YK Poudel

Next month, the Gyalsung National Service will welcome its inaugural batch, with 3,678 youths embarking on a rigorous three-month training programme.

This historic initiative marks the beginning of a new chapter in national service for Bhutanese youth.

The training will be conducted across four Gyalsung Academies – Pemathang Gyalsung Academy in Samdrupjongkhar, Gyalpozhing Gyalsung Academy in Mongar, Jamtsholing Gyalsung Academy in Samtse, and Khotokha Gyalsung Academy in Wangdue.

According to instructions from Gyalsung Headquarters, all enlistees will receive their reporting dates via email, which can also be accessed on the Gyalsung website.  “Reporting dates may vary for enlistees within the same Academy to allow ample time for efficient pre-training administration and transportation,” the instruction stated.

The first cohort consists of 2,108 individuals, with 600 each assigned to Pemathang, Khotokha and Jamtsholing Gyalsung Academies, and 308 at Gyalpozhing Gyalsung Academy. The second cohort includes 1,570 individuals, divided with 446 each in three academies and 232 in Gyalpozhing Gyalsung Academy.

The training for the first batch starts from September 5 and ends on December 3, 2024. For the second cohort, the training starts on December 16 and ends on March 15, 2025.

For the second batch, the training starts on April 1 and ends on June 30 for the first cohort and for the second cohort the training starts on August 1 and ends on October 30.

 The three-month training programme for the 2024 and 2025 batches includes Basic Military Training, National Education lectures, and Life Skills courses. The Royal Bhutan Armed Forces will conduct the military training, while the Royal Institute of Governance and Strategic Studies will offer leadership courses.

The Zhung Dratshang will offer Choeshey Larim, and specialists will teach Driglam Namzha, Bhutanese History, and National Security.

The National Service aims to equip Bhutanese youths with the knowledge, skills, and values necessary to realise their potential in a rapidly changing world. The programme also seeks to instill a sense of volunteerism and selfless service, preparing participants to uphold the unity, peace, security, and sovereignty of the nation.

Each Gyalsung Academy is equipped with a health unit staffed by healthcare personnel. For the first four weeks, visitors will not be permitted. “After this period, they may host pre-approved guests on Sundays, provided they have prior permission from the Training Officer or Company Commander,” according to Gyalsung Headquarters.

As per the Gyalsung Headquarters, the allocation for the first two batches was done through a computerized system. “No consideration on proximity of the location, BMT and National Education course.”

As per the National Budget for Financial Year 2024-25, a sum of Nu 4,970.606 mn has been allocated. Of the total budget, Nu 617.051 mn from the capital budget is streamlined towards BMT, Nu 77.1 mn for Community Security Skilling, Nu.219 million for Home Security Skilling, Nu 1,676.128 mn for Food Security Skilling, and Nu 100.734 mn for ICT Skilling.

His Majesty the King announced the launch of Gyalsung—Bhutan’s National Service—during the Royal Address on the 112th National Day of Bhutan on December 17, 2019. Gyalsung is envisioned to empower Bhutanese youth to participate in nation-building, enhancing the country’s security, peace, unity, harmony, and sovereignty.

National Service is a fundamental duty required of all Bhutanese citizens, as enshrined in Article 8.1 of the Constitution. The Gyalsung Act of the Kingdom of Bhutan was enacted by the Parliament on November 11, 2022. 

Trading volume decreased by 11.27 million shares last year

Thukten Zangpo

Despite share-trading in the secondary market dropping by over two-folds last year compared to the previous year, the market capitalisation (M-cap) saw an upward trend, indicating a rise in share prices.

According to the Royal Securities Exchange of Bhutan Limited (RSEBL), the market traded 19.35 million shares of 17 listed companies worth Nu 782.02 million as of December 2023. In the previous year, 30.62 million shares worth Nu 1.92 billion were traded in the secondary market.

This means the trading volume decreased by 11.27 million shares (36.81 percent) and Nu 1.14 billion in value (59.21 percent).

Despite the decrease in the trading volume, the M-cap-the total value of all listed companies-climbed by 11.81 percent to Nu 60.19 billion last year, from Nu 53.83 billion in the previous year.

M-Cap is the value of shares at the prevailing market price of the 18 companies listed with the RSEBL. It is derived by multiplying the number of existing shares by current market prices, meaning that an increase in either the number of the prices or stock will contribute to M-Cap.

With the number of shares remaining constant, it is attributed to the prices of shares moving up. This means more people prefer to buy stock (demand) to selling it (supply). This also suggests a growing interest in the market, even if trading activity is subdued.

The dynamic was also reflected in the Bhutan Stock Index (BSI), which increased to 1, 377.53 points as of December last year. This was a rise of 26.56 percent from previous year’s BSI of 1,088.41.

According to the RSEBL, the BSI hit a milestone last year, reaching its peak at 1,427 points, marking the highest point recorded, indicating a notable positive performance in the Bhutanese market.

This year, the highest BSI was recorded at 1,571.99 points on June 19, which dropped to 1,493.73 points as of yesterday.

BSI is a stock market performance index that investors can use to compare the performance of investors’ investment portfolio.

BSI was set at 1,000 as the baseline on December 31, 2019. Gains above or drops below the baseline indicate the price change.

Some of the top gainers in 2023 were Bhutan Carbide and Chemicals Limited, whose share price rose to Nu 51.24 from Nu 34.09 per share.

At the same time, State Trading Corporation Limited (STCBL) and Bhutan Board Products Limited’s share price rose to Nu 76.5 from Nu 62 per share and Nu 35 from Nu 29.92 per share, respectively.

Bhutan Tourism Corporation Limited’s share prices saw the biggest drop, from Nu 937.11 in 2022 to Nu 650 last year, followed by Druk PNB and Bhutan Insurance Limited (BIL), with their share prices dropping to Nu 35.17 and Nu 65 respectively.

Last year, the number of shareholder accounts also increased from 100,422 to 100,572 compared to the previous year despite the de-listing of Druk Satair Corporation Limited from October 6 at the exit price of Nu 14.26 per share.

For the income year 2023, eight companies declared dividends. Bhutan Ferro Alloys Limited declared the highest dividend of 100 percent followed by Royal Insurance Corporation Limited with 35.24 percent. Druk Wang Alloys Limited declared 30 percent dividend while Bhutan Insurance Limited declared 21 percent dividend. Two companies – T-Bank Limited and STCBL declared a bonus share of 1:5 and 1:2 respectively.

Bhutan’s fertility rate, standing at 2.0 births per woman, down from 6.6 in 1971, shows a demographic shift that can have profound implications. The rate, below the replacement level of 2.1, raises concerns about the future stability of our population. While a recent uptick to around 1.2 births per woman offers asome hope, it is far too low to counterbalance decades of decline. Immediate and strategic interventions are necessary to mitigate the impacts and to ensure a sustainable demographic future.

One of the most effective ways to encourage higher birth rates, perhaps, is through robust economic incentives for families. Financial supports, such as direct subsidies, tax breaks, and childcare allowances, can alleviate the burdens associated with raising children. We are talking about all these measures, alright. However, there is a need to make a sensible choice.

Look for countries such as France and Sweden that have successfully implemented generous family benefits that have resulted in higher fertility rates. Can we adopt these models? If not, how differently can we do it so that we are able to address the demographic shift that is changing so alarmingly, so fast.

Looking closely at the issue, accessible and affordable childcare seems to be crucial, which enables parents, especially women, to balance work and family life. High-quality childcare services allow parents to pursue careers without sacrificing their aspirations for larger families. Government investment in a nationwide network of affordable childcare centres would support working parents. This will, in the long run, create jobs and contribute to economic growth significantly.

More important, perhaps, work-life balance policies are essential in making it easier for families to grow. Flexible working hours, remote work options, and extended parental leave can help parents manage their professional and personal responsibilities. Research and studies recommend encouraging employers to adopt family-friendly policies and ensuring legal protections for parental leave can foster a supportive environment for families.

Also, significantly, investing in women’s health and empowerment is fundamental to addressing fertility issues. Ensuring access to comprehensive reproductive healthcare, including family planning and fertility treatments, can support women in making informed choices about childbearing. Empowering women through education and economic opportunities can lead to better family planning and higher fertility rates.

There are those who argue that immigration is the solution. Not in our case. Repercussions could be far-reaching. The real solution lies perhaps in incentives and creation of a welcoming environment for young couples to raise families.

The declining fertility rate demands immediate interventions. The State must provide economic incentives, improve access to childcare, promote work-life balance, launch educational campaigns, and support women’s health and empowerment.

We can do a lot more, of course. We need to be more adaptive and responsive.

A low fertility rate leads to population aging, causing labour shortages, economic strain, and unsustainable healthcare and pension costs. As a small and forward-looking nation, we can ill afford to be unresponsive. Falling fertility rate needs sensible policy urgently.

Dechen Dolkar

Amaya Chadha, a 16-year-old student from the United States, has taken on a significant role in championing menstrual hygiene by donating two truckloads of sanitary pads to Red Dot Bhutan.

Amaya and her family recently visited Bhutan since they have a deep connection with the country and began advocating for menstrual hygiene for young girls in schools.

During their four-day visit from July 28 to 31 this year, Amaya visited several schools in Thimphu, including Changangkha Middle Secondary School, Wangbama Central School, Yangchengatshel Higher Secondary School, and Draktsho Vocational Training Centre.

Her campaign ‘Together For A Period Friendly Bhutan’, aims to transform attitudes and practices surrounding menstrual health in Bhutanese schools, promoting a lasting social progress.

During her school visits, Amaya engaged with students, discussing the importance of maintaining proper menstrual health and hygiene. The enthusiasm and curiosity from her Bhutanese counterparts were truly inspiring. She addressed misconceptions and guided managing period-related discomfort.

Inspired by Amaya, many young girls from the schools she visited have taken up the role of peer educators, promoting menstrual health, breaking taboos, and empowering their peers.

Young girls from Yangchengatshel Higher Secondary School mentioned that they were inspired by Amaya and pledged to raise awareness among their peers.

To support this cause, Amaya donated 55,000 sanitary pads to these schools, aiming to create positive change and empower young girls.

During her visit, Amaya also met Tshering Lham, a student at the Draktsho Vocational Training Center in Thimphu, who faces societal stigma due to her disabilities and menstruation.

Tshering shared her experiences, highlighting the double stigma she encounters as a girl with disabilities in the community.

Amaya said that there is a need for continued awareness and advocacy to destigmatise disabilities and menstruation.

Amaya also spoke about the crucial role sports play in the development and empowerment of young girls at every school she visited. She also advocated for equal access to sports, encouraging girls to participate without barriers.

Reflecting on her deep love and appreciation for Bhutan since childhood, Amaya and her family plan to continue their work and mobilise funds through Red Dot Bhutan, an initiative under the Ministry of Education and Skills Development, and its partners.

Additionally, Amaya plans to produce biodegradable pads using corn husks in the USA. “I will return to Bhutan to teach how to make these biodegradable sanitary pads and distribute them to schools,” said Amaya.

An official from Red Dot Bhutan mentioned that there are leftover sanitary pads donated by Amaya, which will be distributed to rural schools in the country.

Chencho Dema

Wangdue, renowned for its potato cultivation, primarily produces potatoes in the six gewogs of Gangtey, Phobjikha, Dangchu, Saephu, Rubesa, and Bjena.

Phobjikha, Gangtey, and Saephu are the top three producers of potatoes among the six gewogs in the dzongkhag. In recent years, potato production has grown significantly, continuing to thrive and contribute to both food security and the economic prosperity of the dzongkhag.

The dzongkhag produces approximately 67 percent of the country’s total potatoes. Within this, Gangtey is particularly significant, contributing 37 percent of the district’s potato output, with 90 percent of its production being exported.

According to the 2023 crop cut data collected by Gewog Agriculture Extension Officers, the dzongkhag produces approximately 17,862.97 MT of potatoes annually, including wetland potatoes, with an average yield of 6,548.34 kg per acre.

Although residents of these gewogs benefit from their successful potato farming, they also face various challenges and opportunities.

The records maintained by the Food Corporation of Bhutan Limited in 2023, about 878 farmers from Wangdue participated in the auction at Phuentsholing.

A total of 8,875.29 metric tons of potatoes were sold through auction at an average price of Nu. 15 per kg.

In 2023, farmers in Wangdue earned an average annual income of Nu 133 million from selling potatoes, not including those sold locally or at the Centenary Farmers’ Market.

In the past, farmers encountered several challenges when bringing their produce to the auction in Phuentsholing.

According to dzongkhag officials, farmers frequently experienced long delays because they were unable to auction their potatoes promptly upon arriving at the auction yard.

Farmers face logistical issues in Phuentsholing due to the extended duration of the auction process and also experience delays in receiving payments for their potatoes after the sale.

Due to the lengthy auction period, farmers often incur extra costs by paying additional fees to truck drivers for the extended waiting time.

The long distance from Wangdue to Phuentsholing presents significant challenges for farmers, including potential spoilage of potatoes from heat during transit and high transportation costs.

However, the recent inauguration of the Potato Trade Facilitation Centre and warehouse in Gangtey Gewog addresses these issues. The centre, built on a three-acre site at a cost of Nu 75.67 million, includes a warehouse with a 500 MT capacity. This facility will protect potatoes from heat and transit damage, ensuring better quality. It also allows farmers to store their potatoes until market conditions improve, potentially leading to better prices.

Choeki Wangchuk, an agriculture officer, highlighted several initiatives to support farmers, including the establishment of the trade facilitation centre, the supply of improved potato seeds, nutrient management, and increased awareness of bio-fertilizers. Wangchuk noted that farmers heavily rely on chemical fertilizers and are encouraged to use more bio-fertilizers.

According to the Integrated Agriculture and Livestock Census of Bhutan 2023, Wangdue harvested 12,819 MT of potatoes, an increase of 2,586 MT from 2022. The number of potato growers in Wangdue rose to 1,719, with 1,813.63 acres sown and 1,794.14 acres harvested.

KP Sharma

As the current government reinstates the central school initiative with a budget allocation of Nu 14 billion in the 13th Plan, questions about the programme’s sustainability and continuity have resurfaced.

This debate stems from the past experience of how a major policy shift with the change of government resulted in the discontinuation of central schools, raising concerns that this could happen again in the future.

The Druk Nyamrup Tshogpa (DNT) government abandoned the central school initiative despite substantial investments made by the preceding government. Now, the current government is breathing new life into this initiative by establishing 63 new central schools in the 13th Plan.

Critics argue that substantial investments in central schools are impractical if subsequent governments do not sustain these projects. They warn that political polarisation and shifting policies could lead to wasted resources, which will be costly for a small, resource-constrained country like Bhutan.

Initially, the Indian government supported the establishment of 37 central schools with Nu 3.4 billion through its Project Tied Assistance programme and additional 12 schools with Nu 536.4 million through its Small Development Grant.

The second government had aimed to establish 63 central schools by the end of 2017. Although the actual plan was to establish 120 central schools in the 11th Plan, the target was not achieved. The plan to establish the remaining 57 schools spilled over into the 12th plan.

Free uniforms, meals, boarding facilities, and stationery were key aspects of central schools.

The DNT cabinet directed the erstwhile Gross National Happiness Commission to review the central school programme in December 2018. Then, in June 2019, it issued a new directive introducing significant changes, including provision of bedding set for all boarding school students and stationery for all except those in urban secondary schools. Uniforms were also provided only to disadvantaged students based on strict criteria. As a result, 24 schools were segregated in 2019 and two more in 2020.

The present government has however indicated that it will not offer freebies like in the past and has committed to more mindful utilisation of the funds to build infrastructure and facilities.

However, given the past experience, political parties feel that clear guidelines are required to ensure the continuity of central schools and to prevent central schools from becoming political footballs.

The former opposition leader and current president of Druk Phuensum Tshogpa (DPT), Dorji Wangdi, said that although he supports some aspects of central schools, the earlier implementation had paralysing effects on the overall education system, leaving many schools in poor condition. “While 50 odd schools got special attention, over 500 schools were left in total misery,” he said.

The DPT president said that there is a need for innovative and progressive policies for nation-building that go beyond politics. “Going back to the old, flawed system is bad governance and not a step forward for the country,” he said.

The opposition party, Bhutan Tendrel Party (BTP), has expressed its reservations on the establishment of central schools, citing potential inequalities among schools, students, teachers, and parents, and the risk of discriminatory or unfair policies.

However, the opposition party believes that the current concept of central schools differs from the previous one. “The budget for the central schools aims to develop comprehensive infrastructure and procure necessary equipment to modernise the education system,” said the opposition party.

The BTP said that the party supports the initiative if it genuinely enhances the quality of education in the country. However, the party said that the central school policy must align with the draft education policy of 2024 and be backed by appropriate policies.

The BTP also highlighted the risk of politicisation and called for investments in infrastructure and equipment rather than recurrent expenses like providing freebies.

“If the government intends to throw away scarce resources by providing freebies, we will vehemently object and will do whatever is required to stop the government from doing that,” the opposition said.

The opposition party proposed alternative investments, such as enhancing tertiary education capacity, to absorb more students. “Currently, only 20 percent of Class XII students are absorbed into these institutions, which is a big concern for the public.”

The opposition party said that it will monitor how funds are utitlised to prevent waste, ensure infrastructure projects are not extravagant, and maintain high-quality and durable equipment to avoid high maintenance costs.

༉ ཁ་ཙ་ གསར་སྤང་ བསམ་གཏན་གླིང་རྒེད་འོག་ ཆོས་འཁོར་གླིང་གཡུས་ཚན་ནང་ སྐྱེས་ལོ་༥༡ ལང་མི་ ཕོ་སྐྱེས་ཅིག་གིས་ གླངམོ་ཆེ་༡༥ ཡོད་མི་ཁྱུ་ཅིག་ བདའ་གཏང་ནིའི་དཔའ་བཅམ་པའི་སྐབས་ བསད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
རྐྱེན་ངན་བྱུང་པའི་སྐབས་ མཐོང་མི་ཚུ་གིས་ སྙན་ཞུ་འབད་མིའི་ནང་ ཚེ་འདས་ཕོ་སྐྱེས་དེ་གིས་ གླངམོ་ཆུ་ཚུ་ ཀི་ལོ་མི་ཊར་༡ དེ་ཅིག་ བདའ་བཏང་པའི་སྐབས་ ལམ་བར་ན་ལས་ གླངམོ་ཆུ་ཚུ་གིས་ ལོག་གདོང་བཟང་འོངམ་ད་ ཁོ་ར་ བྲོས་ཟུར་འབད་མ་ཚུགས་ཟེར་ཨིནམ་ད་ གླངམོ་ཆུ་ཚུ་ དྲོ་པ་ གཡུས་ཚན་གྱི་ སྦོ་ལོགས་ཁར་ མཐོང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དགེ་ལེགས་ཕུག་གི་ ནགས་ཚལ་འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ ཚེ་འདས་ཀྱི་ཕུངམ་དེ་ དགེ་ལེགས་ཕུག་ཁྲིམས་སྲུང་འགག་པ་དང་ དབུས་ཕྱོགས་ལུང་ཕྱོགས་གཙོ་བསྟེན་སྨན་ཁང་དང་གཅིག་ཁར་ མཉམ་འབྲེལ་བརྟག་ཞིབ་འབད་བའི་ཤུལ་ལས་ ཁོ་རའི་ བཟའ་ཚང་ལུ་ རྩིས་སྤྲོད་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཚེ་འདས་ཕོ་སྐྱེས་དེ་ལུ་ ཁོ་རའི་ཨམ་སྲུ་དང་ བུམོ་༣ ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།

ད་རིས་ བློན་ཆེན་ཚེ་རིང་སྟོབས་རྒྱས་ཀྱིས་ འབྲུག་ལུ་ ཊར་ཀི་གི་གཞུང་ཚབ་ ཕི་རཊ་ སུ་ནིལ་དང་གཅིག་ཁར་ ཕྱད་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ དགེ་ལེགས་ཕུག་དྲན་ཤེས་ཁྲོམ་ཚོགས་དང་ ལྟ་བཤལ་ དེ་ལས་ མཁའ་འགྲུལ་བཟུམ་མའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་ མཉམ་འབྲེལ་གྲོས་བསྟུན་ཚུ་ འབད་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།

༉ སྙིང་སྟོབས་ཅན་གྱི་ ནགས་ཚལ་ཉམས་སྲུང་འབད་མི་གླིང་འཛིན་པ་ དགོངས་ཞུ་འབད་མི་དང་ ཧེ་མ་ཕྱག་ཞུ་མི་ དེ་ལས་ ད་ལྟོ་ ལྟ་རྟོག་འབད་བའི་བསྒང་ཡོད་མི་ཚུ་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ ནགས་ཚལ་ཉམས་སྲུང་ནང་ ཁོང་རའི་ བརྩོན་ཤུགས་བསྐྱེད་མི་དང་ གྲུབ་འབྲས་བཏོན་མི་ཚུ་ བརྩི་སྲུང་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཁ་ཙ་ འཛོམས་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
གླིང་འཛིན་པ་ཚུ་གིས་ འབྲུག་འདི་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་དྲག་ཤོས་ཅིག་སྦེ་ བཞག་ནིའི་དོན་ལུ་ འཕྲོ་མཐུད་དེ་ར་ ལཱ་རྩ་འགེངས་འབད་བའི་ གུས་བཏུད་ཞུ་ཐབས་ལུ་ ཁ་ཙ་ འཛམ་གླིང་གླིང་འཛིན་པའི་ཉིནམ་ བརྩི་སྲུང་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ནགས་ཚལ་ལས་བྱེད་པའི་ སྒྲིག་གོ་གྱོན་པའི་ཁར་ སྤྱ་ལེགས་ཤོམ་སྦེ་བསྡམས་ཏེ་འོང་མི་ ནགས་ཚལ་འགོ་དཔོན་ཨམ་སྲུ་ཚུ་གིས་ཡང་ དཔའ་ཉམས་ཐོག་ལས་ ཉིནམ་བརྩི་སྲུང་ནང་ གྲལ་གཏོགས་འབདཝ་ཨིན་པས།
དེ་གི་གྲས་ལས་ ངོ་ཚ་བའི་ དགའ་འཛུམ་སྟོན་མི་ཅིག་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ང་བཅས་ཆ་ཁྱབ་ དེ་བཟུམ་མའི་ མི་སྡེ་ལས་རིམ་ནང་ ཉམས་མྱོང་མེདཔ་ལས་ སེམས་འཚབ་འཚུབ་འབདཝ་མས་ཟེར་ སླབ་ཨིན་པས།
མོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ མི་གསརཔ་ཚུ་དང་ ཁ་སླབ་བ་ ཤིང་ཚུ་ནང་གཅིག་ཁར་ ཁ་སླབ་ད་ སྟབས་བདེ་བས་ཟེར་ཨིནམ་ད་ ཨིན་རུང་ ད་རེས་ འདས་པའི་ལོའི་ ས་ཁོངས་ལྟ་རྟོག་སྙན་ཞུ་ཚུ་ གསར་བཏོན་འབད་མི་དེ་ལུ་ དཔལ་ཉམས་བསྐྱེདཔ་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
ལས་རིམ་ནང་ རྒྱལ་ཡོངས་ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་སྙན་ཞུ་༢༠༢༣ དང་ འབྲུག་གི་ སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣ་ལྟ་རྟོག་གི་ མཐའ་འཁོར་ཌི་ཨེན་ཨེ་སྙན་ཞུ་ དེ་ལས་ འབྲུག་གི་སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ཀྱི་ ནགས་ཚལ་ཀར་བཱོན་རྩིས་དོན་ཚུ་ གསར་བཏོན་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
གལ་གནད་ཅན་གྱི་ དཔེ་ཚད་བསྡུ་ལེན་དོན་ལུ་ གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་ཚུ་ གདོང་ལེན་ཅན་གྱི་ བྱ་གཟར་དྲགས་དང་ གནམ་གཤིས་རྩུབ་དྲགས་ དེ་ལས་ ནགས་ཚལ་ཚུ་ནང་ བདུན་ཕྲག་ལས་བཅད་དེ་ སྡོད་དགོཔ་བྱུང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ནགས་ཚལ་གཙོ་འཛིན་ བསོད་ནམས་དབང་འདུས་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ ལཱ་རྩ་འགེངས་འབད་མི་ལུ་ དགའ་ཚོར་ཡོད་ལུགས་ཚུ་ བཤད་ཡོདཔ་ད་ ལཱ་རྩ་འགེངས་འབད་མི་དེ་ གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ ནགས་ཚལ་ཉམས་སྲུང་འབད་བའི་ བརྡ་མཚོན་ཨིན་བཞིན་དུ་ ཕན་གྲོགས་སྦོམ་འབད་མི་ལུ་ བརྩི་མཐོང་ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།
ལས་རིམ་ནང་ སྐྱེས་ལོ་༧༣ ལང་མི་ གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་བགྲེསཔ་ པ་སངས་ཚེ་རིང་གིས་ གྲལ་གཏོགས་འབད་ཡོདཔ་ད་ ཁོ་གིས་ ནགས་ཚལ་ལས་ཁུངས་ནང་ ལོ་ངོ་༣༨ དེ་ཅིག་ ཕྱག་ཞུ་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ ལཱ་རྩ་འགེངས་འབད་མི་དེ་ལུ་ རྟགས་མ་ཡང་ ལེ་ཤ་ཐོབ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སྤྱི་ལོ་༢༠༡༧ ལུ་ འབྲུག་གི་ གླིང་འཛིན་པའི་ཉིནམ་ འགོ་དང་པ་ བརྩི་སྲུང་འབད་བའི་སྐབས་ ཁོ་གིས་ བློན་ཆེན་ཚེ་རིང་སྟོབས་རྒྱས་ལས་ ངལ་རངས་ཀྱི་ ལག་ཁྱེར་ཅིག་ཡང་ ཐོབ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཁོ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ཁོ་ར་ དགོངས་ཞུ་འབད་བའི་སྐབས་ ན་གཞོན་ཚུ་གིས་ ང་བཅས་བཟུམ་སྦེ་ ནགས་ཚལ་ཚུ་ནང་ དཀའཝ་སྤྱད་དེ་འགྱོ་ནི་ལུ་ དང་འདོད་བསྐྱེད་རུང་ ཚ་གྱང་ལང་ཡི་ཟེར་ཨིན་པས།
ཨིན་རུང་ ད་རེས་ ན་གཞོན་ཚུ་གིས་ ང་བཅས་ལས་ལྷག་སྟེ་ ལཱ་འབད་མི་དང་ ད་རེས་ སྙན་ཞུ་ལེ་ཤ་ཐོན་ཚུགས་མི་ལུ་ཡང་ དཔའ་ཉམས་སྦོམ་ཡོད་ཟེར་ པ་སངས་ཚེ་རིང་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
འཛམ་གླིང་གླིང་འཛིན་པའི་ཉིནམ་དེ་ ཁོང་གིས་ སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་འབད་ནི་ལུ་ ཕན་གྲོགས་རྐྱངམ་གཅིག་མེན་པར་ སྒྲིག་གཡོག་རྒྱུག་པའི་སྐབས་ ཚེ་སྲོག་ལུ་ བར་ཆད་རྐྱབ་མི་ ནགས་ཚལ་འགོ་དཔོན་ཚུ་ལུ་ གུས་བཏུད་ཞུ་ནིའི་དོན་ལུ་ཡང་ཨིན་པས།
མ་གཞི་ འདས་པའི་ལོ་ནང་ གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་ཅིག་ལུ་ར་ ཤི་རྐྱེན་མ་འབྱུང་པར་ཡོད་རུང་ རྒྱལ་སྤྱི་གླིང་འཛིན་ཚོགས་སྡེའི་སྙན་ཞུ་ནང་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༢ ཟླ་༦ པ་ལས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ ཟླ་༥ པའི་ནང་འཁོད་ལུ་ གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་༡༥༠ལུ་ ཤི་རྐྱེན་བྱུང་ཡོད་པའི་ སྙན་ཞུ་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དེཡ་ང་ ཟླཝ་༡༢ ཀྱི་ནང་འཁོད་ལུ་ ཤི་རྐྱེན་བྱུང་མི་དེ་ སྤྱི་ལོ་༢༠༠༦ ལས་ ཐོ་བཀོད་འབད་ནི་ འགོ་བཙུགསཔ་ལས་ཚུར་ མཐོ་ཤོས་ཅིག་ཨིནམ་ཨིན་པས།
གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་ཚུ་ཡང་ དམར་བསད་དང་ གོ་མཚོན་བྲེལ་ཟིང་ ཆུ་ནང་ཐིམ་མི་ དེ་ལས་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་གིས་ གནོདཔ་བཀལ་བའི་ བྱུང་རྐྱེན་ཚུ་ལུ་བརྟེན་ ཤི་རྐྱེན་བྱུང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ ལུ་ མི་ཡཱན་མར་ ཀ་རི་མངའ་སྡེ་ལུ་ བར་མ་གི་ དམག་མི་ཚུ་གིས་ གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་༢ བསད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སྤྱི་ལོ་༢༠༠༡ ལུ་ རྒྱལ་འཛིན་མ་ནཱསི་གླིང་ཁ་གི་ ནགས་ཚལ་འགོ་དཔོན་༦ དགེ་ལེགས་ཕུག་གི་ གླིང་ཁ་ཡིག་ཚང་ལྟེ་བའི་ནང་ འོང་པའི་སྐབས་ ཤི་རྐྱེན་བྱུང་ཡོདཔ་ད་ ས་མཚམས་ཕྱི་ཁར་ལས་ མི་བྱ་ངན་ཚུ་གིས་ གས་རྫས་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ རྐུ་བསད་རྐྱབ་རུང་ ནགས་ཚལ་འགོ་དཔོན་༤ སྲོག་སྐྱབས་འབད་ཚུགས་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སྤྱི་ལོ་༢༠༠༨ ཟླ་༡༢ པའི་ནང་ དེ་བཟུམ་མའི་ གནད་དོན་བྱུང་པའི་སྐབས་ གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་༣ ལུ་ ཤི་རྐྱེན་བྱུང་ཡོདཔ་ད་ ཚེ་འདས་ཚུ་ཡང་ ཚེ་དབང་ནོར་བུ་དང་ དབང་ཕྱུག་ དེ་ལས་ ཀི་རཱན་བར་མ་ཚུ་ཨིན་པས།
ལའི་ད་འབྲུག་པ་དང་ རཱན་ཇིཊ་མོང་གར་༢ མ་ཤི་བར་ ལུས་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སྤྱི་ལོ་༢༠༡༥ ཟླ་༡༢ པའི་ནང་ གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་ཅིག་ ལ་དུག་ཐོབ་སྟེ་དང་ གཞན་མི་དེ་ རྒྱལ་ཡོངས་ནགས་ཚལ་གནས་སྡུད་ བསྡུ་ལེན་འབད་བའི་སྐབས་ བྱག་གུ་ལས་ རྦོབ་རིལ་ཏེ་ ཤི་རྐྱེན་བྱུང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
སྤྱི་ལོ་༡༩༩༠ལས་ཚུར་ འབྲུག་གི་ ནགས་ཚལ་གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་༡༣ ལུ་ ཤི་རྐྱེན་དང་ འགོ་དཔོན་༡༡ ལུ་ གནོད་སྐྱོན་བྱུང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ལོ་༡༤ གི་རིང་ གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་སྦེ་ ཕྱག་ཞུ་མི་ སྨོན་ལམ་བཟང་མོ་ཡང་ སྐོར་སྲུང་གི་ སྒྲིག་གཡོག་རྒྱུག་པའི་སྐབས་ བྱག་གཟར་དྲགས་ཅིག་གུ་ལས་ རྦོབ་རིལ་ཏེ་ ཤི་ནི་ར་ འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
མོ་གིས་འབད་བ་ཅིན་ གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་དང་ སྐོར་སྲུང་ལྟ་རྟོག་འབད་ནི་དེ་ གདོང་ལེན་ཅན་ཅིག་ཨིནམ་བཞིན་དུ་ ཤ་བདའ་མི་ཚུ་གིས་ གནོད་སྐྱོན་རྐྱབ་ནི་ཨིནམ་ སླབ་མི་ཤེས་ཟེར་ཨིནམ་ད་ ང་བཅས་ཆ་ཁྱབ་ འཕྲལ་འཕྲལ་ར་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་གིས་ གནོདཔ་བཀལ་ནི་ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།
སྨོན་ལམ་བཟང་མོ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ མོ་ར་ ནགས་ཚལ་ནང་ སྒྲིག་གཡོག་རྒྱུག་སྡོད་དགོཔ་ལས་ མོ་རའི་ ཨ་ལོ་གཅིགཔོ་དེ་ ཁྱིམ་ཚང་ཚུ་གིས་ ལྟ་ཏེ་ར་ སྦོམ་ཐལ་སོ་ཡི་ཟེར་ ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

༉ འབྲུག་ལུ་ ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་གྱི་ བརྟག་ཞིབ་འགོ་དང་པ་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་པའི་སྐབས་ ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་༣༠༢ ཡོད་པའི་ མངོན་གསལ་བྱུང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
དེ་ཡང་ ཁ་ཙ་ ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ཁ་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ འཛམ་གླིང་གླིང་འཛིན་པའི་ཉིནམ་ བརྩི་སྲུང་འབད་བའི་སྐབས་ལུ་ གསལ་བསྒྲགས་འབད་ཡོདཔ་ད་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ཉིནམ་དེ་ཡང་ གླིང་འཛིན་པ་དང་ ནགས་ཚལ་འགོ་དཔོན་ཚུ་ལུ་ ཉམས་སྲུང་འབད་ནིའི་ནང་ ཕན་གྲོགས་འབད་མི་ལུ་ ངོས་ལེན་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ཨིན་པས།
ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་དེ་ འབྲུག་གི་རང་ལུགས་ནང་ རྩ་ཅན་ཅིག་ཨིནམ་བཞིན་དུ་ རབ་ཆད་ནིའི་ ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་སེམས་ཅན་ཅིག་སྦེ་ ཐོ་བཀོད་འབད་ཡོདཔ་ད་ འབྲུག་གི་ ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་དེ་ ཧི་མ་ལ་ཡན་ལུ་སྡོད་མི་ སེམས་ཅན་གྱི་རིགས་ཅིག་ཨིན་པས།
བུམ་ཐང་ཁྲིམས་ཤིང་ལ་དང་ སེང་སྒོར་ལུ་ཡོད་པའི་ ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་ཚུ་ ནང་པའི་དགེ་སློང་ཅིག་གི་ རྣམ་སྤྲུལ་ཅིག་ཨིན་པའི་ ཡིད་ཆེས་བསྐྱེད་མི་དེ་ཡང་ ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་གྱི་ སྤུ་དམརཔོ་དེ་ དགེ་སློང་གི་ གྱོན་ཆས་ཅིག་སྦེ་ ངོས་ལེན་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འཇིགས་མེད་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་ཡོངས་གླིང་ཁ་ནང་ དགའ་ས་དང་ སྤུ་ན་ཁ་ ཐིམ་ཕུག་ དེ་ལས་ སྤ་རོ་གི་ མི་སེར་ཚུ་གིས་ ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་ཚུ་ མཐོང་པའི་སྐབས་ རྟེན་འབྲེལ་བཟང་པོ་ཅིག་དང་ ལཱ་དང་བྱ་བ་ཚུ་ ལེགས་ཤོམ་འོང་ནིའི་ རྟགས་མཚན་ཅིག་སྦེ་ ཡིད་ཆེས་བསྐྱེད་པའི་སྐོར་ལས་ སྙན་ཞུ་ཅིག་ནང་བཀོད་ནུག།
ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་གྱི་ དཔེ་ཚད་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ ཌི་ཨེན་ཨེ་དབྱེ་དཔྱད་ཀྱི་དོན་ལུ་ དཔེ་ཚད་༤༨༢ བསྡུ་ལེན་འབད་མི་ལས་༤༦༢ འོས་འབབ་ཡོདཔ་སྦེ་ མཐོང་ཡོདཔ་ད་ ཌི་ཨེན་ཨེ་ཐོན་ནི་དང་ རིགས་བརྒྱུད་དབྱེ་དཔྱད་དེ་ རྒྱ་གར་གྱི་ སྲོག་ཆགས་རིག་པའི་དབྱེ་ཞིབ་ནང་ བཀོད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ཌི་ཨེན་ཨེ་ཐབས་རིག་དེ་ གལ་ཅན་ཅིག་སྦེ་ མཐོང་མི་དེ་ཡང་ ཧེ་ པར་ཆས་ཐབས་ལམ་དེ་ མཐར་འཁྱོལ་ཅན་ མ་འབྱུང་མི་ལུ་བརྟེན་ཨིནམ་བཞིན་དུ་ ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་ཚུ་ ཤིང་གུ་སྡོད་དོ་ཡོདཔ་ལས་ པར་ཆས་ཚུ་གིས་ པར་བཏབ་མི་ཚུགས་པས་ཟེར་ ལས་ཁུངས་ཀྱི་ འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
རིགས་སྣའི་དབྱེ་ཞིབ་ནང་ ཉུང་མཐའ་ངོ་རྐྱང་༣༠༢ དཔེ་ཚད་ནང་འཁོད་ཡོདཔ་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ ས་ཁོངས་བརྒྱ ཆ་༦ རྐྱངམ་གཅིག་ ཁྱབ་ཚུགས་ཡོདཔ་ད་ ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་གྱི་གྱངས་ཁ་ དེ་བ་ལྷགཔ་སྦེ་ འོང་སྲིད་ནི་ཨིནམ་ལས་ ད་རུང་ ཁས་གསལ་དབྱེ་ཞིབ་ཚུ་ འབད་དགོཔ་ཡོད་ཟེར་ འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
རྩི་རང་ནགས་ཚལ་སྡེ་ཚན་དང་ རྒྱལ་འཛིན་མ་ནཱསི་གླིང་ཁ་མ་གཏོགས་ དཔེ་ཚད་བསྡུ་ལེན་འབད་བའི་ ས་ཁོངས་ག་རའི་ནང་ ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་ཚུ་ མཐོང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ནགས་ཚལ་གཙོ་འཚིན་ བསོད་ནམས་དབང་འདུས་ཀྱིས་ སླབ་མིའི་ནང་ འབྲུག་གིས་ རང་བཞིན་ཉམས་སྲུང་འབད་ནི་ནང་ ཁས་ལེན་འབད་མི་ ཡོངས་གྲགས་ཐལ་ཏེ་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་སྲུང་སྐྱོབ་ འབད་ཚུགས་ཏེ་ཡོད་ཟེར་ཨིན་པས།
ལས་ཁུངས་ཀྱི་མདོ་ཆེན་བགྲེསཔ་ བློ་བཟང་རྡོ་རྗེ་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ཞིབ་འཚོབ་དེ་ ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་དང་ ཁོང་གི་དགོས་མཁོ་ ཧ་གོ་ནིའི་དོན་ལུ་ དྲན་རྟགས་ཅན་ཅིག་ཨིནམ་བཞིན་དུ་ སྙན་ཞུ་དེ་ཡང་ གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ ནགས་ཚལ་ཉམས་སྲུང་འབད་ནི་ནང་ ལཱ་རྩ་འགེངས་ཏེ་འབད་བའི་ གྲུབ་འབྲས་ཅིག་ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
ནུས་ཤུགས་དང་རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ལྷན་ཁག་གི་དྲུང་ཆེན་ ཀརྨ་ཚེ་རིང་གིས་ སླབ་མིའི་ནང་ ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་མི་དེ་ རིགས་སྣ་རྐྱངམ་གཅིག་ ཉམས་སྲུང་འབད་ནི་མེན་པར་ མ་འོངས་མི་ཚེ་གི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ རང་བཞིན་སྲོལ་རྒྱུན་ཚུ་ ཉེན་སྲུང་འབདཝ་ཨིན་ཟེར་ཨིན་པས།
ཨ་ཅོ་གདོང་དཀར་གྱི་ བརྟག་ཞིབ་དེ་ཡང་ འབྲུག་གི་ འཛམ་གླིང་རི་དྭགས་སྲུང་སྐྱོབ་མ་དངུལ་དང་ འཛམ་གླིང་མཐའ་འཁོར་མཐུན་རྐྱེན་གྱིས་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་དེ་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།

ཨོ་རྒྱན་རྡོ་རྗེ།

Thinley Namgay

The Ministry of Health (MoH) and the World Health Organisation (WHO) believe that reversing the country’s low fertility would require more than just government interventions.

Currently, Bhutan faces a potential demographic challenge as its fertility rate has significantly dropped.

While, globally, no country has successfully maintained a replacement-level fertility rate once their population began to decline despite numerous initiatives, MoH officials are hopeful that the patriotic spirit and awareness of the issue can help turn the tide in a few years.

Bhutan’s fertility rate stands at just 2.0 births per woman, down from 6.6 in 1971. This figure is below the replacement level of 2.1 needed to maintain a stable population. However, a slight recent uptick of around 1.2 offers some hope.

Health experts suggest that for Bhutan to sustain its population, every couple should ideally have two to three children.

The decline in fertility also raises questions about the family planning initiatives in the 1990s. These measures effectively reduced maternal and infant mortality rates, health officials said. The campaign, which provided options like tubectomy, vasectomy, and copper-T insertion, also led to a significant drop in the fertility rate to around three children per woman by the early 2000s.

The contraceptive prevalence rate among Bhutanese women has risen from 18.8 percent in 1994 to 58.7 percent in 2023.While some suggest discontinuing contraceptives, WHO and MoH officials clarified that the government cannot stop contraceptives as it would violate human rights. Instead, they suggested advocacy and raising awareness about the importance of having children and their role in nation-building.

Several factors contribute to the declining fertility rate in Bhutan. Economic challenges, including slow growth and rising inflation, deter many from starting families due to high living costs.

Although the overall unemployment rate dropped from 5.9 percent in 2022 to 3.5 percent in 2023, and youth unemployment fell significantly, many young people delay childbearing to complete their education and establish careers.

The optimal age for childbearing is between 20 and 30, but there are risks associated with later pregnancies.

Health issues also play a role.  According to a 2023 WHO report, approximately 17.5 percent of the adult population globally—roughly one in six—experience infertility. This statistic highlights the urgent need for accessible, high-quality fertility care.

In addition, rural-to-urban migration disrupts traditional family planning practices, while emigration for education and employment leads to young Bhutanese settling abroad and starting families there.

The global average fertility rate has reduced from around 5 in the 1960s to around 2.4 in 2021.  Countries like South Korea, Singapore, Japan, and several European nations report rates well below the replacement level, primarily due to high living costs, intense work culture, and expensive housing. Japan’s population, for example, is expected to decrease by about 30 percent by 2070.

The government, supported by WHO, plans to introduce in vitro fertilisation (IVF) in Thimphu as part of a broader effort to improve fertility rates. The government has also committed to providing Nu 10,000 per month per child until the age of three and is promoting comprehensive mother and childcare programmes.

In addition, the Gyaltsuen Jetsun Pema Wangchuck Mother and Child Hospital, a 150-bed facility in Thimphu, aims to encourage childbearing. A dedicated health clinic for mothers and children is also being developed in Mongar.

From June 2023, the Department of Labour began allowing the entry of foreign child caregivers, easing the burden on working parents and encouraging larger families.

Lhakpa Quendren

Tsirang—Two years ago, nearly every household of Tsholingkhar gewog in Tsirang dabbled in small-scale oyster mushroom farming, inspired by the success stories from neighbouring gewogs. Today, however, these mushroom farms have shut down their operation.

The decline is not due to a lack of market demand. On the contrary, the market for oyster mushrooms remains robust.

The real problem was the scarcity of mushroom seeds and issues with materials needed for cultivation, such as improperly dried rice straw, which stymied what could have been a thriving local industry.

Drupchhugang Mushroom Group’s chairperson, Ugyen Wangdi, said that mushroom seeds were unavailable during cultivation and the mushroom spawns were damaged due to the use of piled rice straw.

Despite these setbacks, Ugyen Wangdi managed to harvest mushrooms for two years, utilising just 15 spawns. The venture was profitable, thanks in part to the favourable climate for oyster mushrooms in the region.

However, the challenges proved too daunting for many. “Proper mushroom farmhouses are essential but not everyone was prepared to invest in them,” Ugyen Wangdi said.

In Drupchhugang chiwog alone, 30 households were engaged in oyster mushroom farming.

The farmers started the farm with support from Tsholingkhar Gewog’s Renewable Natural Resources Centre (RNRC) in December 2022. They received training and subsidised mushroom spawns, which encouraged even those without prior experience to try their hand at farming.

Farmer Yoga Maya Dhungana had a successful harvest with her first two batches, which helped her family earn about Nu 60,000 – double the investment that she made, but dismantled her farm a year ago with no plans to resume.

Gewog Mangmi Bijay Monger from Upper Tsholingkhar initially planned to expand his mushroom farm for commercial production after a successful harvest from the initial 100 spawns. This helped him earn Nu 20,000 from selling oyster mushrooms. However, he gave up farming due to the persistent difficulty in securing mushroom seeds.

Gomsum Tshogpa Kezang Lham said that the farmers in her chiwog plan to resume mushroom farming in winter since summer is not favourable for oyster mushroom cultivation in her chiwog.

About 25 farmers in her chiwog underwent refresher training and began growing oyster mushrooms for self-consumption. However, most of them have only harvested once.

Gewog officials said that although the government encouraged youth to take up mushroom farming, many of them quickly moved on when they saw better opportunities.

The dzongkhag agriculture officer said that the dzongkhag administration was not aware of the issues facing the farmers.

The farmers however claimed that both the gewog and dzongkhag officials were reportedly informed of the problems.

The dzongkhag agriculture officer said that the government will prioritise support only for commercial and group-based farming in the 13th Plan. “We will not be able to support individual farms,” he added.

Meanwhile, in nearby Kilkhorthang gewog, oyster mushroom farming is a lucrative business. Eight farmers have successfully scaled up their oyster mushroom farms for commercial production to reap the benefits of a booming market.

YK Poudel

Not too long ago, Sangay Dema, a 65-year-old farmer from the sprawling valley of Tang in Bumthang, grew wheat and buckwheat in her three-acres of land and potato in the remaining two acres. Today, she barely cultivates an acre of land, thanks to the increasing menace of wildlife predation.

“The wild boars don’t let anything grow here,” she said.

The challenges are many. The changing weather patterns further make the struggles of farmers in her village more difficult. “While wheat and buckwheat fetch good prices in the market, the risks are high too,” Sangay Dema said.

She is hoping that in the coming year the government would support farmers with necessary interventions, making it worthwhile for them to continue growing these cereals.

Farmer Tashi Lhendup from Tandingang village in Bumthang said that farmers are often not able to sell their produce on time, which leads to losses. “A storage facility at a convenient location would greatly help,” he said.

The shrinking size of Sangay Dema’s cultivated land is merely an indication of how buckwheat production has decreased over the years.

According to the Integrated Agriculture and Livestock Census of Bhutan 2023, 966 metric tonnes (MT) of buckwheat were harvested in the country in 2023, a drop by 167 MT compared to the previous year.

Tang gewog however produced 270 MT of buckwheat, the highest among the gewogs in Bumthang.

A total of 837 MT of wheat was produced last year, slightly increasing by 67 MT from 2022.

At the national scale, buckwheat production drastically declined from 2,350 MT in 2019 to just 966 MT in 2023. Similarly, wheat production also decreased from 1,319 MT in 2019 to 837 MT last year.

The decline in buckwheat production is attributed to several factors, including a reduction in the total cultivated area, which decreased by 253 acres last year. In addition, the number of buckwheat growers fell sharply, from 5,894 in 2020 to 4,342 in 2023.

In a recent news release, the Ministry of Agriculture and Livestock stated that this decline is due to a shrinking workforce in cereal cultivation. Many farmers are also shifting their focus to vegetable and cereal crops that offer better market prices.

Despite the downturn in production, the ministry described the overall performance of the agricultural sector as ‘satisfactory’ last year.

In the 13th Plan, the ministry announced a range of initiatives to boost the agriculture sector, which includes farm mechanisation, new irrigation schemes and land development works, provision of power tillers, and installation of chain-link fencing, among others.

Bhutan Echoes is home again. But then, what is it, really? How many of us truly understand the essence of Bhutan Echoes?

The celebration of art and literature is the celebration of national progress because it is a platform where we discuss not just the picture of the nation but also, more importantly, the fibres that make up a nation.

Bhutan Echoes is a festival that goes beyond the name; it is an event that captures the soul of Bhutan through its artistic expressions and literary dialogues. It is a stage where we examine our past, understand our present, and envision our future.

The speakers and attendees at this festival are the stars in their own right. Each one brings a unique perspective, a distinct voice that adds to the rich tapestry of our national narrative.

There is so much to give and take at this platform because it is a meeting of minds, a confluence of ideas that sparks creativity and fosters a deeper understanding of who we are as a people.

Bhutan Echoes is the voice and picture of Bhutan that is rising fast. It is a narrative of Bhutan’s soft power that is growing through songs and music, tales and legends, life and living, past and present. This festival is a reflection of our country’s journey, a mirror that shows us our strengths and our aspirations. It is a celebration of our heritage, our traditions, and our stories that have been passed down through generations.

The impact of Bhutan Echoes extends beyond the festival itself. It influences our society, our youth, and our future leaders. It inspires a love for literature and the arts, encouraging young minds to explore their creative potential. By fostering a culture of reading and artistic expression, Bhutan Echoes plays a crucial role in shaping the intellectual landscape of our nation.

In a world that is increasingly interconnected, Bhutan Echoes also serves as a bridge between our culture and the global community. It showcases the richness of Bhutanese art and literature to the world, inviting others to appreciate and engage with our unique heritage. This exchange of ideas and cultural expressions strengthens our bonds with other nations and enriches our own understanding of the world.

Bhutan Echoes is more than just a literature festival. It is a celebration of who we are as a nation and a reminder of the power of art and literature to unite, inspire, and transform.

Affectionately known as Acho Dongka, Red Panda is also culturally significant

Yangyel Lhaden

For the first time, Bhutan has conducted a census of its Red Panda population, recording a total of 302 individuals.

The Department of Forests and Park Services (DoFPS) announced this yesterday while observing World Ranger Day. This international day is observed to honour the contributions of rangers and foresters to conservation.

The Red Panda, affectionately known as ‘Acho Dongka’ also holds cultural significance in Bhutan.

Listed as endangered on the IUCN Red List of threatened species, Bhutan’s Red Pandas belong to the Himalayan species.

In regions like Bumthang and Sengor in Thrumshingla National Park, these animals are believed to be reincarnations of Buddhist monks – their red fur symbolising a monks’ robes.

In Jigme Dorji National Park, locals from Gasa, Punakha, Thimphu, and Paro view sightings of Red Pandas as auspicious, often linking them to positive omens, such as acquiring wealth or job promotions, according to the study ‘The Vulnerable Red Panda Ailurus Fulgens in Bhutan: Distribution, Conservation Status, and Management Recommendations’.

Utilising DNA analysis of red panda fecal samples, the survey achieved a roughly 75 percent success rate in determining the population and distribution, with 462 out of 482 collected samples suitable for analysis. The DNA extraction and genetic analyses were performed at the Zoological Survey of India.

The DNA method proved crucial as the previously employed camera trap method was unsuccessful. “It was difficult to capture the red panda on cameras because they are arboreal, meaning they mostly live high up in the trees, and the cameras failed to capture them,” a DoFPS official said. 

The genetic analysis revealed a minimum of 302 individuals within the sampled area, which covered only six percent of the country. “A higher population is expected, and therefore there is a need for further detailed investigation in more areas,” the official added.

Red Pandas were detected in all sampling areas except for the Tsirang Forest Division and Royal Manas National Park.

“Bhutan, renowned for its commitment to environmental conservation, has made significant strides in protecting red pandas,” the Chief Forestry Officer, Sonam Wangdi said. “The DNA obtained from the fecal shed light on several crucial insights into their population size, distribution, and genetic makeup.

The former director of DoFPS, Lobzang Dorji, praised the research as a major milestone in understanding red pandas and their needs. “It’s a testament to the tireless efforts of our rangers who work tirelessly to protect these incredible creatures,” he said.

The Secretary of the Ministry of Energy and Natural Resources, Karma Tshering, said that protecting Red Pandas is not just about preserving a species but also about safeguarding the natural heritage of the country for future generations. “We call upon everyone to support our conservation efforts and help ensure a bright future for these beloved animals.”

The Red Panda survey was supported by the World Wildlife Fund Bhutan and Global Environment facility.

Yangyel Lhaden

The conservationist heroes—the forest rangers, those who have retired, once served, and those still patrolling—gathered yesterday to celebrate their efforts in conserving the country’s forests.

They marked World Ranger Day, a tribute to their relentless dedication in continuing Bhutan’s reputation as an environmental champion.

Dressed in their dark green uniforms, with hair neatly tied and makeup applied, women rangers stood proudly among their peers. One of them, with a shy smile, said, “We are not used to social events like this. I get social anxiety.” She laughed and added, “I feel more at ease talking to trees than to new people, but today we are launching reports from our field studies over the past year, and I couldn’t be prouder.”

The event unveiled four significant reports: the National Red Panda Survey Report 2023, Environmental DNA for Biodiversity Monitoring in Bhutan, Status of Biodiversity in Bhutan, and Forest Carbon Accounting for Protected Areas in Bhutan.

To generate the reports, rangers traversed challenging terrains, braving harsh weather conditions, and staying in the wild for days or weeks to collect crucial samples.

“Our deepest gratitude goes to the very foundation of this endeavor—our rangers,” Chief Forestry Officer, Sonam Wangdi said. “Their tireless efforts are a testament to their passion for conservation, and we commend them for their invaluable contribution.”

In the crowd stood Passang Tshering, 73, one of the oldest rangers, retired. He served 38 years with the forest department, earning numerous medals for his unwavering dedication. In 2007, during Bhutan’s first World Ranger Day, he received a certificate of appreciation from Prime Minister Dasho Tshering Tobgay.

“I was worried when I retired that the younger generation would not be interested in toiling in the forest like us, as this job demanded dedication, risks, and numerous challenges,” Passang Tshering said. “But I am proud that the younger generation is doing better than us.  Seeing these numerous reports, I couldn’t be prouder.”

The World Rangers Day celebrates not only the contributions of rangers and forests towards biodiversity conservation, but also honours the fallen rangers who lost their lives in the line of duty.

Although no rangers in the country lost their lives in the past year, the International Ranger Federation reports that 150 rangers died in the line of duty between June 2022 and May 2023. This is the second highest number of ranger deaths in a 12-month period since records began in 2006. Common causes of death include homicide, firefighting, drowning, and animal attacks. In 2023, two rangers were killed by the Burma Army in Karen State, Myanmar.

In 2001, six forest guards from Royal Manas National Park died while returning from the Manas Range to the park headquarters in Gelephu. Miscreants from across the border ambushed them using explosive devices. Four survived the incident.

Another team from Phibsoo Wildlife Sanctuary faced a similar incident in December 2008. Three rangers were killed—Late Tshewang Norbu, Late Wangchu, and Late Kiran Barman. Laida Dukpa and Ranjit Mongar survived.

In December 2015, one ranger died from high altitude sickness and another fell from a steep cliff while conducting the national forest inventory. Since the 1990s, Bhutan lost 13 rangers and had 11 others injured in the line of duty up to 2017.

Menlam Zangmo, who has been serving as a ranger for the past 14 years, nearly lost her life  when she slipped and almost fell over a cliff during a patrolling duty.

“It is challenging to be a ranger and do patrolling, as we never know if poachers will attack us and we frequently encounter wildlife as well,” Menlam said. “My second child mostly grew up with neighbors looking after her while I was out in the wild on duty,” she shared.

༉ བླམ་རྡོ་རྗེ་གིས་ པེ་རིསི་༢༠༢༤ ལོའི་ ཨོ་ལིམ་པིག་རྩེད་འགྲན་གྱི་ མདའ་རྩེད་འགྲན་བསྡུར་ནང་ ཁོ་རའི་བྱང་ཕྱད་ ཨི་ཊ་ལི་ལས་ ཨེ་ལེསི་སེན་ཌོ་ པའོ་ལི་དང་གཅིག་ཁར་ འགྲན་བསྡུར་འབདཝ་ད་ སྐོར་ཐེངས་༢ པམ་དེ་ རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་ཚུགས་རུང་ ཤུལ་མའི་ སྐོར་ཐེངས་ཆ་ཚང་༣ ཕམ་སོཔ་ཨིན་པས།
བླམ་རྡོ་རྗེ་གིས་ རྩེད་འགྲན་ལེགས་ཤོམ་འབད་ཚུགས་མི་ལུ་བརྟེན་ ཁོ་གི་ གྲུབ་འབྲས་ལུ་ལྟ་སྟེ་ འབྲུག་མི་ཚུ་ ངལ་རངས་སྦོམ་བྱུང་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།

༉ བུམ་ཐང་སྟང་ལས་ སྐྱེས་ལོ་༦༥ ལང་མི་ སངས་རྒྱས་སྒྲོལ་མ་གིས་ མོ་རའི་ ས་ཞིང་ཨེ་ཀར་༣ འབད་མིའི་ནང་ ཀར་དང་ བྱཱོ་ཚུ་བཏབ་དོ་ཡོདཔ་ད་ དེ་གི་ལྷག་ལུས་ ས་ཆ་ཨེ་ཀར་༢ ནང་ ཀེ་བ་འཛུགས་སྐྱོང་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་རུང་ ད་རེས་འབདཝ་ད་ མོ་གིས་ ས་ཆ་ཨེ་ཀར་༡ རྐྱངམ་གཅིག་ནང་མ་གཏོགས་ ལཱ་མ་འབད་མི་དེ་ཡང་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་གིས་ གནོདཔ་བཀལ་བའི་ གྱངས་ཁ་ཡར་སེང་འགྱོཝ་དང་བསྟུན་ ཐོག་བསྡུ་ནི་མེད་ནི་དེ་གིས་ཨིན་པས།
མོ་གིས་ བཤད་མིའི་ནང་ ས་གནས་དེ་ཁར་ རི་ཕག་ཚུ་གིས་ ལོ་ཐོག་ཚུ་ ག་ནི་ཡང་ བཞག་མི་བཏུབ་པས་ཟེར་ཨིན་པས།
འདི་བཟུམ་གྱི་ གདོང་ལེན་དེ་ ལེ་ཤ་ཅིག་ར་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ གནམ་གཤིས་འགྱུར་བགྲོད་ལུ་བརྟེན་ མོ་གི་གཡུས་ཁར་སྡོད་མི་ སོ་ནམ་པ་ཚུ་ལུ་ དཀའ་ངལ་སྦོམ་བྱུང་དོ་ཡོདཔ་ད་ སྤྱིར་བཏང་ ཁྲོམ་ཁར་ཀར་དང་ བྱཱོ་གི་གོང་ཚད་ཚུ་ ལེགས་ཤོམ་སྦེ་ ཐོབ་པའི་ནམ་དུས་ལུ་ གདོང་ལེན་ཚུ་བྱུང་སྟེ་སྡོདཔ་མས་ཟེར་ སངས་རྒྱས་སྒྲོལ་མ་གིས་ བཤདཔ་ཨིན་པས།
མོ་གི་ མནོ་བསམ་ལས་འབད་བ་ཅིན་ ཤུལ་མའི་ལོ་ལས་ གཞུང་གིས་ ཁོང་ལུ་གྲོགས་རམ་ཚུ་ ལེགས་ཤོམ་འབད་དེ་ ཁོང་གིས་ལོ་ཐོག་ཚུ་ དོན་དང་ལྡནམ་སྦེ་ བསྡུ་གསོག་འབད་ཚུགསཔ་འོང་ཟེར་ མནོཝ་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
བུམ་ཐང་ རྟ་མགྲིན་སྒང་གཡུས་ཚན་ལས་ སོ་ནམ་པ་ བཀྲིས་ལྷུན་གྲུབ་གྱིས་ བཤད་མིའི་ནང་ སོ་ནམ་པ་ཚུ་གིས་ ཁོང་རའི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་གྱིས་ བར་ཆད་རྐྱབ་མི་ལུ་བརྟེན་ དུས་ཚོད་ཁར་ ཚོང་འབྲེལ་འཐབ་མི་ཚུགས་པས་ཟེར་ཨིནམ་ད་ ས་ཁོངས་སྟབས་བདེ་དྲགས་ཅིག་ནང་ གསོག་མཛོད་ཁང་ཅིག་ཡོད་པ་ཅིན་ ལེགས་ཤོམ་འོང་ནི་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
སངས་རྒྱས་སྒྲོལ་མ་གིས་ ལོ་ཐོག་བཏབ་ནི་ མར་བབས་སོང་མི་དེ་གིས་ གཡུས་སྒོའི་ནང་ ཀར་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ ག་དེ་སྦེ་ མར་བབས་སོང་ཡོདཔ་ཨིན་ན་ ཧ་གོ་ཚུགས་པས་ཟེར་ཨིན་པས།
འབྲུག་སོ་ནམ་དང་སྒོ་ནོར་གྲངས་རྩིས་༢༠༢༣ ཅན་མ་དང་འཁྲིལཝ་ད་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཀར་བསྡུ་གསོག་དེ་ མེ་ཊིག་ཊཱོན་༩༦༦ འབད་མི་ལུ་རྩིས་ཕབ་ད་ འདས་པའི་ལོ་དང་ཕྱདཔ་ད་ མེ་ཊིག་ཊཱོན་༡༦༧ མར་བབས་སོང་ནུག་ཟེར་ཨིན་པས།
སྟང་རྒེད་འོག་ནང་ བྱཱོ་མེ་ཊིག་ཊཱོན་༢༧༠ ཐོན་སྐྱེད་འབད་མི་དེ་ རྒེད་འོག་ཚུ་ནང་ལས་ ཐོན་སྐྱེད་འབད་མི་ མཐོ་ཤོས་ཨིན་པས།
ན་ཧིང་གི་ལོ་ནང་འབད་བ་ཅིན་ ཀར་མེ་ཊིག་ཊཱོན་༨༣༧ ཐོན་སྐྱེད་འབད་མི་དེ་གིས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༢ དང་ཕྱདཔ་ད་ མེ་ཊིག་ཊཱོན་༧༦ དེ་ཅིག་ ཡར་སེང་སོང་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ གནས་རིམ་ནང་འབད་བ་ཅིན་ བྱཱོ་གི་ཐོན་སྐྱེད་དེ་ སྤྱི་ལོ་༢༠༡༩ ལུ་ མེ་ཊིག་ཊཱོན་༢,༣༥༠ འབད་མི་དང་ཕྱདཔ་ད་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ ལུ་ མེ་ཊིག་ཊཱོན་༩༦༦ མར་བབས་སོང་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིནམ་ད་ འདི་དང་འདྲཝ་སྦེ་ ཀར་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་དེ་ཡང་ མེ་ཊིག་ཊཱོན་༡,༣༡༩ དང་ཕྱདཔ་ད་ མེ་ཊིག་ཊཱོན་༨༣༧ མར་བབས་སོང་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
བྱཱོ་གི་ཐོན་སྐྱེད་ མར་བབས་སོང་མི་དེ་ཡང་ བསྡུ་གསོག་འབད་ནི་ མར་བབས་སོང་ནི་དེ་གིས་ཨིནམ་ད་ ན་ཧིང་གི་ལོ་ནང་ ས་ཆ་ཨེ་ཀར་༢༥༣ ལཱ་མ་འབད་བར་ སྟོངམ་བཞག་ཡོདཔ་ད་ བྱཱོ་གི་ལཱ་འབད་མི་ཚུ་ཡང་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༠ ལུ་ མི་གྲངས་༥,༨༩༤ དང་ཕྱདཔ་ད་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ ལུ་ མི་གྲངས་༤,༣༤༢ ལུ་ མར་བབས་སོང་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འཕྲལ་ཁམས་ཅིག་ཁར་ སོ་ནམ་དང་སྒོ་ནོར་ལྷན་ཁག་གིས་ གནས་ཚུལ་གསར་བཏོན་འབད་མི་དང་འཁྲིལ་བ་ཅིན་ ཀར་དང་ བྱཱོ་གི་ འབྲུ་སྣའི་རིགས་ལུ་ ལཱ་འབད་མི་མར་བབས་སོང་ནུག་ཟེར་ཨིནམ་ད་ སོ་ནམ་པ་མང་ཤོས་ཅིག་གིས་ ཁོང་རའི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ཚོད་བསྲེ་དང་ དངུལ་ཐོག་ཚུ་ལུ་ སོར་སྒྱུར་འབད་མི་དེ་ཡང་ ཚོང་ལམ་ལེགས་ཤོམ་ཡོད་ནི་དེ་གིས་ ཨིན་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
ཐོན་སྐྱེད་མར་བབས་སོང་མི་ལུ་བརྟེན་ ལྷན་ཁག་གིས་ སོ་ནམ་དང་འབྲེལ་བའི་ ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་རིགས་ཚུ་ག་ར་ ན་ཧིང་གི་ལོ་ནང་ མར་བབས་སོང་ནུག་ཟེར་ཨིན་པས།
འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་ སོ་ནམ་སྡེ་ཚན་དེ་ ཡར་དྲག་གཏང་ནི་ལུ་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དོ་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཡང་ སོ་ནམ་ལཱ་གི་ཐབས་བྱུས་ ཆུ་གཡུར་གསརཔ་བསལ་ནི་དང་ ས་ཆ་གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ ཞིང་རྨོ་འཕྲུལ་པ་ཝར་ཊི་ལར་ཚུ་ ཡར་སེང་འབད་ནི་ དེ་ལས་ ལྕགས་སྐུད་དྲྭ་མིག་གི་ ར་བ་རྐྱབ་ནི་ལ་སོགས་པ་ཚུ་ལུ་ གཞི་བཟུང་འབད་ནི་ཨིན་པའི་གནས་ཚུལ།

ཚེ་རིང་དབང་འདུས།

༉ སྤུ་ན་ཁའི་ སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་དང་ ལྟ་བཤལ་སྤྲོ་སེང་ས་ཁོངས་ཀྱི་བར་ན་ འཁོར་ལམ་ཆུང་སུ་སྦེ་ ཡོད་མི་དེ་གིས་ རྐང་ཐང་འགྱོ་མི་དང་ དམིགས་བསལ་དུ་ སློབ་ཕྲུག་ཨ་ལོ་ཚུ་གི་ ཉེན་སྲུང་དང་ བྱ་སྟབས་བདེ་ཐབས་ལུ་དམིགས་ཏེ་ འཁོར་ལམ་རྒྱ་སྐྱེད་འབད་ནི་ཨིན་པས།
འཁོར་ལམ་རྒྱ་སྐྱེད་འབད་དགོ་མི་དེ་ཡང་ སློབ་ཕྲུག་ཨ་ལོ་ཚུ་དང་ གཞན་མི་ཚུ་ལུ་ ལམ་རྒྱ་ཆུང་དྲགས་མི་དང་ རྐང་ལམ་མེད་མི་གིས་ ཉེན་ཁ་སྦོམ་ར་ བྱུང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ལྟ་བཤལ་སྤྲོ་སེང་ས་ཁོངས་དང་ སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བའི་བར་ན་ འཁོར་ལམ་རིང་ཚད་ ཀི་ལོ་མི་ཊར་༡ དེ་ཅིག་ ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འཆར་གཞི་༡༣ པའི་ནང་ ལས་འགུལ་ཆུང་བའི་ གོང་འཕེལ་ཆ་ཤས་ཀྱི་འོག་ལུ་ སྤུ་ན་ཁ་ རྫོང་ཁག་བདག་སྐྱོང་གིས་ མོ་ཆུ་སྣུམ་འཁོར་བཞག་ཐང་ལས་ ཁུ་རུ་ཐང་ཁྲོམ་ཚུན་ རྒྱ་སྐྱེད་འབད་ནི་ལུ་ གནང་བ་གྲུབ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
ལས་འགུལ་གྱི་དོན་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༤༠.༡༧ གྱི་ ཚོད་རྩིས་བཏོན་ཡོདཔ་ད་ ལས་འགུལ་གྱི་ལཱ་དེ་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༤ དང་༢༠༢༥ འི་ནང་འཁོད་ལུ་ མཇུག་བསྡུ་ཚུགས་པའི་ རེ་བ་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འཁོར་ལམ་རྒྱ་ཆུང་དྲགས་འབད་མི་དེ་གིས་ གདོང་ལེན་ཚུ་བྱུང་དོ་ཡོདཔ་ད་ ལྷག་པར་དུ་ སློབ་གྲྭའི་དུས་ཚོད་དང་ ཡིག་ཚང་གི་དུས་ཚོད་ཁར་ འུར་བྱེལ་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་ལས་ སྤུ་ན་ཁ་ སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བའི་སློབ་ཕྲུག་ཚུ་ལུ་ ཐུག་རྐྱེན་འབྱུང་ནིའི་ ཚ་གྱང་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
འཁོར་ལམ་རྒྱ་སྐྱེད་འབདཝ་དང་འབྲེལ་ མོ་ཆུའི་སྣུམ་འཁོར་བཞག་ཐང་ལས་ སྤུ་ན་ཁ་སློབ་གྲྭ་ལྟེ་བ་ཚུན་ རྐང་ལམ་བཟོ་ནི་དང་ དེ་གི་དོན་ལུ་ འཆར་དངུལ་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༦.༢༡༣ བཞག་ཡོདཔ་བཞིན་དུ་ དེ་གིས་ རྐང་ཐང་འགྱོ་མི་ཚུ་གི་ཉེན་སྲུང་ འབད་ཚུགས་ནི་ཨིན་པས།
སློབ་ཕྲུག་ཨ་ལོ་མང་ཤོས་ཅིག་གིས་ གནས་ཚུལ་འདི་གོཝ་ད་ སེམས་དགའ་ཡི་ཟེར་ཨིནམ་བཞིན་དུ་ ཁོང་གིས་ རྐང་ལམ་གསརཔ་ཅིག་ འཐོབ་ནི་མས་ཟེར་ཨིན་པས།
གནད་དོན་དེ་ཡང་ སྤྱི་ལོ་༢༠༢༣ ཟླ་༥ པའི་ཚེས་༢༩ ལུ་ རྫོང་ཁག་ཡར་རྒྱས་ཚོགས་འདུ་ ཐེངས་གསུམ་པ་ འཚོགས་པའི་སྐབས་ འཁོར་ལམ་དེ་ ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་སྐོར་ལས་ སྙན་ཞུ་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
འཁོར་ལམ་དེ་ཁར་ ཐུག་རྐྱེན་ཚུ་བྱུང་དོ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ཚུ་ལུ་ཡང་ ཐུག་རྐྱེན་གྱི་ གནོད་སྐྱོན་རེ་བྱུང་ཡོདཔ་ཨིན་རུང་ རྐང་འགྲུལ་འབད་མི་ཚུ་ལུ་ ཐུག་རྐྱེན་གྱི་སྙན་ཞུ་ མ་ལྷོདཔ་ཨིན་པས།
འཁོར་ལམ་ཆུང་ཀུ་ཡོད་མི་གིས་ སྣུམ་འཁོར་བཏང་མི་ཚུ་ལུ་ཡང་ ཕྱོགས་ཅིག་ལས་ ས་ཆ་སྤོག་ཏོ་སྦེ་ཡོད་མི་དང་ ཕྱོགས་ཅིག་ལས་ རྡོ་དང་བྱག་གིས་བཅད་དེ་ འབད་བའི་བསྒང་ལས་ སྣུམ་འཁོར་བཏང་ནི་ལུ་ ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་པས།
ལྕང་ཡུལ་ལས་ སྐྱེས་ལོ་༣༨ ལང་མི་ དེད་གཡོགཔ་ཅིག་གིས་ བཤད་མིའི་ནང་ འཁོར་ལམ་བདའ་སྟེ་ སྣུམ་འཁོར་གཉིས་ སྟབས་ཅིག་ལུ་འགྱོཝ་ད་ ལཱ་ཁག་བཏངམ་མས་ཟེར་ཨིནམ་ད་ གལ་སྲིད་ སྣུམ་འཁོར་བཏང་མི་དེ་ སྦྱང་བ་ལེགས་ཤོམ་མེན་པ་ཅིན་ སྣུམ་འཁོར་བྱག་གུ་ལུ་ཐོག་ནི་དང་ ཡང་ཅིན་ སྤུ་ན་གཙང་ཆུ་ནང་ འབུད་ནིའི་ཉེན་ཁ་འདུག་ཟེར་ཨིན་པས།
རྫོང་ཁག་གིས་ ལས་འགུལ་ཆུང་བའི་ གོང་འཕེལ་ལས་རིམ་གྱི་འོག་ལུ་ ལེགས་བཅོས་འབད་ནིའི་ འཆར་གཞི་ཡོདཔ་ད་ དེ་ཁར་ ཁྲོམ་ལམ་གློག་མེ་དང་ པར་ཆས་སི་སི་ཊི་བི་ཚུ་ བཙུགས་ནི་ཟེར་ཨིནམ་ད་ ལས་འགུལ་དེ་གི་དོན་ལུ་ འཆར་དངུལ་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༡༥.༨༧༠ བཞག་ཡོདཔ་ཨིན་པས།
གཞན་ཡང་ མོ་ཆུ་སྣུམ་འཁོར་བཞག་ཐང་ལས་ འགོ་བཙུགས་མི་རྐང་ལམ་ ལྕང་ཡུལ་ཚུན་འབད་མི་དེ་ འཆར་དངུལ་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་༡༤.༥ གི་ཐོག་ལས་ ལཱ་འབད་ནི་འགོ་བཙུགས་ཡོད་པའི་གནས་ཚུལ།

ཚེ་རིང་དབང་འདུས།