel

The age-old tradition of sheep rearing is declining in the country, thanks to impacts of climate change, outmigration, and lack of economic viability of sheep farming. 

To counter this decline, investments in improved breeds and a more profitable sheep industry are becoming crucial. As part of this, Bhutan recently imported 400 doses of ram semen from Mongolia with the aim of enhancing sheep breeds in the country.

Currently, sheep farming is practiced across 11 dzongkhags and one government farm.

According to livestock statistics, the country’s sheep population has plummeted from 39,235 in 1987 to just 9,411 in 2023. Last year alone, around 957 sheep were killed, primarily due to wildlife predation.

The Department of Livestock (DoL) manages the National Sheep Farm at Dechenpeltrithang in Bumthang as the nodal farm to promote sheep development and preserve the vulnerable local sheep types.

The farm rears one exotic sheep breed (Comeback) and four indigenous varieties –  Sakteng, Jakar, Sipsoo and Sarpang breeds.

Sakteng type has finer quality wool among the indigenous breeds – found mostly in the eastern part of the country, especially Merak and Sakteng in Trashigang. Jakar breed is found in temperate areas of central Bhutan particularly in Wangdue, Trongsa and Bumthang. The Sipsoo and Sarpang breeds, found in sub-tropical areas share similar traits and are found in Chhukha, Tsirang, Dagana and Sarpang.

Established in 1974 as the National Sheep and Yak Development Project, the farm started with 1,500 sheep. Today, it has 337 sheep, including 165 rams, 144 ewes, and 28 lambs, managed by a team of 21 staff members.

Farm Manager Sonam Jamtsho said that all the indigenous breeds are vulnerable, particularly the Jakar type, which is now in critically low numbers. “These native sheep breeds are genetically distinct from other local and regional breeds in terms of body size, wool quality, and meat, and offer opportunities for developing indigenous sheep industry through selective breeding,” he said.

The DoL plans to ensure long-term conservation and use of the diverse genetic resources through improvement in the production of quality and quantity of wool, benefitting the farmers as well.

The National Sheep Farm has conducted 114 capacity-building trainings for sheep-rearing communities, covering husbandry, wool shearing, and animal welfare practices.

There are 19 livestock extension agents across various dzongkhags and 12 staff at National Sheep Farm who have been trained on sheep husbandry, health and management.

In addition, equipment such as sheep shearing slippers, shearing scissors and fodder chaff cutters have been provided to various sheep-rearing households. The farm has also distributed 840 sheep to various farmers. 

Sonam Jamtsho said that support from organisations such as RENEW and UNDP Bhutan has been instrumental in safeguarding vulnerable breeds and making sheep farming more viable.

The farm has cryo-preserved 1,350 doses of native sheep semen to aid in breed conservation.

The farm faces several challenges including staff shortages, pest control issues, and a need for enhanced bio-security. “Improved human capacity and farm resources are essential for reviving Bhutan’s sheep-rearing culture,” Sonam Jamtsho said.

To address these challenges, strategies and a Sheep Breeding Guideline have been developed, including plans for introducing artificial insemination technology for the first time in the country.

As per data from last year, Samtse and Trashigang lead in sheep population. The country produced 5.69 metric tonnes (MT) of wool last year, a significant drop from 11.6 MT in 2022.

Regional and global trends indicate that sheep farming is increasingly under pressure from climate change, inadequate investment, and rising disease rates among sheep.

Thukten Zangpo

Druk Holding and Investments’ (DHI) profit after tax (PAT) skyrocketed by 68.52 percent to Nu 8.42 billion last year, up from Nu 4.99 billion in 2022. 

This remarkable growth was driven by a 27.2 percent rise in overall revenue, reaching Nu 58.6 billion last year from Nu 46.07 billion in 2022.

The energy and resources sector led this surge, contributing 50.4 percent of total revenue. Compared to 2022, the revenue increased by 17.57 percent or Nu 6.1 billion last year.

The Bhutan Power Corporation achieved a record revenue of Nu 20.21 billion and PAT of Nu 1.15 billion, driven by a 64.2 percent increase in energy sales, with 5,689.74 million units sold last year.

The State Mining Corporation saw a 20.55 percent rise in income to Nu 6.47 billion, with a PAT of Nu 2.27 billion, largely from dolomite sales.

The Druk Green Power Corporation saw a decrease in income by 2.97 percent to Nu 11.67 billion due to a reduction in energy generation.

The communication and transportation segment contributed to 13.5 percent of the total revenue at Nu 10.93 billion.

Bhutan Telecom achieved a revenue of Nu 6.1 billion, with mobile services contributing 88.37 percent or Nu 5.39 billion.

Drukair turned around with a 122 percent increase in passenger volume, reaching a high of 201,979, recording a profit before tax of Nu 291.34 million. This was against the previous year’s loss of Nu 1.15 billion.

The strong performance, especially in the energy and resources and communication and transportation sectors last year, is crucial as Bhutan continues to develop the Gelephu Mindfulness City (GMC) Special Administrative Region, according to DHI. 

Drukair, as the national carrier, plays a pivotal role in enabling the GMC and Bhutan to thrive by efficiently and reliably meeting growing transportation and logistics needs, stated a DHI press release.“Hydropower generation will be a key enabler of the continued development of a developed high-tech economy in GMC and the Kingdom as a whole,” the press release stated. 

In financial services and technology investments, the Bank of Bhutan (BoB) saw a growth in digital transactions, with mBOB transactions increasing to Nu 67 billion and goBOB to Nu 482 million.

BoBit, the Bank’s foreign inward remittance service, facilitated a total remittance of AUD 48.01 million. BoB’s PAT increased to Nu 1 billion last year from Nu 676.57 million in the previous year.

At the same time, the DHI’s expenditure saw an increase by 22.79 percent to Nu 40.6 billion last year.

“DHI and Group companies have made strong progress in 2023. Recovery from the pandemic years has been rapid,” the chief executive officer of DHI, Ujjwal Deep Dahal said.

He added that the excellent performance of DHI companies across key sectors sets the group up for further strategic investments and potentially continued strong growth this year. “DHI will continue to invest to accelerate Bhutan’s national development in close partnership with the government and private sector partners, helping to continuously improve quality of life for the Bhutanese people.”

The Group’s total remittance to the government last year stood at Nu 16.4 billion, a 16 percent increase from Nu 14.14 billion in 2022.

This includes a Nu 5.06 billion dividend paid to the finance ministry, an increase of 50.3 percent from the previous year.

The group also made a payment of Nu 2.09 billion as royalty energy, and Nu 488.23 million as royalty and mineral rents.

DHI and Group also remitted a tax of Nu 9.58 billion, an increase of 19.6 percent from Nu 8 billion last year.

DHI stated that the Group’s financial performance enabled DHI to fund a Nu 49.75 million increase in funding for community initiatives and social impact projects.

The strong financial performance was complemented by the successful rollout of high-tech projects funded by DHI such as National Digital Identity programme and the deployment of Bhutanverse, a metaverse version of the Kingdom launched ahead of the FAB23 Bhutan International Conference.

འབྲུག་ཨམ་སྲུའི་རྒྱལ་ཡོངས་ལིག་ཕུཊ་བཱོལ་རྩེད་འགྲན་ནང་ ཐིམ་ཕུག་རྒྱལ་གཞུང་མཐོ་རིམ་སློབ་གྲྭ་དང་ རོ་ཡེལ་ཨེ་ཀ་ཌ་མིག་ གཉིས་ཀྱི་བར་ན་ རྩེད་འགྲན་འབདཝ་ད་ དུས་ཡུན་སྐར་མ་༩༠ གི་ནང་འཁོད་ གཞན་དང་མ་འདྲ་བའི་ གྲུབ་འབྲས་ཅིག་ཐོན་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དེ་ཡང་ ཐིམ་ཕུག་མཐོ་རིམ་སློབ་གྲྭའི་བུམོ་སྡེ་ཚན་གྱིས་ རོ་ཡེལ་ཨེ་ཀ་ཌ་མིག་སྡེ་ཚན་ལུ་ དུས་ཡུན་སྐར་མ་གསུམ་རེ་ནང་ གཱོལ་རེ་བཙུགས་ཏེ་ རྩེད་འགྲན་གྱི་དུས་ཡུན་ཚངམ་ད་ གཱོལ་༢༠-༠ སྦེ་ རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

༉ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་བཏང་ཐབས་ལུ་ འབྲུག་པའི་ངོ་ཚབ་མང་ཤོས་ཅིག་གིས་ སོ་ནམ་བཟའ་ཆས་སྡེ་ཚན་ནང་ ན་གཞོན་ཚོང་ཚོང་འབྲེལ་ལུ་ རྒྱབ་སྐྱོར་རགྱི་ཁས་བླངས་འབད་ཡོདཔ་ད་ ཁས་བླངས་དེ་ཡང་ སྤྱི་ཟླ་༨ པའི་ཚེས་༡༣ ལུ་མཇུག་བསྡུ་མི་ རྒྱལ་ཡོངས་ན་གཞོན་གྲོས་འཛོམས་ཀྱི་སྐབས་ལུ་ འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ལས་ ན་གཞོན་༢༠༠ ལྷགཔ་ཅིག་གིས་ ངོ་རྐྱང་དང་་ཡང་ན་ ཡོངས་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ དུས་སྟོན་ནང་བཅའ་མར་གཏོགས་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སོ་ནམ་དང་ སྒོ་ནོར་ལྷན་ཁག་གི་བློན་པོ་ འཕྲིན་ལས་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་ སོ་ནམ་སྡེ་ཚན་ནང་ གདོང་ལེན་ཚུ་ལེ་ཤ་ཅིག་ར་འབྱུང་དོ་ཡོད་པའི་སྐོར་དང་ མི་རློབས་ཉུང་སུ་འབད་མི་དང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ གནམ་གཤིས་སྔོན་རྟགས་འབད་མ་ཚུགས་མི་ མི་དང་རི་དྭགས་སེམས་ཅན་གྱི་བྲེལ་ཟིང་ཚུ་ལུ་བརྟེན་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ བརྒྱ་ཆ་༣༠ དང་༤༠ གི་བར་ན་ གྱོང་རྒུད་ཕོག་དོ་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
འབྲུག་ལུ་ ཅ་ཆས་གོང་ཚད་ཉུང་བའི་ཐོག་ཐོབ་ཐབས་དང་ ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་གི་གོང་ཚད་ལེགས་ཤོམ་ཐོབ་ཐབས་ཀྱི་གདོང་ལེན་ཚུ་ཡང་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
ནང་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་ལྷན་ཐབས་བཟུམ་ཅིག་སྦེ་ སོ་ནམ་སྡེ་ཚན་རྒྱ་སྐྱེད་འབད་དེ་ འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་སོ་ནམ་འཕྲུལ་རིག་གནས་ཚད་ཅན་བཟོ་ནིའི་འཆར་གཞི་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཁར་ སྤྱི་རུབ་ཐོག་ལས་ སོ་ནམ་སྡེ་ཚན་དེ་ གོང་འཕེལ་དང་ ཕན་ནུས་ཅན་བཟོ་ནི་ཚུ་ཨིནམ་བཞིན་དུ་ ན་གཞོན་ཚུ་ ཧེ་མ་ལས་ར་ ལྕོགས་གྲུབ་ཚུ་གོང་འཕེལ་བཏང་ནི་དང་ སྤུས་ཚད་ཅན་བཟོ་ནི་ བདག་དབང་འབད་བཅུག་ནི་ དེ་ལས་ ཁས་བླངས་འབད་བཅུག་ནི་ཚུ་ ག་ར་དེ་ནང་ཚུད་དེ་ཡོད་ཟེར་ དྲུང་ཆེན་གྱིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
རྩིས་ལོ་༢༠༢༤ དང་༢༠༢༥ གི་སྐྦས་ལུ་ རང་བཞིན་སླར་འབྱུང་ཐོན་སྐྱེད་སྡེ་ཚན་ནང་ འཆར་དངུལ་ དངུལ་ཀྲམ་ ཐེ་འབུམ་༡༠.༢༣ བཞག་ཡོདཔ་ད་ དེ་གིས་ ལྷན་ཁག་གི་ཡོངས་འབོར་འཆར་དངུལ་ལས་ བརྒྱ་ཆ་༡༠ དེ་ཅིག་གི་རྩིས་ཨིན་པས།
མ་འོངས་ལོ་ལྔའི་ནང་འཁོད་ལུ་ གཞུང་གི་དམིགས་ཡུལ་དེ་ སོ་ནམ་སྡེ་ཚན་གྱི་ཁ་ཐུག་ལས་ ནང་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་ལྷན་ཐབས་དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༥༠ འབད་ཚུགས་པའི་རྩིས་ཨིནམ་མ་ཚད་ ཕྱིར་ཚོང་དེ་དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༦ གི་རྩིས་སྦེ་་གྲུབ་འབྲས་མཐར་འཁྱོལ་འབྱུང་ཐབས་འབད་ནི་ཨིན་པས།
འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ས་ཆ་ཚོད་སྙོམས་ལུ་ བཟའ་སྤྱོད་འབད་བཏུབ་མི་བརྒྱ་ཆ་༨ དང་ ཡང་ཅིན་ཨེ་ཀར་༢༧༧,༠༠༠ དེཅིག་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ ཚོད་དཔག་ཐོག་ལ་འབདཝ་ད་ ད་ལྟོ་བཟའ་སྤྱོད་འབད་བཞིན་དུ་ཡོད་མི་དེ་ བརྒྱ་ཆ་༢༣ ཨིན་པས།
གཞུང་ཚབ་ཀེན་ཤི་མི་ཛུ་གིས་ བཤད་མིའི་ནང་ འབྲུག་ལུ་ནང་འཁོད་ཀྱི་བཟའ་ཆས་གྲོས་གནས་ལེའུ་ཚན་ འགོ་འབྱེད་འབད་མི་དེ་ འགོ་བཙུགས་པའི་བསྒང་ལས་ར་ དོན་ཚན་ཁག་གསརཔ་ལེ་ཤ་ཅིག་ཡོད་ཟེར་ཨིནམ་ད་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ དོན་ཚན་མ་འདྲཝ་ཚུ་ཡང་ ཕན་ཚུན་ནང་མཐུན་ ཨང་ཅན་གཡུས་ཚན་ རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ནང་ ཐོན་སྐྱེད་ཅིག་ལ་སོགས་པ་ཚུ་ལུ་ གཙོ་རིམ་སྒྲིག་དོ་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིནམ་ད་ གཞན་དང་གཞན་ཡང་ བློ་གཏད་རྒྱབ་སྐྱོར་མ་དངུལ་ཚུ་ ལས་འགུལ་ནང་བཙུགས་ཏེ་ འབད་ནི་ཨིན་རུང་་ད་ལྟོ་འདི་གི་གྲངས་སུ་མེདཔ་ཨིན་པས།
ཁྲི་འཛིན་འགོམ་ ཡུ་ཨེན་སི་ཨར་སི་དང་ ཡོངས་ཁྱབ་མདོ་ཆེན་རིན་ཆེན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་ སོ་ནམ་བཟའ་ཆས་གནད་དོན་ནང་ ན་གཞོན་མཐུན་འགྱུར་ཚུ་ གལ་ཆེཝ་སྦེ་ཡོདཔ་ད་ ན་གཞོན་ཚུ་ལུ་ ག་ཅི་དགོཔ་ཨིན་ན་ཉན་ནི་དང་ ཁོང་གི་སེམས་ཁར་བབས་པའི་གནད་དོན་ཐོག་ལུ་ བཟོ་བཀོད་བསྒྲིག་ནི་ཚུ་གལ་ཆེཝ་སྦེ་ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།
གཞུང་གི་ཁ་ཐུག་ལས་འབད་རུང་ སོ་ནམ་བཟའ་ཆས་སྡེ་ཚན་དེ་ བརྒྱ་ཆ་༨.༣ གྱི་འཕེལ་ཚད་ཚུ་ འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་བཟོ་ནི་དང་ དེ་ཚུ་ཡང་ ཚོང་འབྲེལ་དང་ སྤུས་ཚད་ལེགས་ལྡན་ལུ་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ་འབད་ནི་ཨིན་པས།
སོ་ནམ་དང་ སྒོ་ནོར་ལྷན་ཁག་གིས་ ལས་སྡེ་གཞན་ཚུ་དང་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ གྲོས་བསྡུར་དེ་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།
ཚེ་རིང་དབང་འདུས།

༉ དུས་ཅི་ལས་ འགོ་བཙུགས་ཏེ་ འབྲུག་གི་སློབ་གྲྭའི་ཆོས་རྒྱུགས་དང་ བརྟག་ཞིབ་ཚོགས་སྡེ་གིས་ མོ་བཏབ་ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་ དྲི་ཤོག་ཚུ་བཟོ་སྟེ་ སློབ་གྲྭ་ཚུ་ལུ་ མི་གཏང་ནི་ཨིན་པས།
དེ་ཡང་ ཕན་ནུས་ཀྱི་ བསྐྱར་ཞིབ་རྒྱས་པར་དང་ མོ་བཏབ་ཀྱི་ ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་གྲུབ་འབྲས་ གཞི་བཞག་ཐོག་ལས་ ཐག་བཅད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ན་ཧིང་ ཚོགས་སྡེ་གིས་ མོ་བཏབ་ཐོག་ལས་ གནས་ཚད་ལྡན་པའི་ དྲི་ཤོག་ཚུ་བཟོ་སྟེ་ སློབ་གྲྭ་ཚུ་ནང་ བཏང་མི་དེ་ཡང་ གཅིག་མཚུངས་དང་ གནས་སྡུད་ཡར་དྲག་ དེ་ལས་ སློབ་ཕྲུག་ཚུ་གིས་ ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་གནས་སྟངས་ ལེགས་ཤོམ་སྦེ་ ཧ་གོ་ཐབས་ལུ་ཨིན་པས།
ཨིན་རུང་ ཚོགས་སྡེ་གིས་ ལམ་ལུགས་དེ་གིས་ སློབ་ཕྲུག་ཚུ་གི་ གྲུབ་འབྲས་ལུ་ དེ་ཅིག་ཁར་ ཁྱད་པར་མེདཔ་སྦེ་ མངོན་གསལ་བྱུང་ནུག།
ཚོགས་སྡེའི་ཚད་འཛིན་ངོ་ཚབ་ ཀུན་ལེགས་རྡོ་རྗེ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ དྲི་ཤོག་ཚུ་གིས་ སློབ་ཕྲུག་ཚུ་ལུ་ སྤྱིར་བཏང་གི་ ཉམས་མྱོང་བྱིན་ནི་དང་ གལ་ཅན་ཨིནམ་སྦེ་ བྱིན་ནི་གི་ དམིགས་ཡུལ་ཡོད་རུང་ ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་ བྱ་སྒོ་ནང་ ཕན་ཁྱད་ཅིག་ ཐོབ་མ་ཚུགས་པས་ཟེར་ཨིན་པས།
ཚོགས་སྡེ་གིས་ དྲི་ཤོག་བཟོ་རུང་ མཐའ་བཅད་ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་སྐུགས་དང་ འབྲེལ་བ་མེདཔ་ད་ སློབ་ཕྲུག་ཚུ་གིས་ མོ་བཏབ་ཀྱི་ ཆོས་རྒྱུགས་དེ་ གལ་ཅན་ཅིག་སྦེ་ ངོས་ལེན་མ་འབད་མི་དེ་ཡང་ མཐའ་བཅད་ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་ སྐུགས་དང་ ཁྱད་པར་ག་ནི་ཡང་ མ་བཟོ་མི་ལུ་བརྟེན་ཨིན་པས།
ཀུན་ལེགས་རྡོ་རྗེ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ཧེ་མ་གི་ ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་ དྲི་ཤོག་ཚུ་ ཚོགས་སྡེའི་ཡོངས་འབྲེལ་ནང་ལས་ ཐོབ་ཚུགས་དོ་ཡོདཔ་ལས་ དེ་གིས་ མོ་བཏབ་ཀྱི་ ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་ དྲི་ཤོག་གསརཔ་བཟོ་མི་དེ་ མཁོ་མེད་འགྱོ་དོ་ཡོད་པའི་ཁར་ མཐུན་རྐྱེན་མངམ་གནསཔ་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
ན་ཧིང་ གཞུང་གི་ཆོས་རྒྱུགས་ནང་ སློབ་ཕྲུག་ཚུ་གི་ གྲུབ་འབྲས་དེ་ཅིག་ར་ མེདཔ་ཨིན་པས།
སློབ་རིམ་༡༢ པའི་ ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་ གྲུབ་འབྲས་མར་བབས་དང་ སློབ་རིམ་༡༠ པའི་ གྲུབ་འབྲས་འབད་བ་ཅིན་ དུམ་གྲ་ཅིག་ལས་བརྒལ་ ལེགས་ཤོམ་མ་འགྱོ་མི་ལུ་བལྟ་བ་ཅིན་ ཚོགས་སྡེའི་མོ་བཏབ་ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་ དྲི་ཤོག་གིས་ ཁྱད་པར་དེ་ཅིག་ར་མེདཔ་སྦེ་ མཐོང་ཅི་ཟེར་ ཀུན་ལེགས་རྡོ་རྗེ་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
དེ་འབདཝ་ལས་ ཚོགས་སྡེ་གིས་ སློབ་ཕྲུག་དང་ སློབ་དཔོན་ཚུ་ལུ་ གཞུང་གི་ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་ ཆོས་ཚན་ག་རའི་  དྲིས་ལན་དཔེ་དེ་ ཡོངས་འབྲེལ་ནང་བཙུགས་ཏེ་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ནི་ཨིནམ་ད་ དེ་ཡང་ སྐུགས་བྱིན་ནི་ལམ་ལུགས་དང་ ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་ལན་ཤོག་དང་འབྲེལ་བའི་ མགུ་འཐོམ་བྱུང་མི་གི་ དཀའ་ངལ་ཚུ་ཡང་ སེལ་ཐབས་འབད་ནི་ལུ་དམིགས་ཏེ་ ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
ཀུན་ལེགས་རྡོ་རྗེ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ཧེ་མ་ དོན་དག་ལེ་ཤ་ཐོག་ལས་ དྲིས་ལན་དཔེ་ཚུ་ ཡོངས་འབྲེལ་ནང་ མ་བཙུགས་པར་ བཞག་ཡོདཔ་ད་ ཨིན་རུང་ དུས་ཅི་ལས་འགོ་བཙུགས་ཏེ་ དུས་ཐོག་ལུ་ རྒྱབ་རྟེན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཡོངས་འབྲེལ་ནང་ བཙུགས་འོང་ཟེར་ཨིན་པས།
ན་ཧིང་ ཚོགས་སྡེ་གིས་ དྲི་ལོག་གཞི་བཀོད་འབད་ནི་ལུ་ རྩ་གཞུང་བཟོ་མི་ཚུ་དང་ མཉམ་འབྲེལ་འབད་ནི་སྦེ་ གསལ་བསྒྲགས་འབད་དེ་ མོ་བཏབ་ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་ ལས་རིམ་ཚུ་ ཚོགས་སྡེ་གིས་ བལྟ་ནི་སྦེ་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཨིན་རུང་ མོ་བཏབ་ཀྱི་ ལས་རིམ་དེ་ གཏན་འཇགས་བཟོ་ནི་གི་ དམིགས་ཡུལ་མེདཔ་ད་ འཕྲལ་ཁམས་ཀྱི་ དབྱེ་ཞིབ་དང་འཁྲིལ་ཏེ་ འཕྲོ་མཐུད་མི་འབད་ནི་སྦེ་ ཐག་བཅད་ཅི་ཟེར་ ཀུན་ལེགས་རྡོ་རྗེ་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
ད་རེས་ སློབ་དཔོན་ལ་ལུ་ཅིག་ བསྒྱུར་བཅོས་འབད་བའི་སྐབས་ ཤེས་རྟོགས་མེདཔ་ལས་ མོ་བཏབ་ཆོས་རྒྱུགས་ཀྱི་ དྲི་ཤོག་ཚུ་ ན་ཧིང་བཟུམ་སྦེ་ ཚོགས་སྡེ་ལས་ འོང་ནི་གི་ རེ་བ་བསྐྱེད་དེ་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཚོགས་སྡེ་གིས་ གནད་དོན་དེའི་སྐོར་ལས་ དུས་ཅི་ སྤྱི་ཟླ་༥ པ་ལས་ སློབ་གྲྭའི་དབུ་འཛིན་ཚུ་ལུ་ སྙན་ཞུ་འབད་དེ་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཀུན་ལེགས་རྡོ་རྗེ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ སློབ་དཔོན་ཚུ་ མགུ་འཐོམ་བྱུང་མི་དེ་ཡང་ དབུ་འཛིན་ཚུ་གིས་ སློབ་དཔོན་ཚུ་ལུ་ སྙན་ཞུ་མ་འབད་མི་ལུ་བརྟེན་ འོང་ནི་མས་ཟེར་ ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།
ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

སྤ་རོ་ཨེཕ་སི་གིས་ སྤྱི་ཟླ་༨ པའི་ཚེས་༡༣ ལུ་ ནེ་པཱལ་ཀཐ་མཱན་ཌུ་རྒྱལ་ས་ལྟེ་བ་ལུ་ ནེ་པཱལ་གྱི་ཕུཊ་བཱོལ་སྡེ་ཚན་ ཅརཆི་བཱོ་ཡེས་དང་གཅིག་ཁར་ རྩེད་འགྲན་འབད་བའི་སྐབས་སུ་ སྤ་རོ་ཨེཕ་སི་གིས་ གཱོལ་༢ བཙུགས་པའི་སྐབས་སུ་ ནེ་པཱལ་སྡེ་ཚན་གྱིས་ གཱོལ་ཅིག་ལས་བརྒལ་བཙུགས་མ་ཚུགསཔ་ལས་ རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ འདི་བཟུམ་གྱི་ རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་མི་དེ་ འབྲུག་པའི་ངོ་རྟགས་ཅིག་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

༉ རྒྱ་གར་ལུ་ ཤིང་ཆས་མཁོ་འདོད་བཀོད་མི་ ཡར་འཕར་འགྱོཝ་དང་འབྲེལ་ འབྲུག་ལས་ ཤིང་ཆས་ཚོང་འབྲེལ་འཐབ་ནི་དེ་ ཡར་སེང་སོང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འདས་པའི་ ལོ་ཕྱེད་དང་༤ འི་ནང་འཁོད་ལུ་ ཕུན་ཚོགས་གླིང་ ཏུར་ས་ཤིང་ཆས་བཞག་ས་ལས་ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་གོང་འཕེལ་ལས་འཛིན་གྱིས་ ཤིང་ཆས་སིཕ་ཊི་༡༤༦,༩༥༣ རྒྱ་གར་ལུ་ ཕྱིར་ཚོང་འཐབ་པའི་ཁར་ ད་རེས་ ཤིང་ཆས་ཚུ་ བསྡུ་ལེན་འབད་བའི་བསྒང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཕུན་ཚོགས་གླིང་གི་ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་གོང་འཕེལ་ལས་འཛིན་གྱི་ ལུང་ཕྱོགས་ཡིག་ཚང་གིས་ ཐོ་བཀོད་བཞག་མི་དང་འཁྲིལཝ་ད་ ཤིང་ཆས་ཕྱིར་ཚོང་དེ་ རྒྱ་ཆེ་དྲགས་སྦེ་ར་ ཡར་སེང་སོང་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
འདས་པའི་ཟླཝ་༣ གྱི་ནང་འཁོད་ལུ་ ཤིང་ཆས་སིཕ་ཊི་༥༠,༦༠༦.༢༦ ལས་བརྒལ་ ཕྱིར་ཚོང་འཐབ་མ་ཚུགས་རུང་ སྤྱི་ཟླ་༨ པ་རྐྱངམ་གཅིག་ནང་ར་ ཤིང་ཆས་སིཕ་ཊི་༧༡,༨༢༥.༧༤ དེ་ཅིག་ལུ་ ཡར་སེང་སོང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཕྱིར་ཚོང་དེ་ སྤྱི་ཟླ་༨ པའི་ནང་ ཡར་སེང་འགྱོ་བཞིན་ཡོདཔ་ད་ ཤིང་ཆས་སིཕ་ཊི་༢༤,༥༢༡.༦༨ སྐྱེལ་འདྲེན་འབད་ཚར་ཏེ་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ལས་འཛིན་གྱི་ ལུང་ཕྱོགས་འཛིན་སྐྱོང་པ་ ངག་དབང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ཧེ་མ་ ཤིང་མཛོད་ཁང་ནང་ ཤིང་ཆས་བསྡུ་ལེན་འབད་མི་ཚུ་ རྫོགས་སོཔ་ལས་ ད་རེས་ ཤིང་ཆས་ཚུ་ བསྡུ་ལེན་འབད་བའི་བསྒང་ཡོདཔ་ད་ ལྷག་ལུས་ཤིང་དུམ་གྱི་དོན་ལུ་ ཏི་རུ་སྔོན་སྤྲོད་འབད་མི་ཚུ་ལུ་ བྱིན་ཡོདཔ་ལས་ ཉིན་བསྟར་སྣུམ་འཁོར་༥ དང་༦ གིས་ ཤིང་ཆས་ཚུ་ རྒྱ་གར་ལུ་ སྐྱེལ་འདྲེན་འབད་དོ་ཟེར་ཨིན་པས།
ཤིང་ཆས་ཕྱིར་ཚོང་དེ་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ ཟླ་༡༠ པ་ལས་ འགོ་བཙུགས་པའི་ དཀའ་ངལ་དང་ གདོང་ལེན་ཚུ་ཡང་ གཙོ་བོ་ར་ ལམ་ལུགས་དང་ བྱ་སྒོ་བདེ་སྒྲིག་ནང་ ཐོན་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དེ་བསྒང་ ལས་འཛིན་གྱིས་ ཤིང་ཆས་ཚུ་ བསྡུ་ལེན་འབད་ནི་ལུ་ གཙོ་རིམ་བཟུང་ཡོདཔ་ལས་ མོ་བཏབ་ཀྱི་དོན་ལུ་ ཤིང་ཆས་སྣུམ་འཁོར་ཊག་ དག་པ་ཅིག་ལས་བརྒལ་ ཕྱིར་ཚོང་འཐབ་མ་ཚུགས་ཟེར་ ངག་དབང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
ཨིན་རུང་ ད་རེས་ ཤིང་ཆས་ཕྱིར་ཚོང་དེ་ ཡར་འཕར་སོང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཟླ་རིམ་བཞིན་ རྒྱ་གར་ལས་ མཁོ་འདོད་བཀོད་མི་དེ་ ལས་འཛིན་གྱི་ ལོ་བསྟར་ཐོན་སྐྱེད་ འདྲན་འདྲ་ཨིནམ་བཞིན་དུ་ ད་རེས་ ཚོང་ལམ་མེད་པའི་ དཀའ་ངལ་ག་ནི་ཡང་ མ་ཐོན་པར་ཡོད་ཟེར་ ལུང་ཕྱོགས་འཛིན་སྐྱོང་པ་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
འབྲུག་པའི་ཤིང་ཆས་ཚུ་ཡང་ གུ་ཇ་རཊི་ གན་དྷི་གཱམ་དང་ ཇ་མུ་དང་ ཀཤ་མིར་ ཤྲི་ན་གར་ དེ་ལས་ ནིའི་ལྡི་ལི་བརྩིས་ཏེ་ རྒྱ་གར་གྱི་ ཁྲོམ་ཚོགས་ལེ་ཤ་ཅིག་ནང་ ཕྱིར་ཚོང་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ལས་འཛིན་གྱིས་ ཤིང་ཆས་ལེན་མི་༨ དང་ མཐུད་སྦྲེལ་གཞི་བཙུགས་འབད་མི་༤ དང་གཅིག་ཁར་ ལོ་༣ གྱི་ གོ་བརྡའི་ཆིངས་ཡིག་གུ་ མཚན་རྟགས་བཀོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ངག་དབང་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ གོ་བརྡའི་ཆིངས་ཡིག་ནང་ ཤིང་ཆས་ལེན་མི་ཚུ་ལས་ ཏི་རུ་སྔོན་སྤྲོད་འབད་དགོཔ་ད་ ཉེན་སྲུང་བཙུགས་བཞག་བརྩིས་ཏེ་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༡ བཙུགས་དགོཔ་ལས་ བཟོ་གྲྭ་སྦོམ་ཚུ་ལུ་ གཙོ་རིམ་བཟུང་སྟེ་ ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།
སྤྱི་ཟླ་༢ པའི་ནང་ ལས་འཛིན་གྱིས་ མོ་བཏབ་ཐོག་ལས་ ཕུན་ཚོགས་གླིང་དང་ དགེ་ལེགས་ཕུག་ལུ་ ཀོང་ཤིང་ཕྱིར་ཚོང་ རིན་བསྡུར་འགོ་འདྲེན་འཐབ་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ རིན་བསྡུར་ནང་ གོང་ཚད་མཐོ་ཤོས་ ཤིང་སིཕ་ཊི་རེ་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་༣༦༠ ལུ་ ལྷོད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སྟོང་ཕུ་ཤིང་དང་ ཀོང་ཤིང་སླ་བསྲེ་འབདཝ་ད་ ཤིང་གི་རིགས་མ་འདྲཝ་༥ ཡོད་མི་ཚུ་ཡང་ སྤུས་ཚད་དང་འཁྲིལ་ཏེ་ སིཕ་ཊི་རེ་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་༢༧༠ དང་༥༠༠ གི་བར་ན་ ཕྱིར་ཚོང་འཐབ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
གཞུང་གིས་ རྒྱ་གར་གཞུང་ལུ་ ཕྱིར་ཚོང་འཐབ་ནིའི་དོན་ལུ་ ད་རུང་ ཁ་སྐོང་ཤིང་རིགས་ སྲ་ཤིང་ཨ་གུར་དང་ འཇམ་ཤིང་ ག་མ་ཤིང་ཚུ་ཡང་དགོཔ་སྦེ་ ཞུ་བ་འབད་དེ་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
བྱ་རིམ་ཡར་དྲགས་སོང་རུང་ ཕྱིར་ཚོང་པ་ཚུ་ ཡིག་ཆ་མ་མཐུནམ་ད་ འགེགས་སྲུང་སྒོ་ར་ཚུ་ནང་ ཤོག་ཀུ་དང་འབྲེལ་བའི་ ལཱ་ལེ་ཤ་འབད་དགོཔ་ལས་ ཕྱིས་ཏེ་ལུས་པའི་ དཀའ་ངལ་ཚུ་ བྱུང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཕྱིར་ཚོང་པ་ཚུ་ མཁོ་འདོད་བཀོད་མི་ ཡར་སེང་དང་ རྒྱ་གར་ལུ་ ཤིང་ཆས་བཀྲམ་སྤེལ་ཚད་གཅིག་ལས་བརྒལ མེདཔ་ལས་ འབྲུག་པའི་ཚོང་པ་ཚུ་གི་ ཚོང་འབྲེལ་ལེགས་ཤོམ་འགྱོ་མི་ལུ་ སེམས་དགའ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ད་རེས་ཀྱི་ བདུན་ཕྲག་ནང་ བ་རུན་ པོག་ཌཱལ་གྱི་ ཤིང་ཆས་སིཕ་ཊི་༢,༠༠༠ ཕྱིར་ཚོང་འཐབ་ནི་ གྲ་སྒྲིག་འབད་བའི་བསྒང་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ རྒྱ་གར་ ནིའུ་ལྡི་ལི་དང་ བེང་ག་ལོར་ དེ་ལས་ ཀཱོལ་ཀ་ཏ་ལུ་ ཚོང་ལམ་འཚོལ་ཞིབ་འབད་བའི་ཤུལ་ལུ་ཨིན་པས།
ཁོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ ཇོ་བདག་ལ་ལོ་ཅིག་གིས་ ཤིང་ཆས་སྣུམ་འཁོར་ཊཱག་༡༠༠ ལྷགཔ་རེ་ མཁོ་འདོད་བཀོད་མི་ བཟོ་གྲྭ་ཁང་མང་རབས་ཅིག་ ཐོབ་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ད་ གལ་སྲིད་ མཁོ་འདོད་འགྲུབ་ཚུགས་པ་ཅིན་ ཡར་འཕར་སྦོམ་སྦེ་ར་ འགྱོ་ནི་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
ཡིག་ཆ་དང་ བྱ་རིམ་ལེ་ཤ་འབད་དགོཔ་ལས་ དོན་མེད་སྦེ་ ཕྱིས་དོ་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ ཐིམ་ཕུག་ ཡིག་ཚང་ལྟེ་བ་ལས་ གནང་བ་གྲུབ་རུང་ ལུང་ཕྱོགས་ཡིག་ཚང་ལས་ ད་རུང་ གནང་བ་ལེན་དགོ་པས་ཟེར་ཨིན་པས།
ཤིང་ཆས་ཚུ་ཡང་ ཐིམ་ཕུག་ ལྷུང་ཚོ་དང་ རམ་ཏོག་ཏོ་ དེ་ལས་ བུམ་ཐང་ ཆུ་སྨད་ཚུ་ནང་ལས་ ཕུན་ཚོགས་གླིང་ལུ་ སྐྱེལ་འདྲེན་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དབང་འདུས་ཕོ་བྲང་སྨད་དང་ རྩི་རང་མ་གཏོགས་ གཞུང་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་ནང་ ནགས་ཚལ་སྟུག་དྲགས་ཡོད་མི་ཚུ་ ཚན་རིག་ཐོག་ལས་སེལ་ཏེ་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༤ ལས་༢༠༢༦ ལུ་ ལོ་བསྟར་ ཤིང་ཆས་ས་ཡ་༡༠.༧ ཕྱིར་ཚོང་འཐབ་ནི་ལུ་དམིགས་ཏེ་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ དེ་གིས་ ཚོང་འབྲེལ་ཁྱད་པར་དང་ ཕྱི་དངུལ་འཐོབ་ནི་ལུ་ ལྷན་ཐབས་འབད་ཚུགས་ནི་ཨིན་པས།
མ་འོངས་ལོ་༥ འི་ ནང་འཁོད་ལུ་ གཞུང་གིས་ ཤིང་དང་ ཤིང་གི་ཐོན་སྐྱེད་ལུ་བརྟེན་ འོང་འབབ་དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༡༠ བཟོ་ནི་གི་ རེ་བ་བསྐྱེད་དེ་ཡོདཔ་ད་ ལས་རིམ་དེ་ཡང་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ ལོ་མཇུག་ཁམས་ལས་ འགོ་བཙུགས་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ ནང་འདྲེན་མར་ཕབ་དང་ འོང་འབབ་ལྷན་ཐབས་ལུ་ཨིན་པས།
འབྲུག་ཚོང་འབྲེལ་གནས་སྡུད་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༢ ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༤.༢༨ གནས་པའི་ ཤིང་དང་འབྲེལ་བའི་ ཐོན་སྐྱེད་ནང་འདྲེན་འཐབ་མི་ལས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༣.༥༦ ལུ་ མར་ཕབ་འབད་ཚུགས་ནུག།
ཕྱིར་ཚོང་འབད་བ་ཅིན་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༢ ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༢༡༧.༨༧ གནས་པའི་ ཤིང་ཆས་ཕྱིར་ཚོང་འཐབ་མི་ལས་ ན་ཧིང་ དངུལ་ཀྲམ་ཐེར་འབུམ་༢༦༣.༢༩ ལུ་ ཡར་སེང་སོང་ནུག།
ཤིང་དུམ་བཏོག་ནི་དེ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ སྤྱི་ལོ་༡༩༧༩ ལས་ འགོ་བཙུགས་ཡོདཔ་ད་ བཅུ་ཕྲག་༢ ཀྱི་ཤུལ་ལས་ སྤྱི་ལོ་༡༩༩༩ ལུ་ གཞུང་གིས་ ནགས་ཚལ་ཉམས་སྲུང་དང་ གྲོང་གསེབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ ཤིང་ཆས་ཐོབ་ཚུགསཔ་བཟོ་ཐབས་ལུ་ ཤིང་ཆས་ཕྱིར་ཚོང་འཐབ་ནི་ལས་ བཀག་ཆག་འབད་ ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།
ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

KP Sharma

The Bhutan Council for School Examination and Assessment (BCSEA) will no longer send trial examination question papers to schools starting this year.

This decision follows a thorough review of the effectiveness and impact of the trial exam papers on student performance.

The BCSEA piloted the practice of sending standardised trial examination papers to schools last year, with the aim to establish uniformity, improve data management, and help students better understand examination standards.

However, the BCSEA found that this practice did not significantly influence student performance.

The officiating Controller of BCSEA, Kinley Dorji, said that the trial exam papers, which were intended to give students experience with common and high-stakes examinations, did not add much value to the examination process. “Even when BCSEA sets the question paper, it does not have any connections to the final board exam marks,” he said.

He added that students often did not take trial examinations seriously, knowing they had no impact on their final examination marks.

Kinley Dorji highlighted that the availability of past exam papers on BCSEA’s website made the creation of new trial exam papers redundant and resource-intensive.

In addition, he pointed out that producing these papers exhausted the question bank and imposed financial burdens on the Council. Last year’s board exam results showed no substantial improvement in student performance.

“The performance of class XII decreased while the class X did slightly better, indicating that BCSEA’s trial examination papers had no impact at all,” Kinley Dorji said.

Instead, BCSEA will support students and teachers by uploading one model answer for all board exam subjects on its website, starting this year. This initiative aims to help clarify marking schemes and address any confusion related to exam answers.

“We did not upload the model answers in the past for several reasons, but starting this year, they will be available for immediate reference,” the Controller said.

Last year, BCSEA had issued notifications in May stating that it would collaborate with curriculum developers to formulate the question papers and that the Council would oversee the trial examination schedule.

“However, the pilot was never intended as a permanent measure. Recent analysis led to its discontinuation,” Kinley Dorji said.

While some teachers are unaware of the changes and are still expecting BCSEA to send the question papers as it did last year, the Council has already communicated the decision to all principals of middle and higher secondary schools on May 14 this year.

The confusion, according to the Controller, may have arisen because principals did not relay the information to their teachers.

Thinley Namgay

Before heading to the 2024 Paris Olympics in France, Bhutanese athletes were determined to break their personal records.   With the Olympics coming to a close, they have returned home, each carrying a unique experience, and their dreams to participate in the Olympics fulfilled.

Competing in a field of 64 archers, recurve archer Lam Dorji, 28, set a new personal best with a score of 663, surpassing his previous high of 644. But he faced a tough fight in the knockout round, losing 7-3 to Italy’s Alessandro Paoli. 

Lam Dorji

“Participating in the Olympics is an unparalleled experience. Being among the world’s elite athletes was a moment of immense pride for me,” he said.

Swimmer Sangay Tenzin, 20, also returned with a sense of achievement. In his second Olympic appearance, he competed in the men’s 100-metre freestyle. Finishing third with a time of 56.08 seconds, he ranked 74th out of 79 swimmers.

Sangay Tenzin

While his time fell short of his personal best of 55.42 seconds, Sangay Tenzin’s performance was an improvement over his previous Olympic contest in Tokyo, where he clocked 57.57 seconds in the 100-metre  freestyle.

“The experience in Paris was incredible,” he said. “The organisers made sure every athlete feel comfortable. Competing alongside the best from around the world was truly inspiring.”

Runner Kinzang Lhamo, 25, finished 80th out of 91 runners in the 42km marathon, completing the race in 3 hours, 52 minutes, and 59 seconds. Her personal best, achieved during the Bhutan International Marathon in March, stands at 3 hours and 26 minutes.

She attributed her Olympic performance to a recent injury.  “I didn’t achieve my personal best because I was injured for a week before leaving for Paris.”

RBA’s Lungtenphu Hospital, the Bhutan Olympic Committee, and the Bhutan Amateur Athletic Federation provided her with full medical attention to participate in the race.

“The 42km marathon was challenging as I was competing with world-class athletes. I didn’t have much time to practice. The opportunity to represent my country made me proud,” she said.

She said that many people across the world cheered her on during the race, which made her Olympic debut memorable. “As I was pushing towards my goal, Bhutanese people in Paris encouraged me to keep running. They ran alongside me, holding the Bhutanese flag, which motivated me to carry on,” she said.

YK Poudel

Major agencies in Bhutan have pledged their support for youth entrepreneurs in the agrifood sector to drive economic growth. This commitment was made during the National Youth Symposium which ended on August 13.

Over 200 youth from across the country, both in-person and online, and representatives from MoAL, FAO, UNICEF Bhutan, and UN Conventions on the Rights of the Child participated in the event. 

MoAL Secretary Thinley Namgyel pointed out several challenges confronting the agriculture sector, including small population, market issues, and environmental factors such as unpredictable weather, and human-wildlife conflicts, which cause annual losses of 30 to 40 percent.

“The easy access to relatively cheaper goods and cost of production in Bhutan further exacerbates the challenges,” he said.

To enhance the agriculture sector’s contribution to the GDP, the ministry plans to prioritise high-tech farming in the 13th Plan. This includes the introduction of advanced chirub farms aimed at enhancing production and efficiency. “Engaging youth from an early stage ensures capacity building across the value chain, fostering ownership and commitment,” the secretary said.

The government is exploring new export markets in various countries for agriculture products.

The government has allocated Nu 10 million annually to support new startups on a cost-sharing basis and has earmarked Nu two billion from the economic stimulus plan and local government grants for youth initiatives in gewogs.

The 13th Plan prioritises commercial production of high-value organic commodities, such as asparagus, broccoli, and strawberries, as well as new livestock products. In addition, there are also plans to produce new high-value livestock commodities, including rainbow trout, sturgeon caviar, yak cheese and fiber, putka and comba honey, yagyu cheese, and royal jelly.

The government has allocated Nu 10.23 billion for the renewable natural resources sector for the financial year 2024-25. This constitutes 10 percent of the ministry’s overall budget outlay.

Over the next five years, the government aims to boost the agriculture sector’s contribution to GDP by Nu 50 billion and achieve exports valued at Nu six billion.

Around eight percent or 277,000 acres of land are arable in Bhutan. Only a fraction of this, roughly 23 percent, is currently under cultivation.

FAO Representative Ken Shimizu said the launch of the local chapter of the World Food Forum in Bhutan marked the beginning of several new initiatives. “In Bhutan, several initiatives such as the Hand-In-Hand initiative, digital village, and One Country one Product initiatives are being carried out,” he said. “Furthermore, various Trust Fund supported projects are untapped, these areas can be looked into.”

The vice chair of UN CRC and the director general of SAIEVAC, Rinchen Chophel (PhD), emphasised the importance of integrating youth perspectives in agrifood initiatives. “It’s crucial to listen to what the youth need and ensure that initiatives are designed with their interests in mind.”

The government also aims to increase the agrifood sector’s growth by 8.3 percent in the 13th Plan, focusing on high-tech farming and expanding large-scale commercial farming.

Agrifood growth activities will be carried out through a partnership model with Bhutan Livestock Development Corporation, Farm Machinery Corporation Limited, Food Corporation of Bhutan Limited, youth groups and the private sector.

The Ministry of Agriculture and Livestock (MoAL) organised the Symposium in collaboration with the UN Food and Agriculture Organization (FAO) Bhutan.

As the world grows ever more interconnected, we find ourselves at a crossroads. At a time where influence is often equated with military might or economic clout, few seem to realise that, as a small nation, our true power is rooted in something far more enduring—soft power.

From the international acclaim of filmmaker Pawo Choyning Dorji to the inspiring journey of runner Kinzang Lhamo, and the rise of Paro FC in regional football, Bhutan is beginning to harness its potential to leave a lasting mark on the world. These achievements highlight a critical truth—Bhutan’s future leadership on the global stage will come not from force, but from the power of influence, culture, and values.

Soft power, the ability to shape global perceptions through appeal and attraction, is Bhutan’s most valuable asset. With a population of just over 700,000, our nation cannot aim for military or economic dominance. But we have a wealth of cultural heritage, environmental stewardship, and emerging talents that can project our influence far beyond our borders.

Consider the global impact of Bhutan’s burgeoning film industry, led by Pawo Choyning Dorji. His film Lunana: A Yak in the Classroom did more than win international awards—it opened a window for the world to see Bhutan’s unique culture, values, and breathtaking landscapes. This film is more than entertainment; it is a cultural envoy that invites global audiences to appreciate the depth and simplicity of Bhutanese life. Through such cultural exports, we can build a positive image on the world stage, foster goodwill, and amplify our voice in global conversations.

Similarly, Kinzang Lhamo’s rise in the world of international athletics has put Bhutan on the map in a domain usually dominated by larger nations. Her achievements in long-distance running, even as she was the last runner to complete the race, do more than inspire Bhutanese youth—they capture the attention and admiration of the global community. Sports transcend borders, and through Kinzang Lhamo’s success, Bhutan has sent a powerful message: even the smallest nation can produce world-class talent. This is soft power in action, enhancing our country’s reputation and influence through the universal language of sports.

The success of Paro FC in regional football competitions is another example of Bhutan’s growing soft power. Football, with its global reach and appeal, offers Bhutan a platform to engage with the world, build international friendships, and promote our values of teamwork, perseverance, and fair play. As Paro FC continues to rise, it carries Bhutan’s flag high, earning respect and visibility that could translate into greater influence on the global stage.

However, to fully realise the potential of soft power, Bhutan must consciously adopt this strategy at every level. This involves investing in our cultural industries, nurturing talent in sports, arts, and academia, besides sharing Bhutan’s unique development philosophy with the world. By positioning ourselves as leaders in environmental sustainability, cultural preservation, and happiness-based development, we can inspire other nations and lead by example.

In this quiet revolution, our path to global influence is clear. Our strength lies not in conventional power, but in the richness of our culture, the integrity of our values, and the potential of our people.

Neten Dorji

Trashiyangtse—Spread across one and a half acres in Bayling, Trashiyangtse, Karma Zangmo’s hazelnut orchard refused to bear fruits for more than six years. The initial hope soon turned into disappointment, and then despair.

But a transformative grafting programme has breathed new life into her farm. After polliniser trees were grafted, her hazelnut trees started flowering and bearing fruits. 

“Before last year, I managed to harvest around 20 kilogrammes of hazelnuts,” Karma Zangmo said. “This year, the trees are flourishing even more. With the grafting of polliniser trees, my orchard is finally starting to yield a decent harvest.”

She said that the yield is increasing every year as the hazelnut trees mature.

Karma’s story is not unique. Across Bhutan, farmers like her are witnessing a hazelnut renaissance of some sort – thanks to a large-scale grafting initiative that began in February 2019.

Another hazelnut grower, Dechen Zangmo, planted more than 600 hazelnut trees in one acre of land. She was frustrated when initially many trees failed to bear fruit, and those that did had sparse yields. “But after the grafting, the previously barren trees are now producing nuts, and the quality has greatly improved,” she said.

The grafting programme introduced a variety of polliniser trees—Halli’s Giant, Theta, Jefferson, and Butler—specially selected to address pollination challenges.

More than 2,362 orchards were grafted across 18 dzongkhags with the aim to increase nut production by providing orchards with suitable polliniser varieties.

Of these, 2,025 orchards were converted to existing production with new varieties requiring low chill hours below an altitude of 2,400 metres above sea level. About 318 orchards were added to an existing production variety above 2,400 metres sea level, and 19 orchards were grafted with scion wood.

Over the past five years, Mountain Hazelnuts has harvested 21.15 metric tonnes of hazelnuts.

Today, there are 8,298 growers, including two community hazelnut growers—one in Trashigang and another in Mongar. Trashigang Dzongkhag has the highest number of growers with 1,445, followed by 1,031 growers in Mongar and 642 in Samdrupjongkhar.

The chief executive officer of Mountain Hazelnuts, Dr Sean Watson, said that nut production has been confirmed through more than a decade of the company’s work in Bhutan and multiple independent expert assessments.

“The evidence can now be seen on the ground, with the variety mix fruiting well in well-managed orchards,” he said. “This success needs to be built upon, but we believe it is just a matter of time and some additional work by growers and the company.”

He added that another strength of the project is that while production issues are being resolved, international markets for hazelnuts are large and stable.  “Hazelnut is a crop that suits remote communities, being low volume, high value, and non-perishable. With appropriate certification and branding, we will be able to secure a price premium that will encourage and support a thriving, sustainable value chain.”

The company has also introduced a profit-sharing system, distributing 10 percent of profits to growers who have participated in the grafting programmes. This mechanism ensures growers receive a share of the company’s profits, in addition to the company’s commitment to increase hazelnut purchase prices over the next few years.

The company is also working on obtaining Rainforest Alliance Certification to support higher nut prices and explore carbon markets to provide additional revenue streams for growers from the sale of carbon credits.

Mountain Hazelnuts has invested over USD 30 million in developing the hazelnut value chain in the country. The company has also secured an additional USD 7 million to invest in the value chain to support growers and the factory in becoming cash flow positive by 2029.

Thukten Zangpo

The Association of Bhutanese Industries (ABI) has appealed to the Ministry of Energy and Natural Resources (MoENR) to exempt the import and export fees and service charges for charcoal and non-wood forest produce (bamboo chips).

The ABI appealed to the MoENR on April 24 after the Department of Forests and Park Services under the MoENR imposed these fees and service charges on import of charcoal and bamboo chips.

These fees are stipulated in the Forest and Nature Conservation Rules and Regulations (FNCRR) 2023.

The FNCRR 2023 allows the ministry to impose fees for public services and other administrative tasks, with periodic revisions. The new fees are set at Nu 20 per metric tonne (MT) for charcoal and Nu 5 per kilogramme for non-wood forest produce (bamboo chips).

ABI’s General Secretary Pema Namgyel Ghaley said that the charcoal and bamboo chips are essential raw materials for the manufacturing industries, especially the production of ferroalloys. These materials are essential for reducing oxide and enhancing porosity in production processes.

“The imposition of import fees would have huge implications on the industries, significantly hindering their ability to operate efficiently and impacting their competitiveness in the market,” he said.

The General Secretary also pointed out that the new fees contradict the Fiscal Incentives Act 2021, which provides exemptions from sales tax and customs duties for raw materials used in manufacturing. “Clause 51 of the Fiscal Incentives Act 2021 clearly provides exemptions on sales tax and customs duties for importation of raw materials.”

According to clause 51 of the Fiscal Incentives Act 2021, the manufacturing sector is exempt from the sales tax and customs duties on plant and machinery, raw material, packaging material, and proprietary raw material (concentrate or formula).

The ABI also approached the Ministry of Industry, Commerce, and Employment (MoICE), stating that additional fees burden industries and could hinder their market competitiveness. This could also impact  industrialisation goals to revive the economy and meet the manufacturing sector’s contribution to GDP outlined in the 13th Plan.

The MoICE Secretary has written to the MoENR, seeking a review of the import fees and a temporary exemption for manufacturers until they achieve sustainability in their production.

MoENR Secretary Karma Tshering said that the ministry is reviewing the exemptions of the import fees.

However, he said that the ministry revised interim rates for import fee for bamboo chips, from Nu 5 per kilogramme to Nu 20 per MT, which is highly favorable to industries. Additionally, the export fee for briquettes was  revised to Nu 40 per MT at the end of July and will apply until the rules are amended.

“All chief forestry officers were informed to take actions as per the new instructions,” Karma Tshering said. 

Bhutan imported 19,998MT of bamboo chips and 107, 247.54MT of charcoal in 2023.

༉ ཀྲོང་གསར་ཁྲིམས་སྲུང་འགག་པ་གིས་ བུམོ་ཅུང་ལུ་དཀྲོགས་མིའི་གནད་དོན་ནང་ འཐུས་མི་ཅིག་ལུ་ རྩོད་གཞི་བཙུགས་མི་དེ་ ཞིབ་དཔྱད་མཐིལ་ཕྱིན་འབད་བའི་ཤུལ་ལུ་ སྤྱི་ཟླ་༨ པའི་ཚེས་༩ ལུ་ ལྡོག་ཕྱོགས་ཀྱིས་ རྩོད་དཔོན་ཡོངས་ཁྱབ་ཡིག་ཚང་ནང་ བཏང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཁྲིམས་སྲུང་འགག་པའི་འགོ་དཔོན་གྱིས་ བཤད་མིའི་ནང་ འཐུས་མི་དེ་གིས་ ཨ་ལུ་གི་གཟུགས་ཁར་ དཀྲོགས་ཡོད་པའི་སྐོར་ལས་ ཉེས་འཛུགས་བཀོད་ནུག་ཟེར་ཨིན་པས།
འབྲུག་གི་ཉེས་འགེལ་ཁྲིམས་དེབ་དང་འཁྲིལཝ་ད་ ལོ་གཉིས་ཀྱི་ཤུལ་ལས་ ཉམས་རྒུད་པའི་ཨའི་གིས་ མོ་རའི་བུམོ་དེ་ལུ་ སྨན་བཅོས་གྱི་དོན་ལུ་ པདྨ་ཡིག་ཚང་ནང་ ཁྱིད་འགྱོ་བའི་སྐབས་སུ་ གནད་དོན་དེ་ ཐོན་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
པདྨ་ཡིག་ཚང་གིས་ སྤྱི་ཟླ་༧ པའི་ཚེས་༩ ལུ་ ཀྲོང་གསར་ཁྲིམས་སྲུང་འགག་པ་ལུ་ རྩོད་རྙོག་བཙུགས་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
བུམོ་གི་ཨའི་གིས་ འཐུས་མི་དེ་ ལོ་གཉིས་ཀྱི་ཧེ་མར་ ཀྲོང་གསར་ནུབ་སྦི་རྒེད་འོག་གི་ རྒེད་འོག་བདག་སྐྱོང་སྦེ་ སྡོད་པའི་སྐབས་ལུ་ མོ་གི་བུམོ་སྐྱེས་ལོ་༡༤ ལང་མི་དེ་ དཀྲོགས་ཡོད་པའི་སྐོར་ལས་ སླབ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཀུན་གསལ་གྱིས་ ཧེ་མ་དྲིས་བཀོད་འབད་བའི་སྐབས་ལུ་ བུམོ་གི་ཨའི་གིས་ བཤད་མིའི་ནང་ ཐུས་མི་དེ་གིས་ མོ་གི་ཁྱིམ་ནང་འཛུལ་ཞིནམ་ལས་ མོ་གི་བུམོ་གི་ ཨོམ་གཡོནམ་གུ་ལུ་ བཟུང་ཡི་ཟེར་ཨིནམ་ད་ དེ་བསྒང་ ཨའི་མོ་ར་ ཆ་རོགས་དང་གཅིག་ཁར་ ནགས་ཚལ་ནང་ ཤ་མུ་འཐུ་བར་སོང་ཡི་ཟེར་ཨིན་པས།
བུམོ་གི་བཟའ་ཚང་ཚུ་ འཐུས་མི་གི་ཁྱིམ་གྱི་ཉེ་འདབས་ལུ་ འཐུས་མི་གི་ ཕོ་རྒནམ་སྦོམ་ཤོས་ཀྱི་ ཁྱིམ་ཆུང་ཀུ་ཅིག་ཡོད་མིའི་ནང་ སྡོད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཉེས་འཛུགས་ཅན་འཐུས་མི་དེ་ སྤྱི་ཟླ་༧ པའི་ཚེས་༢༤ ལུ་ འཛིན་བཟུང་འབད་ཡོད་རུང་ ཉིནམ་དེ་ཁ་ར་ ལོག་བར་འཛུལ་ཐོག་ བཏོན་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཁྲིམས་སྲུང་འགག་པ་གིས་ བཤད་མིའི་ནང་ འཛིན་བཟུང་འབད་ནི་ ཕྱིས་ཏེ་ལུས་མི་དེ་ གཙོ་བོ་ར་ སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་བཅའ་ཡིག་དང་འཁྲིལ་ ཨིན་མི་དེ་ཡང་ འཐུས་མི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ བཅའ་ཡིག་ནང་ ཚོགས་འཛོམས་ཀྱི་ཧེ་མར་ཉིནམ་༡༥ དང་ གྲོལ་ཞིནམ་ལས་ཉིནམ་༡༥ གི་ནང་འཁོད་ལུ་ འབོད་བཀུག་ལ་སོགས་པ་ འབད་མ་ཆོགཔ་སྦེ་ ཡོད་ནི་དེ་གིས་ཨིན་ཟེར་ཨིནམ་ད་ འཐུས་མི་གི་བར་མཚམས་དུས་ཡུན་དེ་ སྤྱི་ཟླ་༧ པའི་ཚེས་༢༣ ལུ་ ཚངམ་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
ཀུན་གསལ་གྱིས་ འགོ་ཐོག་འཐུས་མི་ལུ་ དྲི་བཀོད་འབད་བའི་སྐབས་ ཉེས་འཛུགས་ཡོད་པའི་སྐོར་ ཁ་བཟེད་མ་བཏུབ་ད་ ཁོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ ཁོང་གིས་ ཉེས་འཛུགས་བཀོད་པའི་དུས་ཚོད་ཁར་ ཁོ་ར་ཁྱིམ་གྱི་ཕྱི་ཁར་ ཕྱགསམ་འཕྱགས་སྡོད་ཡོདཔ་ད་ བུམོ་གི་ཁྱིམ་ནང་འགྱོ་མི་དེ་ཡང་ ཕྱགསམ་ཅིག་དགོ་ནི་སྦེ་ སོང་ཡི་ཟེར་ཨིནམ་ད་ ཁོ་ཁྱིམ་ནང་ སོང་བའི་སྐབས་ བུམོ་དེ་མལ་ཆ་ནང་འཛུལ་ ཉལ་སྡོད་མི་ལུ་བརྟེན་ ཁོ་གིས་ བུམོ་དེ་གི་ མལ་ཆ་བཤུབས་ད་ བུམོ་གི་གཟུགས་ཁར་ ལགཔ་རེག་ཡོདཔ་སྦེ་ སླབ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཀུན་གསལ་གྱིས་ ལོ་རྒྱུས་གོ་དོ་བཟུམ་འབད་བ་ཅིན གནད་དོན་དེ་ ཁོང་ར་ནང་འཁོད་ལུ་ བདེ་སྒྲིག་དང་ འདུམ་འགྲིགས་འབད་ནུག་ཟེར་ཨིན་པས།
ཨའི་གིས་སླབ་མིའི་ནང་ འཐུས་མི་དེ་གིས་ མོ་གི་བུམོ་ལུ་ གློག་རིག་ལེབ་ཊོབ་ཅིག་བྱིན་ཡི་ཟེར་ཨིནམ་ད་ འཐུས་མི་གིས་ ཀུན་གསལ་ལུ་ སླབ་དོ་བཟུམ་འབད་བ་ཅིན་ བུམོ་གི་བཟའ་ཚང་ལུ་ བྱིན་མི་གློག་རིག་ལེབ་ཊོབ་དེ་ རྙིངམ་ཐལ་མི་ཨིན་ཟེར་ཨིནམ་ད་ འདི་བཟུམ་བྱིན་མི་གིས་ རྩོད་དོན་དང་ འབྲེལ་བ་ག་ནི་ཡང་ མེད་ཟེར་ཨིན་པའི་ཁར་ ཁོ་གིས་ ད་རུང་ གོ་ལ་དང་ ཅ་ཆས་གཞན་གྱི་རིགས་ཚུ་ཡང་ ཁོང་བཟའ་ཚང་ཚུ་ལུ་ བྱིན་ནི་སྦེ་ སྡོད་ཅི་ཟེར་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།
ཚེ་རིང་དབང་འདུས།

༉ སྤྱི་ཟླ་༨ པའི་ཚེས་༡༢ ལུ་ གློག་མེ་རྒྱུན་བཀོད་ན་དབང་འཛིན་གྱིས་ རྩིས་ལོ་༢༠༢༤ ལས་༢༠༢༩ གི་ ཐབས་བྱུས་འཆར་གཞི་ འགོ་འབྱེད་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དེ་ཡང་ འཛམ་གླིང་ནང་ གློག་མེ་རྒྱུན་བཀོད་དང་ ཕན་ཐབས་འབད་མི་ དྲག་ཤོས་ཅིག་སྦེ་ བཟོ་ནི་ལུ་དམིགས་ཏེ་ཨིན་པས།
ལས་སྡེའི་མཁས་རིག་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་དང་ གཞུང་གོང་འཕེལ་དམིགས་ཡུལ་ དེ་ལས་ རིམ་སྒྲིག་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ དབང་འཛིན་གྱིས་ ཐབས་བྱུས་འཆར་གཞི་ཆ་ཚང་ཅིག་ བཟོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འཛམ་གླིང་ནང་ གློག་མེ་རྒྱུན་བཀོད་དང་ ཕན་ཐབས་འབད་མི་ དྲག་ཤོས་ཅིག་ བཟོ་ནི་ལུ་དམིགས་ཡུལ་ཡོད་མི་ནང་ མཆོག་འགྱུར་ཁས་ལེན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ད་ འཆར་སྣང་ཡང་ གློག་མེ་དང་འབྲེལ་བའི་ ལས་སྡེ་ཚུ་ལུ་ འདྲ་མཉམ་དང་ ཕྱོགས་རིས་མ་ཕྱེ་བར་ དོན་སྨིན་ཅན་གྱི་ཞབས་ཏོག་ ཉེན་སྲུང་ངེས་བརྟན་ རྒྱུན་བརྟན་ དེ་ལས་ འབྲུག་ལུ་ གློག་མེ་མཐུན་རྐྱེན་ རྒྱུན་བརྟན་བཀྲམ༌སྤེལ་འབད་ནི་དེ་ཨིན་པས།
འགོ་འབྱེད་སྐབས་ དབང་འཛིན་གྱི་ཁྲི་འཛིན་ ཕུན་ཚོགས་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་ བཤད་མིའི་ནང་ ཐབས་བྱུས་འཆར་གཞི་གིས་ འཆར་སྣང་ཡོངས་རྫོགས་ཀྱི་ ལཱ་བཟང་པོ་དང་ དོན་སྨིན་ལེ་ཤ་ དེ་ལས་ ནུས་ཤུགས་ཆགས་ཚུལ་གསར་གཏོད་ཚུ་གི་ བརྡ་མཚོན་སྟོནམ་ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
ཁོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ འཆར་གཞི་ནང་ རྒྱུན་བཀོད་མཆོག་འགྱུར་དང་ ཞབས་ཏོག་སྐྱེལ་སྤྲོད་ལྷན་ཐབས་ དེ་ལས་ གསར་བཏོན་གོང་འཕེལ་བརྩིས་ཏེ་ ཡན་ལག་གཙོ་ཅན་༣ ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།
རྒྱུན་བཀོད་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་དེ་ དྭངས་སེལ་དང་ ལེགས་འགྱུར་བྱ་རིམ་ དེ་ལས་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་དང་ གསར་བཏོན་ལུ་ སེམས་ཤུགས་བྱིན་ནི་གི་ ས་གོ་བཟོ་སྟེ་ རྒྱུན་བཀོད་གཞི་འཛིན་དེ་ གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
ཕུན་ཚོགས་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ དབང་འཛིན་དེ་ གཞི་རྟེན་ལྷན་ཐབས་ལུ་ བརྩོན་ཤུགས་བསྐྱེད་དེ་ཡོད་པའི་ཁར་ འབྲུག་མི་ག་ར་ལུ་ གློག་མེ་གི་ ཞབས་ཏོག་རྒྱུན་བརྟན་དང་ སྤུས་ཚད་ལྡནམ་སྦེ་བྱིན་ནི་གི་ འཕྲུལ་རིག་ལག་ལེན་འཐབ་དགོ་ཟེར་ཨིན་པས།
དབང་འཛིན་གྱིས་ ནུས་ཤུགས་དང་ སྤོ་བཤུད་ བགོ་བཀྲམ་ དེ་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ གློག་མེ་བཀྲམ་སྤེལ་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཐབས་བྱུས་འཆར་གཞི་འོག་ལུ་ ལས་སྣ་ཚུ་ཡང་ སྤྱོད་ཁྲལ་ངེས་གཏན་མཚམས་འཛིན་༢༠༢༢ དང་ མཚམས་འཛིན་འཐུས་༢༠༠༦ རྒྱུན་བཀོད་ཀྱི་ཐོབ་དབང་བཟོ་ནི་ དེ་ལས་ ཌི་ཇི་ཊཱལ་ཨང་ཅན་ཞབས་ཏོག་བྱིན་ནི་གི་ འོས་འབབ་བརྟག་ཞིབ་ཚུ་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དབང་འཛིན་གྱིས་ གློག་ཤུགས་སྣུམ་འཁོར་གྱི་ རྒྱུན་བཀོད་གཞི་འཛིན་དང་ ནང་འཁོད་གློག་མེ་ཚོང་ལམ་བརྟག་ཞིབ་འབད་ནི་ གདམ་ཁ་ཅན་གྱི་ ནུས་ཤུགས་གོང་ཚད་གཞི་བཀོད་ལ་སོགས་པ་ཚུ་ བཟོ་ནི་གི་ འཆར་གཞི་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ལས་རིམ་སྐབས་ ཉི་དྲོད་ནུས་ཤུགས་འཕྲུལ་ཁང་གི་དོན་ལུ་ ཆོག་ཐམ་རྒྱུན་བཀོད་དང་ གློག་མེ་རྒྱུན་བརྟན་ སྤོ་བཤུད་ལམ་ལུགས་ལས་དོན་སྙན་ཞུ་༢༠༢༤ ཅན་མ་ཡང་ འགོ་འབྱེད་འབད་ནུག།
ནུས་ཤུགས་ཉེན་སྲུང་གི་དོན་ལུ་ དབང་འཛིན་གྱིས་ ཉི་དྲོད་ནུས་ཤུགས་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་ ཆོག་ཐམ་བྱིན་ནི་ འགོ་བཙུགས་ཡོདཔ་ད་ ད་རེས་ གདམ་ཁ་ཅན་གྱི་ རང་བཞིན་ནུས་ཤུགས་ གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ ཐབས་རིག་དང་ དཔལ་འབྱོར་རྒྱུན་བཀོད་གཞི་འཛིན་ཚུ་ བཟོ་བའི་བསྒང་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།
ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

༉ ཟླཝ་དག་པ་ཅིག་གི་ཧེ་མར་ འབྲུག་ལྟ་བཤལ་གཞི་བཙུགས་འབད་མི་ ཨ་མུ་ལེཊ་ལཱག་ཞུ་རི་ བཀྲིས་ཚེ་རིང་གིས་ དངུལ་སྤྲོད་ཐོག་ལས་ ཤིང་འཛུགས་སྐྱོང་ཟེར་བའི་ཀི་དེབ་ལྷག་མི་དེ་ འབྲུག་སྔོ་ལྗང་ལས་འཛིན་གྱིས་ བསྡུ་སྒྲིག་འབད་འབདཝ་ཨིནམ་ལས་ དེ་ལུ་སེམས་ཤུགས་སྦོམ་ར་ཐོབ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དེ་ཡང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་སྡོད་རིང་ ལྟ་བཤལཔ་ཚུ་ལུ་ དངུལ་སྤྲོད་དེ་ ཤིང་འཛུགས་སྐྱོང་འབད་ཆོགཔ་སྦེ་ཡོད་མི་ལུ་ སྤྲོ་བ་དང་ དང་འདོད་བསྐྱེད་པའི་ཁར་ སྲུང་དེ་གིས་ སླབ་དོ་བཟུམ་འབད་བ་ཅིན་ ཤིང་དེ་སྦོམ་འགྱོ་བའི་བསྒང་ལས་ མི་བཞི་ལུ་ སྲོག་རླུང་ཚུ་བྱིནམ་ཨིན་ཟེར་ འཁོད་དེ་འདུག་ཟེར་ བཀྲིས་ཚེ་རིང་གིས་ བཤད་པའི་ཁར་ འདི་བཟུམ་གྱི་ལས་དོན་དེ་ གལ་སྲིད་ མི་ཅིག་གིས་ ཤིང་འཛུགས་སྐྱོང་འབད་བ་ཅིན་ དེ་གིས་ མི་གསུམ་དང་བཞི་ལུ་ སྲོག་རླུང་ཚུ་བྱིན་ཚུགས་པའི་ འོས་འབབ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ལས་རིམ་དེ་ འབྲུག་སྔོ་ལྗང་ལས་འཛིན་གྱིས་ སྐྱེ་ལྡན་ལྟ་བཤལ་ལས་རིམ་དང་འབྲེལ་ ན་ཧིང་གི་ལོ་ནང་ འགོ་བཙུགས་ཡོདཔ་ད་ ཤིང་འཛུགས་སྐྱོང་ལས་རིམ་དེ་གིས་ གནམ་གཤིས་འགྱུར་བགྲོད་མར་ཕབ་འབད་ཚུགས་པའི་ཁར་ མཐའ་འཁོར་ཉམས་སྲུང་ཡང་ འབད་ཚུགསཔ་ཨིན་པས།
ལྟ་བཤལཔ་ཚུ་ སྐྱེ་ལྡན་གནས་རིམ་ནང་ འགན་ཁུར་འབག་མི་གིས་ འབྲུག་གི་མིང་གཏམ་ཚུ་ དར་ཁྱབ་འགྱོ་ཚུགས་པའི་ འོས་འབབ་ལུ་ དམིགས་ཡུལ་བསྐྱེད་དོ་ཡོདཔ་ད་ ཡུན་བརྟན་ཅན་གྱི་ འགོ་ཁྲིདཔ་དང་ སྒེར་སྡེའི་དངུལ་འབྲེལ་ཚུ་ ལེགས་འཆར་བྱུང་ཚུགས་ཐབས་ལུ་ཨིན་པས།
ལས་རིམ་དེ་གི་ཐོག་ལུ་ ལྟ་བཤལཔ་༡༠༠ ལྷགཔ་ཅིག་གིས་ དངུལ་སྤྲོད་ཐོག་ལས་ ཤིང་འཛུགས་སྐྱོང་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།
ཚེ་རིང་དབང་འདུས།

Thukten Zangpo

The Electricity Regulatory Authority (ERA) launched its strategic plan for 2024-2029 on August 12, aiming to become a ‘world-class electricity regulator and facilitator’.

ERA has developed a comprehensive strategic plan to navigate the evolving dynamics of the sector and align with the government’s development goals.

ERA’s vision of becoming a world-class electricity regulator and facilitator highlights its commitment to excellence. Its mission is to provide electricity stakeholders with fair, non-discriminatory, and efficient services, ensuring a safe, reliable, and efficient supply of electricity in Bhutan.

During the launch, the chairperson of the ERA, Phuntsho Namgyal, said that the strategic plan represented the collective vision for a brighter, more efficient, and innovative energy landscape.

The plan, he added, has three core elements—regulatory excellence, enhanced service delivery, and fostering innovation.

Phuntsho Namgyal said that the ERA’s goal was to improve the regulatory framework by ensuring transparency, streamlining processes, and creating an environment that encourages investment and innovation. “We aim to develop a sector that is not only well-regulated but also dynamic and forward-thinking.”

He also noted that the ERA is dedicated to enhancing infrastructure and adopting cutting-edge technologies to deliver reliable and high-quality electricity services, ensuring uninterrupted power for every Bhutanese. “The energy transition is upon us, and our ability to embrace and drive innovation will be key,” Phuntsho Namgyal said.

ERA regulates the generation, transmission, distribution, and supply of electricity throughout the country.

Some of the activities under the strategic plan include revision of the tariff determination regulation 2022, regulatory fees regulation 2006, develop right of way regulation, and conduct feasibility study on the digitalisation of services.

Additionally, the ERA plans to develop a regulatory framework for electric vehicles, conduct a study on the domestic power market, and create an alternative renewable energy-pricing framework, among other initiatives.

The event also saw the launch of licensing regulation for solar power plant and distribution power reliability and transmission system performance report 2024.

For energy security, ERA has begun issuing licences for solar power projects and is currently developing technical and economic regulatory frameworks for promotion of alternative renewable energy.

National Health Survey reveals troubling acceptance of domestic violence among women

Yangyel Lhaden

Around 25 percent of Bhutanese women and girls believe it is justifiable for a man to beat his wife if she is unfaithful or neglects their children while around 10 percent of respondents agreed with other conditions outlined in the survey that could justify such violence.

This is according to the National Health Survey conducted in 2023. The survey interviewed 11,686 women aged 15 to 64 to gauge their perceptions of gender-based violence, including its justification under various circumstances.

The survey included seven questions designed to explore justifications for domestic violence. These questions addressed scenarios such as dissatisfaction with household chores, disobedience, refusal of sex, and suspicions of infidelity. Shockingly, no single question received unanimous condemnation of violence, with nearly 50% of women endorsing more than one justification.

Acceptance of violence varied significantly based on education, wealth, age, and location. Among older women, acceptance was notably higher with 47.5 percent of women aged 55-59 and 46.8 percent of those aged 60-64 believed violence could be justified.

In contrast, acceptance was lower among younger women and those with higher educational qualifications. For instance, 47.7 percent of women with no formal education accepted some forms of violence, compared to 32.8 percent of women with a Bachelor’s degree or higher. The lowest acceptance rate was observed among women with certificates or diplomas, at 21.4 percent.

Geographically, women in rural areas showed higher acceptance of violence (45.9 percent) compared to their urban counterparts (40.5 percent). By wealth quartile, women and girls from the lowest income group (46.6 percent) were more likely to accept such violence compared to those in the highest income group (39.3 percent).

The survey also probed attitudes towards physical partner violence with statements such as “A good wife obeys her husband even if she disagrees.” The respondents could agree or not. About 30 percent of women agreed with this, with acceptance increasing with age. For instance, 22.1 percent of women aged 15-19 agreed while over 35 percent of women aged 40 and above agreed.

A female corporate employee said that questions like whether a partner is unfaithful were misleading for understanding perceptions of violence against women because it is not a gender-sensitive question. “When the question of being unfaithful is subjective, it can lead to situations where even women might justify violence against men. This may explain why many women accepted it as a reason for justifying violence which is wrong.”

A de-suup, Tashi, expressed concerns about violence in the country: “It is not justifiable for even parents to beat their children, let alone for a male partner to beat a woman, with women accepting such violence for various reasons,” she said. “There are many other solutions and ways to address problems rather than accepting violence,” she added.

A communications researcher said that the finding is likely flawed because of the innate flaw in the way the question was designed. “There was no option in the questionnaire to reject any form of violence under any circumstances. So apparently, respondents had to choose from the list of options provided.”